Krzyż Wojenny (Francja)

Krzyż Wojenny
Croix de Guerre
Awers
Awers pierwszowojenny, drugowojenny (z br. gwiazdką), Zamorskich Teatrów Działań Wojennych (z br. palmą)
Awers
Awers wersji wycofanych:
petainowski, giraudyjski, LVF
Rewers
Rewers Krzyża Wojennego 1914–1918 we wszystkich odmianach
Rewers
Rewers Krzyża Wojennego 1939–1945 w odmianie z okresu wojny[a]
Baretka
Baretka : I wojna światowa
Baretka
Baretka : II wojna światowa
Baretka
Baretka : T.O.E.
Baretka
Baretka : Vichy
Baretka
Baretka : LVF
Ustanowiono2 kwietnia 1915 - I WŚ
30 kwietnia 1921 - T.O.E.
26 września 1939 - II WŚ (reaktywacja 30 września 1942)
23 marca 1941 - Vichy
18 lipca 1942 - LVF
16 marca 1943 - gen. Giraud
WycofanoZakończono nadawanie wersji pierwszowojennej (18 października 1921) i drugowojennej (1 kwietnia 1956) a także usunięto z systemu wersje giraudyjską, petainowską i LVF (7 stycznia 1944)
Wielkość37 × 37 mm
Kruszecbrąz
Wydanook. 2 mln 65 tys. (I WŚ)
ok. 250 tys. (II WŚ)
ok. 1000 (Giraud)
ok. 400 (LVF)
Brak danych do nadań wersji TOE i Vichy
PowyżejMedal Narodowy Uznania dla Ofiar Terroryzmu
PoniżejKrzyż Waleczności Wojskowej
ProjektantAlbert Bartholomé
Rewers Krzyż Wojennego TOE produkcji lokalnej (skrót zamiast rozwinięcia nazwy)

Krzyż Wojenny[1] (fr. Croix de Guerre, skr. CdG) – francuskie odznaczenie wojskowe.

Klasy nadań odznaczenia

Nadania francuskiego Krzyża Wojennego oznacza się gwiazdami lub palmami (jedna gwiazda lub jedna palma oznacza jedno nadanie)[b]. Schemat ten został przyjęty we wszystkich wersjach CdG:

  • Award-star-bronze-3d.png brązowa gwiazda (étoile de bronze) – odznaczenie przyznane rozkazem brygady lub pułku
  • Award-star-silver-3d.png srebrna gwiazda (étoile d’argent) – rozkazem dywizji
  • Award star (gold).png złota gwiazda (étoile de vermeil) – rozkazem korpusu
  • FR CdG palm br.png brązowa palma (palme de bronze) – rozkazem Armii
  • FR CdG palm sv.png srebrna palma (palme d’argent) – za 5 brązowych palm

W przypadku Krzyża Wojennego za II wojnę światową stworzono szóstą wersję oznaczenia nadania CdG - złotą palmę (palme de vermeil). Przyznawana była tylko gdy nadanie wypływało od narodu francuskiego[2][3].

Krzyż Wojenny mogą otrzymywać również cudzoziemcy, osoby cywilne, jednostki wojskowe i miejscowości.

Odmiany odznaczenia

Krzyż Wojenny 1914–1918 (Croix de Guerre 1914–1918)

W czasie I wojny światowej, 23 grudnia 1914, grupa deputowanych na czele z Georges'em Bonnefous'em złożyła w Parlamencie projekt ustawy o stworzeniu nowego odznaczenia wojennego będącego nagrodą dla wszystkich żołnierzy, których zasługi nie zakwalifikowały ich do nagrodzenia Legią Honorową i Medalem Wojskowym. Projekt został przyjęty jednogłośnie i już 4 lutego 1915 senacka komisja wojskowa opracowała projekt odznaczenia[4].

Krzyż Wojenny 1914–1918[c] ustanowiono 2 kwietnia 1915, był wręczany wojskowym za odwagę, zwłaszcza żołnierzom wyróżnionym w rozkazach jako odznaczającym się. Od początku przyznawany był również całym wyróżniającym się w walce jednostkom wojskowym. Kawalerowie Medalu Wojskowego i Legii Honorowej automatycznie otrzymywali Krzyż Wojenny.

