Krzyże Eleonory

Krzyże Eleonory – seria dwunastu monumentalnych gotyckich pomników wzniesionych w końcu XIII w. przez króla Anglii Edwarda I na trasie, którą podążał z Lincoln do Londynu orszak z ciałem jego zmarłej żony Eleonory kastylijskiej. Do czasów współczesnych zachowały się trzy z nich: w Geddington, Hardingstone i Waltham Cross.

(c) Nigel Cox, CC BY-SA 2.0
Krzyż w Waltham Cross
Dawny krzyż w Westcheap
Mapa rozmieszczenia krzyży
Krzyż w Hardingstone
Krzyż w Geddington
(c) Dave Hitchborne, CC BY-SA 2.0
Podstawa krzyża w Lincoln
Zrekonstruowany krzyż w Charing Cross

Historia

Małżeństwo króla Anglii Edwarda I i Eleonory kastylijskiej uznaje się za szczęśliwe. Eleonora nie opuszczała Edwarda w jego podróżach, a podczas jednej z nich, 28 listopada 1290 r. zmarła w Harby, w pobliżu Lincoln[1][2][3]. Wnętrzności Eleonory pochowano w katedrze w Lincoln, natomiast zabalsamowane ciało zostało przeniesione z tego miasta przez powoli poruszający się orszak do opactwa westminsterskiego pod Londynem, gdzie je pochowano (serce umieszczono w londyńskim klasztorze dominikanów)[1][3]. Edward postanowił uczcić zmarłą żonę poprzez ustawienie serii dwunastu pomników w miejscach, w których orszak wiozący jej ciało zatrzymywał się na nocny odpoczynek, ponadto w Lincoln i Westminsterze wykonano przepyszne, bliźniacze nagrobki[1][2][3].

Postawione krzyże miały pełnić funkcję cenotafów i nakłaniać do modlitwy za duszę Eleonory[2]. Jednocześnie stanowiły też widoczną oznakę prestiżu dynastii (ich koszt był bardzo wysoki – łącznie z nagrobkami wyniósł 2200 funtów) – wzorem dla Edwarda były zapewne pamiątkowe krzyże postawione na drodze z Paryża do Saint-Denis, którą przenoszono ciało zmarłego w 1270 r. króla Francji Ludwika IX Świętego (wcześniej, w 1223 r., podobnie uczczono ostatnią drogę innego króla francuskiego, Filipa II Augusta)[1][3][4].

W kolejnych stuleciach większość krzyży została zlikwidowana lub zniszczona, głównie podczas angielskiej wojny domowej w latach 40. XVII w. przez zwolenników parlamentu jako symbole katolicyzmu[5][6]. Do czasów współczesnych zachowały się trzy oryginalne krzyże (w Geddington, Hardingstone i Waltham Cross) oraz relikty lub pozostałości kilku innych[1][4]. Krzyż w Charing Cross zrekonstruowano w XIX w.[7] Wiele z nieistniejących zostało upamiętnionych tablicami, a w Stamford ustawiono na miejscu jednego z nich nowoczesny pomnik[8].

Opis

Krzyże zostały wzniesione w latach 1291–1294 w formie kilkunastometrowych, monumentalnych, bogato zdobionych iglic. Podobieństwo ocalałych krzyży wskazuje, że były one wykonywane według podobnego planu, ale istnieją między nimi różnice, wynikające z faktu że wychodziły one spod rąk różnych mistrzów murarskich. Ich przekrój jest wielokątny (w Hardingstone i Waltham Cross ośmiokątny, w Geddington trójkątny), zaś bazy są umieszczone na podstawach ze stopniami. Dolne części wielokątnych słupów są pełne, w środkowych natomiast pod otwartymi baldachimami znajdują się wielkoskalowe posągi królowej Eleonory (trzy w Geddington, cztery w Hardingstone, sześć w Waltham Cross). Całość wieńczą iglice, pierwotnie zapewne każda z krzyżem na szczycie (nie zachował się żaden z nich). Wśród licznych zdobień znajdowały się herby krajów związanych z Eleonorą (Anglii, Kastylii, Leónu i Ponthieu – w dolnej części budowli), liczne ornamenty, pinakle, ślepe maswerki i laskowania. Na krzyżu w Hardingstone znajdują się wyrzeźbione otwarte księgi – zapewne początkowo z namalowaną zawartością (być może też większe elementy pomników były malowane). Najbliższe Londynowi krzyże, w Westcheap i Charing były najbogatsze, do ich budowy wykorzystano w największym stopniu cenny marmur z Purbeck[1][4].

