Krzyż Wielkopolski

Krzyż Wielkopolski

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Urząd Miasta i Gminy
Herb
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	czarnkowsko-trzcianecki
Gmina	Krzyż Wielkopolski
Prawa miejskie	1936
Burmistrz	Rafał Sroka
Powierzchnia	5,83 km²
Wysokość	31 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	6201[1] 1067,3 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 67
Kod pocztowy	64-761
Tablice rejestracyjne	PCT
Położenie na mapie gminy Krzyż Wielkopolski Krzyż Wielkopolski
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Krzyż Wielkopolski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Krzyż Wielkopolski
Położenie na mapie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego Krzyż Wielkopolski
52°52′45″N 16°00′45″E/52,879167 16,012500
TERC (TERYT)	3002044
SIMC	0966961
Urząd miejski ul. Wojska Polskiego 14 64-761 Krzyż Wielkopolski
Strona internetowa
BIP

Krzyż Wielkopolski, do końca 1991 Krzyż (niem. Kreuz^[2]) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krzyż Wielkopolski, położone nad Drawą. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. pilskiego. Prawa miejskie miasto otrzymało w 1936.

Według danych z 30 czerwca 2013 miasto liczyło 6161 mieszkańców^[3].

Położenie

Krzyż leży w północno-zachodniej części województwa wielkopolskiego w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim. Współrzędne geograficzne miasta to 52°52′N, 16°01′E. Od południa granicę administracyjne miasta wyznacza rzeka Noteć, zaś od północnego zachodu rzeka Drawa^[4]. Na północ od Krzyża rozciąga się z kolei Drawieński Park Narodowy.

Pochodzenie nazwy miasta

Nazwa miasta została dokładnie przetłumaczona z jęz. niemieckiego Kreuz → Krzyż, gdyż od 1858 r. znajduje się na skrzyżowaniu szlaków kolejowych Poznań – Szczecin oraz Berlin – Bydgoszcz, stąd właśnie pochodzi nazwa miasta, a wcześniej osady. Krzyż rozwinął się jako osada kolejowa. W 1991 r., po przemianach gospodarczych w Polsce, dodano do nazwy miasta przymiotnik wielkopolski i od tego roku miasto figuruje pod nazwą Krzyż Wielkopolski.

Historia

Początkowo ziemie należące obecnie do miasta były przez wieki porośnięte lasami. Jeszcze na początku XIX wieku puszcza stanowiła olbrzymi, niedostępny, pełen trzęsawisk i bagien obszar.

Stacja kolejowa z ok. 1900 r.

Ślady penetracji przez człowieka z okresu 8–9 tys. lat p.n.e.: narzędzia krzemienne i z rogów jeleni. Następnie teren niezamieszkany, z powodu trudnego dostępu – gęsta puszcza z mokradłami i trzęsawiskami. Osadnictwo nowożytne rozpoczęło się na początku XVIII wieku, gdy wsie i osady zaczął zakładać w okolicach dzisiejszego Krzyża Wielkopolskiego ród Sapiehów. Krzyż powstał na odkupionych od chłopów gruntach wsi olęderskiej Łokacz, jego rozwój rozpoczął się w momencie uruchomienia linii kolejowych Poznań – Szczecin (1848) oraz Berlin – Bydgoszcz (1851). Krzyż znalazł się na skrzyżowaniu tych linii (stąd jego nazwa), stając się węzłem kolejowym, którą to funkcję pełni do dzisiaj. Rozwój kolei w tym miejscu przyczynił się do rozwoju gospodarczego miasta i postępu. Wówczas powstały tu różne zakłady przemysłowe oraz nowe miejsca pracy poza rolnictwem.

W czasie powstania wielkopolskiego 1918–1919 Krzyż był bazą wypadową jednostek armii niemieckiej walczących na froncie północnym z oddziałami armii powstańczej. 5 marca 1919 roku w mieście odbyło się spotkanie przedstawicieli Misji Międzysojuszniczej z misją niemiecką będące wstępem do rokowań rozejmowych pomiędzy walczącymi stronami^[5]. Ostatecznie w wyniku ustaleń wynikających z traktatu pokojowego podpisanego przez Niemcy 28 czerwca 1919 roku^[6] Krzyż znalazł się w Republice Weimarskiej, stając się stacją graniczną – granica polsko-niemiecka biegła 2 km na wschód od Krzyża.

Polsko-niemieckie przejście graniczne w pobliżu Krzyża Wielkopolskiego (1920-39)

W 1936 miejscowość otrzymała prawa miejskie oraz nowo powstałemu miastu nadany został herb, nawiązujący do przeszłości. Według spisu ludnościowego z 17 maja 1939 roku, Krzyż zamieszkiwały 4922 osoby narodowości niemieckiej^[7]. Na początku stycznia 1945 roku z Krzyża (Kreuz-Ostbahn) władze niemieckie ewakuowały prawie całą ludność, ostatni transport odszedł z dworca kolejowego 26 stycznia^[8] Miasto zostało, po ciężkich walkach zdobyte przez oddział wydzielony sowieckiej 5 Armii Uderzeniowej dowodzony przez płk. Jesipienkę, co nastąpiło ostatecznie 28 stycznia 1945 roku^[9]. Skala zniszczeń w zabudowie miejskiej spowodowanych działaniami wojennymi kształtowała się według obliczeń urzędników PUR (Państwowy Urząd Repatriacyjny) na poziomie 50%^[10]. 30 stycznia 1945 roku w walkach o Krzyż Wielkopolski zginął m.in. radziecki kapitan Żołdybaj Nurłybajew.

