Krzyż pokutny

Krzyż w Stargardzie (największy w Europie)

Krzyż w Lutomii Dolnej

Krzyż kamienny w Kijowicach

Krzyż pokutny – krzyż fundowany przez zabójcę w wyniku postanowień niektórych umów pojednawczych z rodziną zabitego, zawieranych w średniowieczu i początkach XVI w.^[1][2][3][4]

Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. Uwagi: Artykuł zawiera poniżej mnóstwo błędów i przekłamań poczynając od definicji mówiącej o wznoszeniu ich w miejscu morderstwa przez zabójców do XIX w. [XIX w. dotyczy Europy Zachodniej – zweryfikować, kiedy był ostatni przypadek] Niewiarygodne są wszystkie podane liczby, które dotyczą raczej w przybliżeniu wszystkich kamiennych krzyży, a nie pokutnych. Reasumując artykuł bezpodstawnie identyfikuje wszelkiego rodzaju monolitowe krzyże kamienne (również wotywne, pamiątkowe, dewocyjne) z krzyżami wystawianymi w wyniku umów kompozycyjnych czyli krzyżami pokutnymi. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Zwyczaj ten przywędrował do Polski z zachodu, a panował w niej prawdopodobnie od XIII w. do poł. XIX w. Na przestrzeni wieków krzyże zmieniały swój wygląd oraz formę. Obszar ich występowania sięga od północy Włoch po Skandynawię. W Europie istnieje ok. 7000 krzyży, w tym. ok. 4000 w Niemczech. Największym tego typu obiektem w Europie jest krzyż w Stargardzie^[5]. Niektóre źródła podają informacje o rzekomych trzech tysiącach zaginionych krzyży. Część została zniszczona podczas wojen oraz w wyniku kradzieży, zaniedbania i wandalizmu. Krzyże były również używane jako materiał budowlany. Na terenie samej Polski znajduje się ok. 600 krzyży, w większości średniowiecznych, choć zdarzają się także XVII-wieczne. Około 400 krzyży umiejscowionych jest na terenie województwa dolnośląskiego, a największy spośród nich to krzyż w Kijowicach. Pozostałe są w województwach lubuskim, opolskim i śląskim. W województwach pomorskim, świętokrzyskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim są pojedyncze sztuki. Krzyże były również przenoszone ze swoich pierwotnych miejsc na cmentarze, do parków, ogrodów i innych miejsc^[6].

Morderca, oprócz wzniesienia krzyża, był również zobowiązany pokryć koszty pogrzebu i przewodu sądowego. Winien również łożyć na utrzymanie rodziny zabitego. Był zobowiązany wobec Kościoła, np. musiał zakupić świece. Następnie powinien odbyć boso pieszą pielgrzymkę do świętego miejsca (np. do Rzymu, Jerozolimy lub Akwizgranu)^[7]. Wystawienie krzyża stanowiło ostatni punkt pokuty. Krzyż był jej wyrazem zadośćuczynienia. Stawiano go ku pamięci, uwadze i przestrodze potomnych. Miał również skłaniać przechodniów do modlitwy za dusze: zabójcy i ofiary. Przy krzyżu następowało pojednanie zabójcy z rodziną ofiary.

Do XIV w. krzyże były proste i pozbawione rytów. Te z wyżłobionymi narzędziami, przy pomocy których dokonano zabójstwa, zaczęły pojawiać się w XV–XVI. Można znaleźć krzyże z rzeźbami kuszy, noży, mieczy, sztyletów, wideł, toporów, włóczni, sierpów, pistoletów. Zdarzały się też krzyże z atrybutem zawodu ofiary, np. młotem i obcęgami. Napisy informujące o czasie, miejscu, sprawcy, ofierze, powodzie i narzędziu mordu zaczęły się pojawiać wraz z upowszechnieniem pisma. Alternatywę krzyży stanowiły kapliczki pokutne z wnęką na ołtarzyk, figurę lub obraz.

Krzyże wykonywane były z miejscowego surowca. Mógł to być więc piaskowiec, zlepieniec, granit, bazalt. Spotyka się również krzyże z aureolą pełną lub połowiczną. Występują także krzyże wbudowane w mur. Rozróżnia się wiele typów krzyży: św. Antoniego, trójlistne, barokowe, maltańskie, podwójne, greckie, łacińskie.

W Świdnicy istnieje siedziba jedynego polskiego bractwa krzyżowego. Największą w Polsce liczbą krzyży i kapliczek pokutnych zgrupowanych w jednym miejscu posiada Studnica. Znajduje się tam 11 obiektów.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Krzyże pokutne. Świadectwo dawnej skruchy
• jaktrafic.org - katalog wraz z opisami lokalizacji krzyży pokutnych
• Zaginione krzyże pokutne w Lubuskiem
• Tajemnice krzyży pokutnych (w: Radio Zachód). zachod.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-23)].