Lista krzyży:

LokalizacjaStan
Lincoln (Lincolnshire)
53°12′51″N 0°32′47″W/53,214167 -0,546389		Zniszczony, zachowany jedynie fragment dolnej części jednego z posągów, obecnie znajdujący się na zamku w Lincoln[9].
Grantham (Lincolnshire)
52°54′37″N 0°38′25″W/52,910278 -0,640278		Zniszczony podczas angielskiej wojny domowej. W mieście znajduje się tablica upamiętniająca krzyż[10].
Stamford (Lincolnshire)
52°39′22″N 0°29′37″W/52,656111 -0,493611		Zniszczony między 1645 a 1745 r., zachowany jedynie mały fragment dekoracji rzeźbiarskiej (róża), obecnie znajdujący się w muzeum w Stamford[11]. Na miejscu krzyża wzniesiono w 2008 r. nowoczesny pomnik[8].
Geddington (Northamptonshire)
52°26′15″N 0°41′07″W/52,437500 -0,685278		Zachowany, praktycznie bez zmian (rekonstruowano jedynie schody u podstawy; brak krzyża na szczycie)[12].
Hardingstone (Northamptonshire)
52°13′02″N 0°53′50″W/52,217222 -0,897222		Zachowany, częściowo zrekonstruowany (wymieniono schody u podstawy, rekonstruowano część kamieniarki, obecny szczyt pochodzący z 1840 zastąpił prawdopodobnie znajdujący się tam pierwotnie krzyż)[13].
Stony Stratford (Buckinghamshire)
52°03′32″N 0°51′24″W/52,058889 -0,856667 (koordynaty tablicy pamiątkowej)		Zniszczony podczas angielskiej wojny domowej, dokładna lokalizacja nieznana. W mieście znajduje się tablica upamiętniająca krzyż[14].
Woburn (Bedfordshire)
51°59′20″N 0°37′10″W/51,988889 -0,619444 (koordynaty przybliżone)		Zniszczony, dokładna lokalizacja nieznana[15].
Dunstable (Bedfordshire)
51°53′10″N 0°31′16″W/51,886111 -0,521111		Zniszczony podczas angielskiej wojny domowej w 1643 r. Krzyż został upamiętniony przez nazwę centrum handlowego w mieście, na którego terenie znajduje się nowoczesna rzeźba przedstawiająca Eleonorę[16].
St Albans (Hertfordshire)
51°45′04″N 0°20′26″W/51,751111 -0,340556		Zniszczony na początku XVIII w., na jego miejscu przez pewien czas istniała pompa. W 2. połowie XIX w. odkryto jego pozostałości. W mieście znajduje się tablica upamiętniająca krzyż[6].
Waltham, obecnie Waltham Cross (Hertfordshire)
51°41′09″N 0°01′59″W/51,685833 -0,033056		Zachowany, częściowo zrekonstruowany (w XIX w. przebudowywano częściowo środkową i najwyższą część pomnika, w latach 50. XX w. oryginalne rzeźby przedstawiające Eleonorę zastąpiono replikami – oryginały znajdują się w Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie)[17].
Westcheap, obecnie Cheapside (Wielki Londyn)
51°30′51″N 0°05′41″W/51,514167 -0,094722		Kilkakrotnie rekonstruowany (m.in. w XV w. dodano do niego posągi Marii z Dzieciątkiem, św. Piotra i Edwarda Wyznawcy), wykorzystywany przy okazji licznych uroczystości miejskich, zniszczony w 1643 r. podczas angielskiej wojny domowej[5]. Zachowane fragmenty trafiły do Muzeum Londynu[18].
Charing, obecnie Charing Cross (Wielki Londyn)
51°30′26″N 0°07′39″W/51,507222 -0,127500		Zniszczony w 1647 r. podczas angielskiej wojny domowej. W 1675 r. na jego miejscu wzniesiono pomnik króla Anglii i Szkocji Karola I Stuarta. W 1865 r., w nieco innym miejscu, ustawiono nowy krzyż według projektu Edwarda Barry'ego, nawiązujący do zniszczonego, lecz bardziej ozdobny[7][19].