W lutym miasto i okolica było miejscem koncentracji licznych oddziałów wojskowych między innymi radzieckiego I Korpusu Pancernego oraz pod koniec tego miesiąca II Armii Wojska Polskiego^[11]. 9 maja 1945 roku do miasta obsadzanego przez tworzącą się administrację polską i polskich kolejarzy (pierwsza grupa „pionierów” przybyła z Wągrowca w dniach 17–19 lutego) dotarł pierwszy zorganizowany przez PUR transport z ludnością polską przesiedlaną z Kresów Wschodnich^[12], Krzyż stał się polskim miastem, co potwierdziły ustalenia sierpniowej konferencji w Poczdamie.

Pociąg PKP Intercity przy peronie 4 na stacji węzłowej w Krzyżu Wielkopolskim

Komunikacja

Przez Krzyż Wielkopolski przebiega droga wojewódzka nr 174, również przez miasto przebiegają lokalne drogi gminne. Znacznie ważniejszą rolę komunikacyjną dla miasta odgrywa transport kolejowy. Krzyż jest ważnym węzłem kolejowym w Polsce. Przez stację Krzyż przechodzą dwie ważne w kraju linie kolejowe: linia kolejowa nr 351 łącząca Szczecin z Poznaniem oraz niezelektryfikowana linia kolejowa nr 203 (dawniej Pruska Kolej Wschodnia) łącząca Tczew ze stacją graniczną Küstrin Kietz w Niemczech. W mieście istnieje też przystanek autobusowy obsługiwany przez PKS Wałcz.

Demografia

Współczesne centrum miasta

Współczesne osiedle mieszkaniowe w Krzyżu

• Piramida wieku mieszkańców Krzyża Wielkopolskiego w 2014 roku^[1].

Zabytki

• Dworzec kolejowy, powstały pod koniec XIX wieku
• Poewangelicki, neoromański kościół św. Antoniego Padewskiego z 1882 r.
• Kościół dwuwieżowy z 1936 r.
• Budynek poczty z początków XX wieku
• Rzeźnia z początków XX wieku
• Szkoła z początków XX wieku
• Liczne domy mieszkalne z początków XX wieku wyróżniające się stylem architektonicznym, obecnie znajdujące się przy ulicach: Kościuszki, Daszyńskiego, Wojska Polskiego, Mickiewicza, Sikorskiego i Staszica

• 

  Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

• 

  Kolejarskie domy mieszkalne przy ulicy Wojska Polskiego

Religia

Na terenie miasta istnieją dwie parafie rzymskokatolickie: Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa, w której opiekę duszpasterską sprawują Salwatorianie i utworzona w 1999 r., prowadzona przez księży diecezjalnych, parafia pw. św. Antoniego oraz założona 7 września 2012 roku parafia Kościoła Zielonoświątkowego^[13]. W mieście działa też zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa^[14].

W XX wieku istniała w miejscowości niewielka społeczność Kościoła Starokatolickiego Mariawitów, związana z parafią św. Mateusza i św. Rocha w Nowej Sobótce.

Oświata

Budynek Zespołu Szkół

• Gminne Przedszkole Publiczne im. Marii Konopnickiej (ul. Mickiewicza 58)
• Przedszkole Harmonia (ul. Zachodnia 15)
• Budynek ZSO Szkoła Podstawowa (ul. Wojska Polskiego 31)
• Zespół Szkół Ogólnokształcących: Szkoła Podstawowa, Liceum Ogólnokształcące (ul. Sienkiewicza 1)
• Zespół Szkół im. Powstańców Wielkopolskich (ul. Sikorskiego 15)

Sport i turystyka

W mieście znajduje się ośrodek sportu, w skład którego wchodzą: stadion piłkarski, kort tenisowy, jak również bieżnia przy Jeziorze Królewskim. Przy Zespole szkół mieści się hala sportowa, zaś przy gimnazjum znajduje się hala sportowo-widowiskowa, a przy szkole podstawowej boisko. Ponadto w Krzyżu znajduje się kąpielisko nad Jeziorem Królewskim.

Na terenie miasta i gminy istnieje dość bogata i różnorodna baza turystyczna. Znajduje się tu Kompleks Turystyczny „Drawa”, ośrodek wypoczynkowy, w którym w sezonie letnim czynna jest wypożyczalnia sprzętu wodnego, urządzone pole campingowe oraz sezonowa restauracja, a także znajduje się tu kilkanaście gospodarstw agroturystycznych. Jedną z większych atrakcji turystycznych jest spływ kajakowy rzeką Drawą. Krzyż Wlkp. dysponuje bogatą bazą gastronomiczną, ośrodkiem Kultury oraz kinem.

Przyroda

Miasto, jak i cała gmina Krzyż Wlkp. swymi walorami przyrodniczymi i brakiem uciążliwego przemysłu, stanowi o atrakcyjności turystycznej i wypoczynkowej. Główne walory tego terenu to: nieskażone lasy, woda i czyste powietrze, duże bogactwo roślin i zwierząt związane jest to z bliskością Drawieńskiego Parku Narodowego oraz występowaniem tu głęboko wciętych dolin Drawy i Płocicznej. Okoliczne tereny Krzyża sprzyjają rozwojowi wędkowania czy myślistwa.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna Krzyża Wlkp.
• Strona poświęcona polskiej i niemieckiej historii Krzyża
• Strona Kościoła Zielonoświątkowego w Krzyżu Wielkopolskim
• Krzyż III (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 815 .