Wersje pierwszowojenne CdG różniły się między sobą tylko datami na rewersie: u góry zawsze znajdowała się data "1914" zaś pod nią aktualna data roczna konfliktu kończąc na "1918".

Przyznawanie Krzyża Wojennego za I wojnę światową zakończyło się 18 października 1921 i wyniosło ok. 2 mln 65 tys. nadań[5], z czego mniej więcej jedna trzecia pośmiertnie[6]. Najwięcej, bo 30 razy otrzymał go lotnik kpt. Charles Nungesser – 28 rozkazem armii i 2 razy rozkazem pułku.

Krzyż Wojenny 1939–1945 (Croix de Guerre 1939–1945)

Po wybuchu II wojny światowej, 26 września 1939, bazując na wersji pierwszowojennej ustanowiono nową odmianę Krzyża Wojennego[d] z datą „1939” na rewersie i nieco zmienioną wstążką nawiązującą do pierwszowojennej.

30 września 1942 Komitet Wolnej Francji reaktywował CdG nadając z rewersem bez daty lub bez wykończonego rewersu (produkcja londyńska). Reszta wyglądu pozostała bez zmian. W 1943 nadawanie przejął Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który 7 stycznia 1944 powrócił do wersji z datą „1939” na rewersie (od czerwca nadawaniem zajmował się Rząd Tymczasowy Republiki Francuskiej) kończąc tym samym nadawanie wersji bez daty i bez wykończonego rewersu.

Ostateczna wersja odznaczenia wydawana po wojnie posiadała na rewersie daty „1939–1945”, była nadawana przez Rząd Tymczasowy i IV Republikę.

Przyznawanie Krzyża Wojennego za II wojnę światową zakończyło się 1 kwietnia 1956 a całkowita liczba nadań wyniosła ok. 250 tys. jednak wciąż możliwe jest przyznanie go pod warunkiem przedstawienia odpowiednich dokumentów[e][7]. Najwięcej razy otrzymał go lotnik ppłk Pierre Clostermann - 27 nadań rozkazem armii i raz od narodu[8].

Krzyż Wojenny TOE (Croix de guerre des Théâtres d’opérations extérieurs)

30 kwietnia 1921 ustanowiony został Krzyż Wojenny Zamorskich Teatrów Działań Wojennych (w skrócie T.O.E.) dla żołnierzy francuskich walczących w koloniach, posiadłościach zamorskich i innych strefach francuskich interesów, poza oboma wojnami światowymi. Odpowiada ona wersją odznaczenia za wojny światowe.

Jak dotąd Krzyż Wojenny TOE został przyznany za udział w walkach w:

Nie jest znana dokładna liczba nadań Krzyża Wojennego TOE w czasie wszystkich konfliktów. Rekordzistą w ilości nadań był komandos gen. korpusu armii Marcel Bigeard - 12 nadań rozkazem armii, dwa rozkazem korpusu i trzy dywizji za I wojnę indochińską[f].

Wersje wycofane

Prócz państwowych wersji za I i II wojnę światową oraz zamorskie teatry operacyjne istniały trzy drugowojenne odmiany Krzyża Wojennego, które dekretem CFLN z 7 stycznia 1944 nie weszły w skład systemu odznaczeń Republiki Francuskiej:

