Krzyż lotaryński

Krzyż lotaryński

Krzyż lotaryński (z jęz. fr. Croix de Lorraine lub Croix d’Anjou) – rodzaj krzyża, w Polsce zwany również andegaweńskim, patriarszym, litewskim lub jagiellońskim.

Historia

Za pośrednictwem Cyryla i Metodego podwójny krzyż bizantyjski trafił do Państwa wielkomorawskiego na terenie obecnych Moraw i Słowacji. Znalazł tu swe miejsce związane z kultem chrześcijańskim oraz pojawił się na tarczach herbowych. Do Lotaryngii dotarł przez związek wielkomorawskiego księcia Świętopełka I z władcą Lotaryngii – Zwentiboldem, którego Świętopełk był ojcem chrzestnym. Na zachodzie Europy znany jest jako krzyż lotaryński. Formę krzyża lotaryńskiego ma Karawaka, czyli krzyż, który zasłynął jako cudowny środek chroniący od moru dla tych, którzy się przed nim modlili albo go nosili. Karawaka dotarła do Polski z Włoch w połowie XVI w. w trakcie soboru trydenckiego jako relikwiarz, amulet oraz krzyż przydrożny stawiany przy wsiach i miastach, aby uchronić je przed wszelką zarazą[1].

Symbol ten był wzorowany na prawdziwej relikwii, przechowywanej i chronionej przez siostry z zakonu Córek Serca Maryi w ich klasztorze w Baugé. Ten wysoki na 27 centymetrów krzyż o podwójnych ramionach, podobno zbudowany z fragmentów „Prawdziwego Krzyża”, został przywieziony z Krety do Andegawenii w 1244 roku przez rycerza Jeana d’Alluye’a, pana na Château-Lavallière, który najprawdopodobniej był templariuszem. Podarował on krzyż opactwu cystersów w La Boissière, gdzie relikwia pozostawała aż do wybuchu wojny stuletniej, kiedy książęta d’Anjou (andegaweńscy) zabrali ją do zamku w Angers.

Czteroramienny krzyż stał się symbolem Lotaryngii, dzięki księciu René Andegaweńskiemu, który umieszczał go jako swój herb na pieczęciach i monetach. Znak ten rozpowszechnił się w 1477 r., kiedy książę Lotaryngii René II ozdobił nim swe proporce w bitwie pod Nancy. Po zwycięskiej bitwie książę nazwał go krzyżem lotaryńskim z wdzięczności za to, że pomógł mu pokonać wrogów[2].

W okresie II wojny światowej krzyż lotaryński był symbolem Wolnej Francji.

Symbolem krzyża lotaryńskiego pieczętują się także organizacje służby zdrowia walczące z gruźlicą.

Obecnie znajduje się m.in. w herbie Litwy, herbie Słowacji i herbie Węgier, a także w herbie Wilna.

Jest używany jako logo Prawicy Rzeczypospolitej, partii politycznej założonej przez Marka Jurka. Występuje też w herbie województwa świętokrzyskiego i w herbach większości powiatów tego województwa.

W serialu Magnum tytułowy bohater i jego koledzy noszą sygnety z tym znakiem.

Krzyż litewski

Odmiana krzyża lotaryńskiego została przyjęta przez Władysława II Jagiełłę jako kreskowy znak osobisty, stąd też inne określenie „krzyż jagielloński”. Motyw występujący w polskiej tradycji heraldycznej[3]. Opisywany jako podwójny krzyż kawalerski lub grecki[2].

Galeria

  • Podstawowe warianty:
  • W symbolice państwowej, narodowej, dynastycznej:
  • W herbach regionalnych:
  • Inne:

Zobacz też

Przypisy

  1. Michał Zalewski: Karawaka (pol.). kapliczki.org.pl, 2014. [dostęp 2019-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-27)].
  2. a b Paweł Dudziński: Alfabet heraldyczny. Warszawa: Diogenes, 1997, s. 104. ISBN 83-7129-476-X.
  3. Alfred Znamierowski Heraldyka i weksylologia, s. 219, 325.

Bibliografia

  • P. Dudziński: Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997
  • J. Michta: Heraldyka samorządowa województwa świętokrzyskiego i jej symbolika, Kielce 2000
  • G. Patton, R. Mackness: Święty skarb, Amber, 1999

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Cross-lorraine.svg
The Cross of Lorraine
Erb s dvojkrizom.jpg

Kamenný erb s vyobrazením dvojkríža na Bratislavskom hrade.
Two-bar cross.svg
Autor: Wikimandia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Two-bar cross
Coat of Arms of Slovakia.svg
Coat of arms of Slovakia
Cross of the Saint Prince Casimirus.jpg
Autor: X P23, Licencja: CC BY-SA 3.0
Krzyż Świętego kazimierza Królewicza (Organizacja Monarchistów Polakich)
Croix de Lorraine.svg
Croix de Lorraine en SVG U+2628
Naval Jack of Free France.svg

The Free French naval jack and French naval honour jack.

The argent rhomboid field is defaced with a gules Lorraine cross, the emblem of the Free French.
Flag of Free France (1940-1944).svg
Flag used by the Free French Forces during the Second World War.
Coat of arms of the early kings of Hungary (15th century).svg
The coat of arms of early kings of Hungary.
POL powiat ostrowiecki COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Leżajsk COA.svg
Herb Leżajska