Nawiązania

W XIX w. i na początku XX w. powstały w Anglii liczne neogotyckie pomniki w formie krzyży Eleonory. Należą do nich m.in. budowle w Ilam[20], Walkden[21], Sledmere (pełniący funkcję pomnika ofiar I wojny światowej)[22] i Birkenhead (zbudowany dla uczczenia pamięci królowej Wiktorii)[23]. Do krzyży Eleonory nawiązał także George Gilbert Scott w pomniku Albert Memorial upamiętniającym księcia Alberta, męża królowej Wiktorii[24].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f John Steane: The Archaeology of the Medieval English Monarchy. London - New York: Routledge, 2003, s. 48–55. ISBN 0-203-16522-5. [dostęp 2016-12-30].
  2. ↑ a b c Elizabeth Norton: She Wolves: The Notorious Queens of England. Stroud: The History Press, 2014, s. 118, 123–124. ISBN 978-0-7524-6921-8. [dostęp 2016-12-30].
  3. ↑ a b c d Michael Prestwich: Edward I. Berkeley - Los Angeles: University of California Press, 1988, s. 125. ISBN 0-520-06266-3. [dostęp 2016-12-30].
  4. ↑ a b c Cross: Monumental: Eleanor Cross. W: The Grove Encyclopedia of Medieval Art and Architecture. ed. Colum P. Hourihane. T. 2. Oxford: Oxford University Press, 2012, s. 222. ISBN 978-0-19-539536-5.
  5. ↑ a b Christine Stevenson: The Destruction of Cheap Cross, London (1643). W: Architecture and Armed Conflict: The Politics of Destruction. ed. J.M. Mancini, Keith Bresnahan. London - New York: Routledge, 2015, s. 89–102. ISBN 978-0-415-70249-2.
  6. ↑ a b H. M. M. Lane. Queen Eleanor of Castile. „Transactions”, s. 255–256, 1929. St. Albans and Hertfordshire Architectural and Archaeological Society. [dostęp 2016-12-31]. 
  7. ↑ a b Robert Shepherd: Westminster: A Biography: From Earliest Times to the Present. London - New Dehli - New York - Sydney: Bloomsbury, 2012, s. 77. ISBN 978-1-4411-2386-2. [dostęp 2016-12-31].
  8. ↑ a b New cross at heart of town scheme. W: Rutland & Stamford Mercury [on-line]. 2007-05-24. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-03)].; Final piece of statue goes in. W: Rutland & Stamford Mercury [on-line]. 2008-04-25. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-03)].
  9. ↑ Eleanor Cross fragment 5 metres east of the Govenor's house. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].
  10. ↑ Queen Eleanor of Castile. Grantham Civic Society. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)].
  11. ↑ Ken Coles, John F H Smith: Queen Eleanor's Cross. Stamford and District Local History Society, 2014-01-08. [dostęp 2018-03-10].; John Smith, Alan Dawn: Overwhelming evidence on site of Eleanor cross. W: Rutland & Stamford Mercury [on-line]. 2007-09-28. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-11)].; Eleanor Cross fragment. W: A History of the World [on-line]. BBC. [dostęp 2016-12-31].
  12. ↑ Queen Eleanor's Cross. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].; Geddington Cross: Eleanor cross and conduit house. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].
  13. ↑ The Eleanor Cross. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].; Eleanor Cross 1km south west of Delapre Abbey. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].
  14. ↑ Stony Stratford Queen Eleanor's Cross. Milton Keynes Heritage Association. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)].