  • Croix de guerre d'Algier (dite Giraud) – 16 marca 1943 w Algierii gen. armii Henri Giraud ustanowił Krzyż Wojenny z dwiema skrzyżowanymi flagami na awersie i datą „1943” na rewersie. Jej kolory nawiązywały do zwykłej wstążki drugowojennej ze zmianą barwy zielonej na granatową. Przyznawany był on żołnierzom Armii Afryki za walki przeciwko Niemcom i Włochom w Tunezji, w 1943, w liczbie ok. 1000 nadań.
  • Croix de guerre de l’État Français:
    • Croix de Guerre 1939–1940 – 28 marca 1941 rząd Vichy ustanowił własny Krzyż Wojenny mający na rewersie daty „1939–1940” i wstążkę nawiązującą do pierwszowojennej (zamiast barwy czerwonej pojawiła się czarna). Był on nadawany za walki w Saarze i I bitwie o Francję. Powstała także wersja ze zmienionym awersem oraz różnymi rewersami, której nadawania nigdy nie rozpoczęto. Dokładna liczba nadań nieznana.
    • Croix de guerre de la Légion des Volontaires Français – 18 lipca 1942 władze kolaboracyjne ustanowiono specjalną wersję dla walczących na Froncie Wschodnim żołnierzy Legionu Ochotników Francuskich. Wydano ok. 400 krzyży[10].

Wzór dla innych odznaczeń

Francuski Krzyż Wojenny stanowił wzór dla analogicznych odznaczeń, ustanowionych m.in. w Belgii, Luksemburgu i Wietnamie.

Z powodu, iż wojna algierska aż do 1999 nie była we Francji określana mianem konfliktu zbrojnego (uznawano ją za operację bezpieczeństwa i utrzymania porządku) żołnierzom tam walczącym nie przysługiwał Krzyż Wojenny TOE. Z tego powodu władze francuskie ustanowiły 11 kwietnia 1956 nowe odznaczenie będące odpowiednikiem Krzyża Wojennego w czasie pokoju - Krzyż Waleczności Wojskowej. Przyznaje go się za zasługi w misjach pokojowych i w czasie służby w kraju[11].

Wygląd krzyża

Wersje państwowe

Wszystkie odmiany CdG zachowują tę samą formę krzyża równoramiennego z rozszerzającymi się ramionami (krzyż kawalerski) o wymiarach 37 × 37 mm i okrągłą tarczą pośrodku. Pomiędzy ramionami krzyża znajdują się dwa skrzyżowane miecze, skierowane ostrzami do góry. Na awersie na środku tarczy znajduje się popiersie Marianny, z prawego profilu, w czapce frygijskiej. W otoku tarczy znajduje się napis RÉPUBLIQUE FRANÇAISE (Republika Francuska) i wieniec. Na rewersie w tarczy widnieją daty/opisy, zależnie od wersji Krzyża:

  • I wojna światowa: "1914–1915", "1914–1916", "1914–1917", "1914–1918"
  • II wojna światowa: "1939", "1939–1945"; istniała także wersja londyńska bez daty oraz bez wykończonego rewersu[g][12]
  • zamorskie teatry operacyjne: "THÉÂTRES D’OPÉRATIONS EXTÉRIEURS" (produkcja państwowa), "TOE" (produkcja lokalna)

Było dozwolone ozdabianie krzyży drogocennymi kamieniami (własnym sumptem posiadacza)[13].

Wersje wycofane

Giraudyjski CdG od podstawowej wersji za II wojnę światową różnił się awersem, na którym zamiast Marianny widniały dwie skrzyżowane flagi Francji[14]. Na rewersie znajdowała się data "1943"[15].

Mimo zmiany systemu i nazwy państwa awers Krzyża z Vichy z 1941 pozostał niezmieniony i jedynie na rewersie pojawiła się data "1939–1940"[16]. Opracowany później nowy projekt odznaczenia, którego nadawanie nie zostało rozpoczęte, odbiegał od tradycji: na awersie widniała petainowska franciska i podpis ÉTAT FRANÇAISE (Państwo Francuskie) a na rewersach miały widnieć daty "1941", "1942", "1943", "1944", "1939–1941", "1939–1942", "1939–1943" lub "1939–1944"[17].

Krzyż Wojenny LVF ze wszystkich odmian odrzuconych przez Republikę Francuską wyróżniał się najbardziej: odznaczenie chociaż zachowało oryginalne rozmiary to utraciło skrzyżowane miecze, na awersie ramion pojawił się wieniec zaś pośrodku zamiast Marianny pojawił orzeł trzymający tarczę napisem FRANCE (Francja) i zarysem podziału na trzy barwy, spod której wychodziły cztery błyskawice. Na rewersie widniał napis CROIX DE GUERRE LÉGIONNAIRE (Krzyż Wojenny Legionisty)[18].

