Krzemionki

Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Rezerwat archeologiczny Krzemionki
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

III, IV

Numer ref.

1599

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2019
na 43. sesji

Położenie na mapie gminy Bodzechów
Mapa konturowa gminy Bodzechów, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego”
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego
Mapa konturowa powiatu ostrowieckiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego”
Ziemia50°58′21,63″N 21°29′47,45″E/50,972675 21,496514

Krzemionki, znane także jako Krzemionki Opatowskierezerwat archeologiczny chroniący zespół neolitycznych kopalń krzemienia pasiastego. Położony pomiędzy wsiami Sudół i Magonie w gminie Bodzechów, w powiecie ostrowieckim, w województwie świętokrzyskim, 5 km na północny wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego.

Neolityczny chodnik w kopalni Krzemionki
Krzemień pasiasty na ścianie kopalni Krzemionki

Historia

Kopalnie krzemienia pasiastego, eksploatowane w latach ok. 39001600 p.n.e., są jednymi z najważniejszych w Europie. W neolicie minerał ten wydobywany był przez ludność kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kulistych, a w epoce brązukultury mierzanowickiej. Część wydobytego krzemienia była przetwarzana w okolicznych osadach i rozprowadzana na odległość nawet 660 km. Najpopularniejszymi produktami były czworościenne siekiery i dłuta. W sąsiedztwie pola górniczego zrekonstruowano domostwa z końca neolitu i początków epoki brązu.

Kopalnie krzemienia zostały odkryte w 1922 przez geologa Jana Samsonowicza. W obiekcie występują cztery rodzaje kopalń: jamowe, niszowe, filarowo-komorowe oraz komorowe[1]. Zlokalizowano przeszło 2700 szybów połączonych siecią rozchodzących się promieniście chodników. Przeciętna głębokość szybu wynosi 5–6 m, maksymalna 9 m. Maksymalna średnica 4–5 m. Szerokość chodników dochodzi do 0,7, a wysokość waha się w granicach 0,6–1,2 m.

W chodnikach odnaleziono pozostawione filary i ślady stemplowania. Na powierzchni odkryto pozostałości pracowni, w której obrabiano wydobyty krzemień. Na ścianach chodników zachowały się nieliczne rysunki wykonane węglem drzewnym. Podziemia są udostępnione do zwiedzania na trasie turystycznej o długości 465 m.

Po okresie eksploatacji neolitycznej tereny krzemionek zarastał las. Dzięki temu ślady prahistorii nie zostały zniszczone. Dopiero w 1913 roku, gdy powstała wieś Krzemionki, nastąpił wyręb lasów i odkrycie wyrobisk górniczych.

Ochrona

Na terenie kopalni i w jego otoczeniu utworzono rezerwat przyrody Krzemionki Opatowskie, będący częścią Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej.

W 1994 roku Krzemionki zostały uznane za pomnik historii Polski[2], w 2013 roku stanowisko zostało wpisane do rejestru zabytków archeologicznych województwa świętokrzyskiego (nr rej. C.1)[3], a w 2019 roku podczas 43. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa podjęto decyzję o wpisaniu Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego na listę światowego dziedzictwa UNESCO[4].

Turystyka

Przez rezerwat przechodzi szlak turystyczny niebieski niebieski szlak turystyczny z Łysej Góry do Pętkowic[5].

Dojechać można autobusem linii 110 Trans Katrina[6].

Upamiętnienie

W 2012 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające Krzemionki Opatowskie o nominałach: 20 zł, wykonaną w srebrze z krzemieniem pasiastym, oraz 2 zł, ze stopu Nordic Gold[7].

Zobacz też

Przypisy

  1. Krzemionki – neolityczne kopalnie krzemienia pasiastego, 26 września 2016 [dostęp 2016-09-26] (pol.).
  2. Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 419).
  3. Projekt planu ochrony parku kulturowego pradziejowego górnictwa krzemienia nad Kamienną, Jelenia Góra – Krzemionki, styczeń 2022, s. 16.
  4. Angelina Kosiek: Krzemionki na Światowej Liście Dziedzictwa Unesco. Wyborcza, 2019-07-06. [dostęp 2019-07-07]. (pol.).
  5. Krukowski 1939 ↓.
  6. Linia 110 - Trans Katrina [dostęp 2021-04-14] (pol.).
  7. Zabytki kultury materialnej w Polsce. Krzemionki Opatowskie. NBP, 2015-02-10. (pol.).

Bibliografia

  • Jerzy Tomasz Bąbel, Krzemionki. Prahistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego, Ostrowiec Świętokrzyski 2003.
  • Stefan Krukowski, Krzemionki opatowskie, Warszawa 1939.
  • Teresa Węgrzynowicz, Jacek Miśkiewicz, Wędrówki po wykopaliskach, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972.
  • Praca zbiorowa: Polska. Pradzieje – Piastowie. T. 31. Poznań: Polskie Media Amer.Com, s. 18–19. ISBN 978-83-252-0200-2.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski
Ostrowiec County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Ostrowiec County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.08 N
  • S: 50.80 N
  • W: 21.10 E
  • E: 21.70 E
Krzemionki 20150519 6519.jpg
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rezerwat archeologiczny Krzemionki
Krzemionki2.JPG
Chodnik kopalni Krzemionki
Krzemionki.JPG
Krzemionki - Krzemień pasiasty na ścianie kopalni