Krzyż Wiktorii

Ten artykuł od 2015-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Krzyż Wiktorii
Victoria Cross

Awers
Baretka
Baretka VC nadanego dwukrotnie
Ustanowiono	29 stycznia 1856
Kruszec	brąz
Wydano	1356 razy i 3 razy po raz drugi (2015)
Powyżej	(brak)
Poniżej	Krzyż Jerzego

Krzyż Wiktorii (ang. Victoria Cross, w skrócie: VC) – najwyższe odznaczenie wojenne Imperium brytyjskiego. Wręczane jest wojskowym Wielkiej Brytanii lub Wspólnoty Brytyjskiej wszystkich rang lub osobom cywilnym pozostającym pod władzą wojskową. Nazwa pochodzi od królowej Wiktorii.

Odznaczenie wręczane jest za „przykładną odwagę, szczególny akt poświęcenia lub wyjątkowe oddanie obowiązkom w obliczu nieprzyjaciela”. Osoba odznaczona Krzyżem Wiktorii ma prawo umieszczać po swoim nazwisku litery „VC”, np. „John Doe, VC”.

Bardzo ważny jest fakt, że jako najwyższa nagroda w Brytyjskiej Wspólnocie Narodów (w kolejności starszeństwa nawet przed Orderem Podwiązki) Krzyż Wiktorii jest tylko odznaczeniem, a nie orderem. Nie posiada kapituły i innych cech charakterystycznych dla orderów. Występuje tu podobieństwo do następnego w kolejności starszeństwa brytyjskich orderów i odznaczeń Krzyża Jerzego George Cross, który nadawany jest za czyny odpowiadające wagą Krzyżowi Wiktorii, z tym jednak, że nie w bezpośrednim starciu z przeciwnikiem (under fire).

Historia

Odznaczenie zostało ustanowione 29 stycznia 1856^[1], po zakończeniu wojny krymskiej. Od tej pory nadano je 1356 razy oraz 3 razy po raz drugi (stan na rok 2015)^[2]. Największą liczbę Krzyży jednego dnia – aż 24, przyznano 16 listopada 1857 po odsieczy Lucknow podczas powstania sipajów. Najwięcej Krzyży za jedną bitwę (11) wręczono po bitwie pod Rorke’s Drift podczas wojny angielsko-zuluskiej (22 stycznia 1879). Największą liczbę Krzyży za jeden konflikt nadano w okresie I wojny światowej - 634 (w tym tylko 19 Krzyży otrzymali lotnicy^[3]). Po II wojnie światowej nadano go jedynie 12 razy. Dwa Krzyże przyznano uczestnikom wojny o Falklandy (1982), a po dłuższej przerwie kolejnymi odznaczono 18 marca 2005 szer. Johnsona Beharry’ego za męstwo podczas działań w Iraku i 14 grudnia 2006 pośmiertnie kaprala Bryan Budda za działania w Afganistanie^[4].

Trzy osoby otrzymały Krzyż Wiktorii dwukrotnie, czyli tzw. VC and Bar: Noel Chavasse, Arthur Martin-Leake i Charles Upham. Dwaj pierwsi byli oficerami medycznymi: Arthur Martin-Leake został odznaczony za ofiarność przy ratowaniu rannych podczas wojny burskiej (1902) i w czasie walk w Belgii w 1914 roku, podobnie jak Noel Chavasse, którego odznaczono kolejno w 1916 i 1917 roku. Natomiast Charles Upham, Nowozelandczyk, otrzymał Krzyż Wiktorii za odwagę: pierwszy za udział w walkach na Krecie w maju 1941 roku, a drugi po bitwie pod Minqar Qaim w Afryce Północnej w czerwcu 1942 roku.

Opis

Odznaczenie ma formę krzyża kawalerskiego, z lwem Monarchii Brytyjskiej, siedzącym na koronie. Pod koroną znajduje się napis FOR VALOUR (za waleczność); wcześniej był tam tekst FOR BRAVERY (za odwagę), ale zmieniono go na życzenie królowej Wiktorii. Podaje się tradycyjnie, że wszystkie Krzyże Wiktorii zostały odlane z brązu pochodzącego z dwóch rosyjskich armat zdobytych pod Sewastopolem podczas wojny krymskiej, jednakże badania Johna Glanfielda wykazały, że wykonywane były z brązu różnego pochodzenia, a działa znajdujące się obecnie w arsenale w Woolwich są chińskiego pochodzenia (co nie wyklucza ich zdobycia podczas wojny krymskiej), lecz były używane do produkcji krzyży dopiero od 1914^[1].

Początkowo wstążka krzyża była karmazynowa dla żołnierzy sił lądowych, zaś ciemnobłękitna dla marynarzy Royal Navy. Od powołania Królewskich Sił Powietrznych w 1918 roku odznaczenie jest noszone wyłącznie na wstążce karmazynowej, niezależnie od rodzaju sił zbrojnych. Osoby, które otrzymały krzyż dwukrotnie, noszą brązowe okucie na wstążce. Oficjalna nazwa takiego krzyża to Victoria Cross and Bar.

Baretka odznaczenia jest karmazynowa; umieszczona jest na niej metalowa miniaturka krzyża. Kolejne nadanie odznaczenia jest na baretce oznaczane poprzez umieszczenie na niej dodatkowej miniaturki.

Nazwa odznaczenia może nawiązywać zarówno do łacińskiego słowa victoria („zwycięstwo”) lub imienia królowej.

Odpowiadające Krzyżowi Wiktorii odznaczenie cywilne za akty męstwa niekwalifikujące się jako „w obliczu wroga” to Krzyż Jerzego.

Z odznaczeniem tym związany jest zwyczaj (ale tylko zwyczaj, bez jakiegokolwiek odniesienia regulaminowego), że nawet żołnierze starsi stopniem jako pierwsi oddają honory odznaczonym Krzyżem Wiktorii.

Dewizą odznaczenia jest For Valour (za waleczność) oraz Beyond the Call of Duty (ponad obowiązek).

Odznaczenia dla obywateli innych państw

Odznaczenie może być nadane również żołnierzom innych państw, których głową jest monarcha brytyjski. Od 1911 roku krzyż mogli otrzymywać żołnierze Brytyjskiej Armii Indyjskiej (1858–1947). W latach 90. XX w. Australia (1991), Kanada (1993) oraz Nowa Zelandia (1999) ustanowiły własne Krzyże Wiktorii, niezależne od odznaczenia brytyjskiego. Oznaki pozostały praktycznie identyczne jak przy krzyżu brytyjskim, jedynie w odmianie kanadyjskiej, ze względu na dwujęzyczność państwa, ang. dewiza FOR VALOUR została zastąpiona łac. PRO VALORE.

Obywatele krajów, które nie uznają brytyjskiego monarchy za głowę państwa, nie kwalifikują się do odznaczenia Krzyżem Wiktorii.

Odznaczeni

Zobacz też

• Arthur Martin-Leake – pierwszy w historii odznaczony VC and Bar
• Medal Dickin – odpowiednik VC przyznawany zwierzętom

Przypisy

Linki zewnętrzne

• The Aerodrome: Victoria Cross (ang.).