Przykładowe baretki

I wojna światowa (III Republika)

Croix de Guerre 1914–1918 wstążka zielona z siedmioma czerwonymi paskami
Croix de Guerre 1914–1918 baretka z brązową gwiazdą
Croix de Guerre 1914–1918 baretka ze srebrną gwiazdą
Croix de Guerre 1914–1918 baretka ze złotą gwiazdą
Croix de Guerre 1914–1918 baretka z brązową palmą
Croix de Guerre 1914–1918 baretka ze srebrną palmą

II wojna światowa (III Republika, Wolni Francuzi, CFLN, Rząd Tymczasowy i IV Republika)

Croix de Guerre 1939–1945 dwa pionowe szerokie paski czerwone na brzegach, cztery zielone paski przedzielone trzema wąskimi czerwonymi paskami pośrodku
Croix de Guerre 1939–1945 baretka z dwiema brązowymi gwiazdami
Croix de Guerre 1939–1945 baretka ze złotą gwiazdą
Croix de Guerre 1939–1945 baretka z brązową palmą

Wstążka do wersji giraudyjskiej miała paski koloru granatowego zamiast zielonego.

Zamorskie Teatry Działań Wojennych (III, IV i V Republika)

Croix de Guerre T.O.E. środkowy pas niebieski szerokości 18 mm i dwa pasy czerwone na brzegach szerokości 9 mm
Croix de Guerre T.O.E. baretka z brązową palmą
Croix de Guerre T.O.E. baretka z trzema brązowymi palmami, dwiema złotymi i dwiema srebrnymi gwiazdami oraz jedną brązową

Państwo Francuskie

  • Wojna 1939–1940:

Croix de Guerre Vichy wstążka zielona z siedmioma czarnymi paskami, później szara z granatowymi paskami

Croix de Guerre LVF dwa pionowe szerokie paski czarne na brzegach, osiem zielonych pasków przedzielonych siedmioma wąskimi czarnymi paskami pośrodku

Galeria

Odznaczeni

Uwagi

  1. Wersja nadawana przez III Republikę w latach 1939-40 oraz CFLN i Rząd Tymczasowy w latach 1944-45. Wersja nadawana przez Rząd Tymczasowy po wojnie i IV Republikę posiadała daty "1939–1945"
  2. Stanowi to przeciwieństwo okucia w systemie polskim, które pojawia się dopiero od drugiego nadania: jedno okucie - dwa nadania, dwa okucia - trzy nadania, trzy okucia - cztery nadania. Przykładem odznaczenia reprezentującego ten system jest Krzyż Walecznych
  3. Oficjalna nazwa Krzyż Wojenny. Wersję Krzyż Wojenny 1914–1918 zaczęto stosować po ustanowieniu Krzyża Wojennego TOE
  4. Po wojnie znany jako Krzyż Wojenny 1939–1945
  5. np. ppor. Josephine Baker otrzymała go w 1961[1]
  6. Dodatkowo Bigeard otrzymał Krzyż Wojenny 1939–1945 trzykrotnie rozkazem armii oraz po jednym razie w rozkazie korpusu, dywizji i pułku
  7. Zgodnie z dekretem z 7 stycznia 1944 zakończono przyznawanie krzyży bez daty i bez rewersu wracając do wersji z datą "1939" nadawanej uprzednio przez III Republikę. Po zakończeniu działań wojennych wprowadzono datę "1939–1945"

