Krzysztof Opaliński
 | |
 Łodzia | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | Zofia Kostka |
| Żona | Teresa Czarnkowska |
| Dzieci | z Teresą Czarnkowską: |
Krzysztof Opaliński (ur. 1609 w Sierakowie nad Wartą. zm. 7 grudnia 1655[1] we Włoszakowicach) – poeta, rzymski katolik, od 1637 wojewoda poznański, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1641 roku[2], starosta śremski w 1632 roku[3], jeden z przywódców opozycji magnackiej przeciw Władysławowi IV i Janowi Kazimierzowi. Autor wydanych anonimowo „Satyr” (1650).
Podczas potopu szwedzkiego, 25 lipca 1655 roku poddał Wielkopolskę Szwedom.
Życie
Syn Piotra Opalińskiego. Poślubił Teresę Czarnkowską 28 maja 1634 r. Miał dwóch synów: Piotra Adama Opalińskiego i Jana Karola Opalińskiego i 4 córki. Razem ze swoim bratem Łukaszem Opalińskim studiował w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu (1620-1625). Studiował w Lowanium w latach 1626–1629 (m.in. u Eryciusa Puteanusa i Nicolausa Vernulaeusa[4]), Orleanie w 1629 roku, Strasburgu w 1630 roku[5]. Po powrocie do Polski objął urząd starosty śremskiego. Rozpoczął także aktywny udział na scenie politycznej. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 16 lipca 1632 roku[6]. Podpisał pacta conventa Władysława IV Wazy w 1632 roku[7]. Poseł na sejm koronacyjny 1633 roku[8]. Poseł sejmiku średzkiego na sejm ekstraordynaryjny 1634 roku[9]. Poseł na sejm zwyczajny 1635 roku[8]. W 1637 r. przejął pozycję wojewody poznańskiego po zmarłym wuju Janie Opalińskim. W roku 1642 współzawodniczył z Bogusławem Leszczyńskim o starostwo nad Wielkopolską, przyznane jednak temu drugiemu. W 1644 roku stał na czele polskiego poselstwa do Paryża. Był wysłannikiem króla, zastępował go podczas zawarcia małżeństwa per procura z Ludwiką Marią Gonzagą 5 listopada 1645 i przywiózł młodą królową do Polski.
Był elektorem Jana II Kazimierza w 1648 roku z województwa poznańskiego[10], podpisał jego pacta conventa[11]. Na Sejmie w 1654 r. uczestniczył w koalicji magnackiej zawiązanej razem z Januszem Radziwłłem, Janem Leszczyńskim i Jerzym Lubomirskim, zmierzającej do obalenia króla[12].
Podczas potopu szwedzkiego podkanclerzy Bogusław Leszczyński dostał rozkaz obrony terenów Wielkopolski. Jednak w lipcu 1655 r. wyjechał on z Wielkopolski z powodu choroby[13] i obowiązek obrony spadł na Krzysztofa Opalińskiego. 24 lipca wraz z 14-tysięczną armią pospolitego ruszenia szlachty wielkopolskiej spotkał się z armią szwedzką pod Ujściem. Mimo bardzo dobrej pozycji strategicznej Andrzej Karol Grudziński wydał rozkaz ewakuacji, dzięki czemu Szwedzi zajęli ich dogodne pozycje strategiczne. Panika, która pojawiła się w obozie polskim, zmusiła Krzysztofa Opalińskiego, Andrzeja Karola Grudzińskiego oraz innych mniejszych magnatów wielkopolskich do podpisania w 25 lipca 1655 kapitulacji. Podpisany dokument przekazywał Karolowi Gustawowi pełną władzę nad województwami poznańskim i kaliskim, całością dóbr państwowych i kościelnych oraz miastami. Karol Gustaw z kolei obiecywał zachowanie dotychczasowych swobód. Oddając się pod protekcję, magnaci chcieli uniknąć walki we własnych majętnościach, liczyli też na pomoc w trwającej wojnie z carem i Chmielnickim.
Zmarł w 1655 r. we Włoszakowicach w wieku 45 lat. Pochowany razem ze swoim ojcem w katakumbach kościoła w Sierakowie. W 1995 r. sarkofag przeniesiono do Zamku w Sierakowie
Gimnazjum w Sierakowie
W 1647 roku odkupił miasteczko Sieraków od swojego brata Łukasza i przeprowadził się tam. W 1650 otworzył w miejscowości pierwsze gimnazjum wspólnie z Janem Amosem Komeńskim. W dziedzinie pedagogiki współpracował również z socynianami Martinusem Ruarusem i Janem Ludwikiem Wolzogenem i katolikiem Samuelem Twardowskim. Do nauczania nie dopuszczał jezuitów, a absolwentów swojej szkoły posyłał na dalsze kształcenie w Niderlandach[4].
