Krzyżodziób sosnowy
| Loxia pytyopsittacus[1] | |
| Borkhausen, 1793 | |
 Samiec | |
 Samica | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek | krzyżodziób sosnowy |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Krzyżodziób sosnowy[3] (Loxia pytyopsittacus) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae).
Występowanie
To gatunek północny. Zamieszkuje północną Europę, od Półwyspu Skandynawskiego po zachodnią Rosję (obszary wokół Bałtyku), a także północno-wschodnią Szkocję[4]. Prowadzi osiadły lub koczowniczy tryb życia. Jest to gatunek monotypowy[4][5].
W Polsce dawniej skrajnie nielicznie gniazdował na północy kraju (ostatnie potwierdzone lęgi odnotowano w 1962 roku na Mierzei Helskiej[6]), obecnie rzadko zalatuje[7] (do lutego). Znacznie rzadszy od podobnego krzyżodzioba świerkowego. Spotyka się go pojedynczo lub w małych grupach w trakcie nalotów populacji ze wschodu.
Zapis kopalny potwierdza jego istnienie już w plejstocenie. Jego skamieniałości odkryto w osadach ze środkowego plejstocenu we Francji oraz w osadach z późnego plejstocenu we Francji, we Włoszech i w Czechach. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku[8].
Morfologia
- Wygląd
- Podobny do krzyżodzioba świerkowego, ale o silniejszej, krępej sylwetce, grubszej szyi, dużej głowie z płaskim czołem i potężniejszym skrzyżowanym dziobie. Jest też od niego większy. Samce ceglastoczerwone, mają bardziej amarantowy odcień w porównaniu z jego krewniakiem, samice żółtozielone, u obu płci ciemne skrzydła. Silna budowa dzioba, który jest wysoki u nasady i ma wybrzuszoną żuchwę, pozwala mu na wyłuskiwanie nasion (poprzez podważanie łusek) z twardych szyszek sosny, czego krzyżodziób świerkowy nie potrafi. Oba spokrewnione gatunki rozróżnia się po kształcie głowy i wysokości dzioba, choć w terenie jest to dość trudne.
- Wymiary średnie
Biotop
Stare, otwarte bory sosnowe, niekiedy świerkowe, głównie północnej Europy. Czasem zamieszkuje drzewostany o innym składzie gatunkowym, ale i tam musi przeważać sosna.
Okres lęgowy
Trwa od marca do maja. Ptaki wyprowadzają najczęściej jeden lęg, rzadziej dwa.
- Gniazdo
- W wierzchołkowej partii korony drzewa, na znacznej wysokości przy pniu lub w rozwidleniu gałęzi. Konstrukcją podobne do gniazda krzyżodzioba świerkowego. Uwite jest z kory, gałązek, mchu, gałązek i porostów, a wyścielone puchem roślinnym, trawą, piórami i włosiem.
- Jaja
- W marcu składa 3–4 kremowych lub niebieskawych jaj z rdzawym nakrapianiem o średnich wymiarach 23 × 17 mm.
- Wysiadywanie
- Od złożenia pierwszego jaja trwa przez ok. 14–15 dni. Wykonuje je tylko samica. Pisklęta opuszczają gniazdo po trzech tygodniach.
Pożywienie
Głównie nasiona sosny, a także świerka.
Status i ochrona
IUCN uznaje krzyżodzioba sosnowego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku organizacja BirdLife International szacowała liczebność populacji w Europie (która obejmuje ponad 95% zasięgu lęgowego tego gatunku) na 424 000 – 1 560 000 par lęgowych. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[2].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE – Regionally Extinct)[6].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Loxia pytyopsittacus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Loxia pytyopsittacus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2019-2 [dostęp 2019-09-23] (ang.).
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Carduelini Vigors, 1825 (wersja: 2020-05-27). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-16].
- ↑ a b c d Clement, P.: Parrot Crossbilll (Loxia pytyopsittacus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-24)].
- ↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-23]. (ang.).
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 760. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Egg of Parrot Crossbill - Collection of Henri Heim de Balsac /Jacques Perrin de Brichambaut
Autor: Marton Berntsen, Licencja: CC BY-SA 3.0
Parrot Crossbill, adult male. Lista Norway