Przypisy

  1. Kodeks Orderowy, s. 116, Art. 182, Warszawa 1939, nazywa Croix de Guerre „Krzyżem Wojennym”, zatem polska nazwa odznaczenia jest przyjęta już od czasów II RP, co również odnosi się do belgijskiego i luksemburskiego Krzyża Wojennego.
  2. Croix de guerre 1939–1945, france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-21] (fr.).
  3. Décorations – Pierre Clostermann, pierre.clostermann.org [dostęp 2019-03-29] (fr.).
  4. Croix de guerre 1914–1918, france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-21] (fr.).
  5. Croix de guerre 1914–1918, www.france-phaleristique.com [dostęp 2018-12-31] (fr.).
  6. Jan René Westh: Under Trikoloren. Danskere i fransk krigstjeneste 1914–1918. Ordenshistorisk Forlag, 2018, s. 83. ISBN 978-87-987132-3-4. (duń.)
  7. Croix de guerre 1939–1945, france-phaleristique.com [dostęp 2018-12-31] (fr.).
  8. Décorations - Pierre Clostermann, pierre.clostermann.org [dostęp 2019-03-29] (fr.).
  9. Les Théâtres d'Opérations Extérieurs., souvenir-francais-92.org [dostęp 2019-01-21] (fr.).
  10. Les différentes croix de guerre 39-45 en France, sf.donntu.org [dostęp 2018-12-31].
  11. Croix de la Valeur militaire, www.france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-01] (fr.).
  12. Décorations officielles - Union Nationale des Combattants de Côte d'Or, unc21.blog4ever.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  13. Ibid.:”do orderów i odznaczeń, których statuty zezwalają kawalerom (odznaczonym) na ozdabianie oznak drogocennymi kamieniami, należą m.in.: /.../Order Legii Honorowej, Krzyż Wojenny, Palmy Akademickie/.../.
  14. Fake/fausse Croix de Guerre Giraud on Ebay - Wehrmacht-Awards.com Militaria Forums, wehrmacht-awards.com [dostęp 2019-03-21] (ang.).
  15. Croix de guerre d'Alger ou Giraud - Insigne, www.france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  16. Croix de guerre 1939–1940, www.france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  17. Croix de guerre de l'Etat français 1944 - Insigne, www.france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  18. Croix de guerre LVF - Insigne, www.france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).

Bibliografia

  • Wiesław Bończa-Tomaszewski (wyd.), Kodeks Orderowy (zatwierdzony do użytku przez MSZ i MSWojsk), Warszawa 1939
  • Paul Hieronymussen, Orders. Medals and Decorations of Britain and Europe in Colour, London 1975