Problematyka utworów
W swoich Satyrach podejmował problematykę społeczną i moralną. Utwór inspirowany był dziełami starożytnymi (stoicyzmem Seneki, utworami Horacego, Persjusza i Juwenalisa) i współczesnym mu katolicyzmem. Opaliński prezentuje życie społeczne Rzeczypospolitej, krytykując postępujące zepsucie i proponując reformy społeczne i gospodarcze (oczynszowanie chłopów i zniesienie pańszczyzny i przymusu propinacyjnego, wzmocnienie mieszczaństwa, popieranie rozwoju miast, protekcjonizm w gospodarce, organizacja oświaty ludowej)[4].
Prezentował też wzorzec osobowy szlachcica-demokraty, wyposażonego w szereg cnót, takich jak sprawiedliwość, uczciwość, poszanowanie porządku, tradycji i praw innych do wolności, kierowanie się dobrem. Był też zwolennikiem tolerancji religijnej wobec prawosławia[4].
W opinii jego przeciwników Satyry były niezamierzonym opisem wad samego autora[14].
Dzieła
- Satyry sive Icon animorum, albo przestrogi do naprawy rządu y obyczajów w Polszcze należące, na pięć xiąg rozdzielone. Roku Pańskiego 1650 (Leszno 1650 – wydanie anonimowe, ^2 Poznań 1840, ^3 Wrocła 1953, ^4 Kraków 2004)
- Listy Krzysztofa O. do brata Łukasza, 1641-1653 (red. R. Pollak, M. Pełczyński, A. Sajkowski, Wrocław 1957).
Przypisy
- ↑ Opaliński Krzysztof, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-12-07].
- ↑ Herbarz polski, t. I, Lipsk 1839-1846, s. 380.
- ↑ Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 118.
- ↑ a b c d Polak 2011 ↓.
- ↑ Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik CXIX, 2012, 2, s. 290.
- ↑ Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 352.
- ↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 17.
- ↑ a b Jan Dzięgielewski, Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV, Warszawa 1992, s. 174.
- ↑ Przemysław Paradowski, W obliczu „nagłych potrzeb Rzeczypospolitej”. Sejmy ekstraordynaryjne za panowania Władysława IV Wazy, Toruń 2005, s. 253.
- ↑ Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 253.
- ↑ Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 20.
- ↑ Ludwik Kubala, Wojna moskiewska R. 1654-1655 Warszawa, Gebethner i Wolff, 1910 seria: „Szkice Historyczne” 3, s. 104, 370.
- ↑ Ludwik Kubala Wojna szwecka w roku 1655 i 1656 Lwów, 1914, seria: „Szkice Historyczne” 4 str. 80.
- ↑ Karol Szajnocha, Krzysztof Opaliński: szkic historyczny, Lwów 1895.
Bibliografia
- Michael J. Mikoś, Polish Baroque and Enlightenment Literature: An Anthology. Ed. Michael J. Mikoś. Columbus, Ohio/Bloomington, Indiana: Slavica Publishers. 1996. 104-108. ISBN 0-89357-266-7 (contains a short biography and „Satire III: On Burdens and Oppressions of Peasants in Poland.”)
- Ryszard Polak, Opaliński Krzysztof, [w:] Andrzej Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 275–276.
- Kate Wilson, The Politics of Toleration Among the Szlachta of Great Poland: Rafał Leszczyński (1579-1636) and Krzysztof Opaliński (1609-55), Slovo 14/2002
Linki zewnętrzne
- Krzysztof Opaliński – Encyklopedia „Wiem”
- Krzysztof Opaliński Satyry albo przestrogi do naprawy rządu i obyczajów (wybór)
- Dzieła Krzysztofa Opalińskiego w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
Autor: Tadan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sarkofag Krzysztofa Opalińskiego z wypisaną datą narodzin i śmierci( 1611-01-21 +1655-12-6), Sieraków
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Sarkofag Krzysztofa Opalińskiego w Zamku w Sierakowie
Autor:
- Herb_Lodzia.jpg: Tadeusz Gajl
- derivative work: KamilkaŚ (talk)
Polish coat of arms
Autor: Tadan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Portret Krzysztofa Opalińskiego na sarkofagu.