  15. ↑ Parishes: Woburn. W: A History of the County of Bedford. ed. William Page. T. 3. London: Victoria County History, 1912, s. 457–462.
  16. ↑ Joan Curran: The Eleanor Cross. W: Medieval Dunstable [on-line]. [dostęp 2016-12-31].; Eleanor's Cross Shopping. Dunstable Town Council. [dostęp 2016-12-31].; Royal Connections to Dunstable. W: The Chilterns: Area of Outstanding Natural Beauty [on-line]. [dostęp 2016-12-31].
  17. ↑ Eleanor Cross. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].; Eleanor Cross, Waltham Cross. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].
  18. ↑ Carved slab from Cheapside Cross: late 13th century. Museum of London. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-18)].; Carved stone from Cheapside Cross: late 13th century. Museum of London. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-12)].
  19. ↑ David Piper, Fionnuala Jervis: The Companion Guide to London. Wyd. 9 zmienione. Woodbridge: Companion Guides, 2000, s. 95. ISBN 1-900639-36-X. [dostęp 2016-12-31].
  20. ↑ Ilam. W: George T. Noszlopy, Fiona Waterhouse: Public Sculpture of Staffordshire and the Black Country. Liverpool: Liverpool University Press, 2005, s. 68–69, seria: Public Sculpture of Britain. 9. ISBN 0-85323-989-4.
  21. ↑ Walkden. W: Terry Wyke, Harry Cocks: Public Sculpture of Greater Manchester. Liverpool: Liverpool University Press, 2004, s. 189–191, seria: Public Sculpture of Britain. 8. ISBN 0-85323-557-0.
  22. ↑ Stefan Goebel: The Great War and Medieval Memory: War, Remembrance and Medievalism in Britain and Germany, 1914–1940. Cambridge: Cambridge University Press, 2007, s. 239. ISBN 978-0-521-85415-3. [dostęp 2016-12-30].; Eleanor Cross. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].
  23. ↑ Monument to Queen Victoria. W: The Heritage List [on-line]. Historic England. [dostęp 2016-12-30].
  24. ↑ Margaret Homans: Royal Representations: Queen Victoria and British Culture, 1837–1876. Chicago - London: The University of Chicago Press, 1998, s. 177. ISBN 0-226-35113-0. [dostęp 2016-12-30].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Eleanor crosses - map.svg
Autor: Grzegorz B., Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa krzyży Eleonory
Charing Cross Memorial 2 (5822150986).jpg
Autor: Tony Hisgett from Birmingham, UK, Licencja: CC BY 2.0
Charing Cross Memorial 2
Geddington Eleanor cross.jpg
(c) Lofty z angielskiej Wikipedii, CC BY 2.5
Taken by me, Lofty 12:35, 11 June 2006 (UTC)
Waltham Cross.JPG
(c) Nigel Cox, CC BY-SA 2.0
Waltham Cross: The Eleanor Cross Erected by King Edward I in 1294, the cross is one of the only three surviving of the twelve that marked the resting places of the body of his wife, Queen Eleanor, when it was taken from Harby in Nottinghamshire, where she died in December 1290, to Westminster Abbey. The cross is now in a pedestrianized zone at the junction of Eleanor Cross Road with the High Street.
Lincoln Castle, Lincoln - geograph.org.uk - 862927.jpg
(c) Dave Hitchborne, CC BY-SA 2.0
Lincoln Castle, Lincoln Reputedly, the remains of the Eleanor Cross, which originally stood at the foot of Cross O'Cliff Hill. This cross, one of twelve, was erected by Edward I in memory of his queen, Eleanor of Castile, who died at Harby in November 1290.