Media użyte na tej stronie

The Order of the White Eagle.png
Autor: Jakubkaja, Licencja: CC BY 3.0
Order Orła Białego – szkic
Croix de guerre 2 p-4 g.png
Croix de guerre 1814-1918 avec 2 palmes, 4 étoiles vermeil
CroixdeGuerreFR-SilverStar.png
Autor: LuigiXIV, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastro della croce di guerra francese del 1914-1918 con stella d'argento
CC TOE 4 p.png
Autor: L' empereur Charles, Licencja: CC0
Croix de guerre des Théâtres d'Opérations Extérieurs avex 4 palmes
Croix de Guerre 1939-1945 ribbon.svg
Autor: Borodun, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: Croix de Guerre 1939-1945 (France)
Croix de Guerre Vichy ribbon.svg
Baretka Krzyża Wojennego (Croix de Guerre) Francji Vichy.
Croix de guerre 1939-1945 3-1.png
Autor: Centenier, Licencja: CC0
Croix de guerre de 1939 - 1945 avec trois palmes et un étoile d'argent
Croix de Guerre 1914 revers X 4.jpg
Autor: Fdutil, Licencja: CC BY-SA 3.0
Reverse of the four variants of the World War 1 French Creoix de Guerre
Grandes armes de la ville de Paris.svg
Autor: SanchoPanzaXXI, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grandes armes de la ville de Paris: “De gueules à la nef équipée et habillée d’argent voguant sur des ondes du même mouvant de la pointe, au chef cousu d’azur semé de fleurs de lys d’or”. L'écu est surmonté d'une couronne murale d'or à cinq tours crénelées et soutenu par deux branches de chêne et de laurier. Devise: FLUCTUAT NEC MERGITUR (Il est battu par les flots, mais ne sombre pas); Décorations: Légion d'honneur (1900), Croix de guerre (1919), Croix de la Libération (1945). Blason de Paris; Les couleurs bleue et rouge sont prises d'ici [1]; Forme inspiré de [2]
Award-star-bronze-3d.png
Autor: LukGasz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bronze award star
Croix de guerre TOE France 2 citations REVERS.jpg
Autor: Fdutil, Licencja: CC BY-SA 3.0
Reverse of the Croix de Guerre des Théatres d'Opérations Extérieures
Croix de Guerre Vichy LVF ribbon.svg
Baretka Krzyża Wojennego (Croix de Guerre) Legionu Ochotników Francuskich (Francja Vichy).
Croix de Guerre 1939 France AVERS.jpg
Autor: Fdutil, Licencja: CC BY-SA 3.0
Krzyż Wojenny 1939-1945 (Francja)
CroixdeGuerreFR-SilverPalm.png
Autor: WolfRayet, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastro della croce di guerra francese del 1914-1918 con palma d'oro
Croix de Guerre des toe 8 citations.png
Autor: Histoiregendarmerie, Licencja: CC BY-SA 3.0
Croix des toe avec 8 citations
Badge of Légion d'honneur.png
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Badge of Légion d'Honneur
Croix de Guerre 1939 France REVERS.jpg
Autor: Fdutil, Licencja: CC BY-SA 3.0
1939-1945 War Cross (France) Reverse
Croix de guerre TOE with palm (France) - ribbon bar.png
Autor: Dyala0504, Licencja: CC0
Ruban de la Croix de Guerre des Théâtres d'opérations extérieurs avec palme
Drie Franse Oorlogskruisen.jpg
Autor: Robert Prummel, Licencja: CC BY-SA 3.0
Driemaal Croix de Guerre
Award-star-silver-3d.png
Autor: Lestatdelc, Licencja: CC BY-SA 3.0
Illustration of a silver Award star ribbon device used for military decorations.
CroixdeGuerreFR-BronzePalm.png
Autor: LuigiXIV, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastro della croce di guerra francese del 1914-1918 con palma di bronzo
CroixdeGuerreFR-BronzeStar.png
Autor: LuigiXIV, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ruban_de_la_Croix_de_guerre_1914-1918 avec etoile de bronze
Croix de guerre 5 p + 1.png
Croix de Guerre 1914-1918 avec deux palmes
AVERS Croix de Guerre TOE France 2 citations.jpg
Autor: Fdutil, Licencja: CC BY-SA 3.0
Croix de guerre des théâtres d'opérations extérieures - Obverse (France) - (War Cross for Foreign Operational Theaters)
FR CdG palm br.png
Autor: LukGasz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bronze palm to French Croix de Guerre
Croix de Guerre 1914-1918 ribbon.svg
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: Croix de Guerre 1914-1918 (France)
Coat of Arms of Lyon.svg
Autor: Ten SVG Ten herb zawiera elementy, które zostały zaczerpnięte lub zaadaptowane z tego Ten herb:, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of arms of the city of Lyon, France.
Croix de Guerre à la Francisque 1944.jpg
Autor: Kolchak1923, Licencja: CC0
1944 War Cross (France)
CroixdeGuerreFR-VermeilStar.png
Autor: LuigiXIV, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastro della croce di guerra francese del 1914-1918 con stella a smalti
Drie Oorlogskruisen van de Vichy regering.jpg
Autor: Robert Prummel, Licencja: CC BY-SA 3.0
Three War Crosses of the French government in Vichy
Croix de guerre 1939-1945 with palm (France) - ribbon bar.png
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar of the Croix de guerre 1939-1945 with palm (France)
Award star (gold).png
(c) GFDL, CC BY-SA 3.0
Award star (gold)
Croix de Guerre des Theatres d'Operations Exterieurs ribbon.svg
Autor: Borodun, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: Croix de Guerre des Theatres d'Operations Exterieurs (France)
Croix de guerre 1939-1945.png
Autor: Histoiregendarmerie, Licencja: CC BY-SA 3.0
croix de guerre 1939-1945 avec citations.
FR CdG palm sv.png
Autor: LukGasz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Silver palm to French Croix de Guerre
Croix de Guerre 1939-1945.png
Autor: Histoiregendarmerie, Licencja: CC BY-SA 3.0
Croix de guerre 1 citation vermeil