Krzyż Matyldy

Krzyż Matyldy

Krzyż Matyldy, znany w literaturze jako "młodszy" (niem Jüngere Mathildenkreuz) – krzyż procesyjny wykonany na zlecenie opatki klasztoru kanoniczek w Essen, Teofano, ku czci Matyldy II. Datowany jest na około 1050 rok. Prezentowany jest obecnie w skarbcu katedralnym w Essen (Nadrenia Północna-Westfalia, Niemcy). Przykład sztuki przedromańskiej i złotnictwa z czasów Ottonów.

Wygląd

Krzyż Matyldy wykonany został z drewna dębowego obitego złotą blachą. Ma wymiary 45 cm × 30,5 cm. Pośrodku ukazany jest wizerunek Chrystusa ukrzyżowanego, przytwierdzonego do krzyża w sposób symboliczny (brak gwoździ na nogach, uwzględnienia symptomów męczeństwa, swobodny i płynny układ rozpostartych ramion). Na biodrach ma sięgające do kolan perizonium. Obramienie krzyża zdobią na przemian ułożone plakietki emaliowane i kamienie szlachetne z diagonalnie ułożonymi perłami, przy czym pierwotne położenie emalii zostało zmienione podczas jednej z konserwacji. Na plakietkach znajdują się barwne emalie o motywach roślinnych i ornamentalnych. Na skrajach krótszych ramion krzyża umieszczone są plakietki emaliowe z popiersiami aniołów. W dolnej części znajduje się prostokątna, emaliowana plakietka z wizerunkiem opatki Matyldy, która oddaje cześć tronującej Marii z Dzieciątkiem Jezus siedzącym na kolanach Matki. W ikonografii maryjnej takie ujęcie Madonny z Dzieciątkiem określane jest jako Sedes Sapientiae (Siedzisko Mądrości). Tył krzyża jest pozbawiony dekoracji, mieści jedynie repozytoria na relikwie świętych Innocentego i Wawrzyńca.

Analiza

Plakietka z emaliowanym przedstawieniem adorującej Madonnę z Dzieciątkiem ksieni Matyldy

Krzyż Matyldy, podobnie jak wiele tego typu średniowiecznych dzieł, jest przykładem crux gemmata – krzyża z dekoracją złożoną z kamieni szlachetnych, gemm, kamei i emalii. Symbolizuje on blask zwycięstwa Chrystusa, który w przypadku dzieła z Essen został ukazany jako triumfator udzielający błogosławieństwa. Od strony formalnej, stylistycznej i ideowej krzyż Matyldy jest wiernym nawiązaniem do krzyża Ottona i Matyldy datowanego przed 984 rokiem. Obramowanie krzyża Matyldy przypomina datowany na około 1000 r. tzw. krzyż z wielkimi emaliami (niem. Kreuz mit den großen Senkschmelzen), także fundację opatki Matyldy. Korpus krzyża wraz z wizerunkiem Chrystusa jest artystycznie pokrewny powstałemu ok. 1049 r. w Kolonii krzyżowi Idy i Hermana. Odstęp czasowy pomiędzy śmiercią Matyldy, ukazanej na krzyżu jako fundatorka, a czasem wykonania dzieła świadczy, że krzyż powstał de facto z inicjatywy ksieni Teofano ku czci Matyldy. Teofano miała wspierać kult swojej poprzedniczki jako wzoru zakonnicy i zapewne jako świętej. Matylda nie została przedstawiona bynajmniej w wytwornym, bizantyjskim stroju dworskim, tak jak miało miejsce na plakiecie krzyża Ottona i Matyldy, ale w prostym, białym habicie zakonnym.

Dobór relikwii umieszczonych wewnątrz krzyża nie jest przypadkowy. Święci Wawrzyniec i Innocenty należeli do patronów Ludolfingów. W przypadku pierwszego, kult ma związek z cesarzem Ottonem I, który w dniu święta św. Wawrzyńca zwyciężył Węgrów w bitwie na Lechowym Polu (10 sierpnia 955), a jako wotum zwycięstwa założył dedykowane temu męczennikowi biskupstwo i ufundował katedrę w Merseburgu. Papież Innocenty I jest patronem innej fundacji ottońskiej, opactwa w Gandersheim, którego od roku 1002 opatką była Zofia, córka Ottona II.

Zobacz też

Bibliografia

  • Klaus Gereon Beuckers, Ulrich Knapp: Farbiges Gold – Die ottonischen Kreuze in der Domschatzkammer Essen und ihre Emails. Essen: Domschatzkammer, 2006. (niem.)
  • Birgitta Falk, Thomas Schilp, Michael Schlagheck (hrsg.): …wie das Gold den Augen leuchtet. Schätze aus dem Essener Frauenstift. Essen: 2007.
  • Brigitta Falk (hrsg.): Der Essener Domschatz. Essen: 2009.
  • Gold vor Schwarz. Der Essener Domschatz auf Zollverein. Essen: 2008. [katalog wystawy w Ruhrlandmuseum w Essen]

Media użyte na tej stronie

StifteremailJMK.jpg
Autor: Abbatissa, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stifteremail des jüngeren Mathildenkreuzes im Essener Domschatz
JuengeresMathildenkreuz.jpg
Autor: Sir Gawain, Licencja: CC BY-SA 3.0
The second "Mathilda Cross" given by Mathilda, Abbess of Essen from 973 to her death in 1011, now in the Treasury of Essen Minster (with other items given by Mathilde). She is shown with the Virgin and Child in the enamel plaque at the base of the front. The cross was probably made in Cologne or Essen in the years before her death. Mathilda or Mathilde was a member of the Ottonian imperial family, the grand-daughter of Otto the Great and sister of Otto, Duke of Bavaria and Swabia (d 982). The corpus (body) is a replacement from later in the century. The cross re-uses classical engraved gems and cameos. Enamel roundels at the ends of the arms show Sol and Luna (personifications of the Sun and Moon). The back is a plain gold plate engraved with an Agnus Dei in the centre and the Envangelists' symbols at the ends of the members, all in roundels amid decoration of dots and foliage motifs. See: Lasko, Peter, Ars Sacra, 800-1200, Penguin History of Art (now Yale), p. 101 & 103, 1972 (nb, 1st edn.) ISBN14056036X