Ksawery Grocholski

Ksawery Grocholski
Brodaty, Leonard
Ilustracja
1947
porucznik porucznik
Data i miejsce urodzenia

14 lutego 1903
Strzyżawka, gubernia podolska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

24 lutego 1947
Warszawa, więzienie mokotowskie, Polska

Przebieg służby
Siły zbrojne

Kotwica symbol.svg Armia Krajowa
Krzyż Zrzeszenia WiN.jpg Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa,
działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce

Ksawery Grocholski po aresztowaniu przez MBP 1946
Ksawery Grocholski (drugi z lewej) podczas procesu pokazowego 1947. Pierwszy z prawej Waldemar Baczak

Ksawery Grocholski ps. „Leonard” (ur. 14 lutego 1903 w Strzyżawce na Podolu, zm. 24 lutego 1947 w Warszawie) – polski hrabia, porucznik Armii Krajowej, członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.

Życiorys

Syn Tadeusza i Zofii z Zamoyskich, właścicieli ziemskich na Ukrainie. Miał brata Remigiusza, pułkownika Wojska Polskiego, adiutanta Józefa Piłsudskiego, komendanta „Wachlarza”, a w Powstaniu Warszawskim komendanta Rejonu Mokotów Dolny.

Gimnazjum ukończył w 1925 w Tarnowie, a w 1927 lub 1928 Akademię Handlową w Belgii. Wrócił do Polski, do 1939 administrował majątkiem ziemskim. W 1939 roku był dwukrotnie aresztowany przez Niemców, został przewieziony do Piły, posądzony o to, że jest ukrywającym się pułkownikiem WP. Osadzony w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, zwolniony dzięki staraniom żony, Polki urodzonej w Austrii. Od 1943 w AK, oficer wywiadu I Rejonu Czerniaków, rozpracowywał folksdojczów i agentów Gestapo. Walczył w Powstaniu Warszawskim na Sadybie, przeszedł obóz w Pruszkowie. Po wojnie był administratorem domu Czetwertyńskich w Warszawie (obecnie teren Ambasady USA). Pod pseudonimem „Leonard” działał od grudnia 1945 w komórce wywiadowczej Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, na której czele stał Waldemar Baczak, prawnik i urzędnik MSZ. Jako informator i łącznik podlegał komendantowi Obszaru Centralnego WiN Wincentemu Kwiecińskiemu. Ambasadorem Wielkiej Brytanii w Warszawie był wówczas Victor Cavendish-Bentinck, wieloletni przyjaciel rodziny Grocholskich i za jego pośrednictwem Ksawery Grocholski przekazywał informacje na temat sytuacji w Polsce, pisał raporty dla rządów USA i Wielkiej Brytanii. 16 listopada 1946 został aresztowany przez UB w Brwinowie i oskarżony o współpracę z Gestapo oraz o to, że jako łącznik WiN dostarczał ambasadzie angielskiej w Warszawie „tajne informacje”.

14 stycznia 1947 ława WSR w Warszawie pod przewodnictwem ppłk. Mariana Bartonia nr. akt. R.S.328/47 skazała go na podstawie art 14 Dekr. z 13.06.1946[1] na karę śmierci[2]. Wraz z nim skazani zostali Waldemar Baczak i Witold Karlicki. 7 lutego 1947 NSW utrzymał ten wyrok w mocy. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Kilka ostatnich dni życia przed wykonaniem wyroku Grocholski spędził w celi więziennej z Władysławem Bartoszewskim[3].

Polska i zagraniczna opinia publiczna zaangażowała się w obronę życia skazanych, m.in. z Gentofl (Dania) do kancelarii Bieruta nadszedł telegram nadany przez znanego duńskiego publicystę i dziennikarza Emila Dehna. Ksawery Grocholski został stracony wraz ze współskazanymi 24 lutego 1947.

Victor Cavendish-Bentinck pisał w ówczesnym raporcie do Londynu, że montując ten proces władze warszawskie liczyły na odstraszenie obywateli od znajomości z obcymi dyplomatami i z kolei odstraszenie dyplomatów „od prób nawiązywania kontaktów, gdybyśmy takich chcieli, z organizacjami podziemnymi”[4].

Jego dokładne miejsce pochówku jest nieznane. Mogiła symboliczna znajduje się na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie w Kwaterze „na Łączce”.

17 stycznia 1991 prezes Izby Wojskowej SN założył rewizję nadzwyczajną na korzyść skazanych, zarzucając błędy w ustaleniach faktycznych i postulując uniewinnienie od zarzutów. 8 marca 1991 Izba Wojskowa SN uniewinniła oskarżonych od zarzutu popełnienia przypisywanych im przestępstw.

Przypisy

  1. Dz.U. z 1946 r. nr 30, poz. 192 Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa.
  2. Księga najwyższego wymiaru kary w Krzysztof Szwagrzyk: Zbrodnie w majestacie prawa 1944–1955. Wyd. ABC Future, Warszawa, 2000.
  3. Wspomnienia o tym Władysław Bartoszewski zawarł w serii wywiadów pod redakcją Michała Komara Władysław Bartoszewski. Wywiad rzeka, Warszawa 2006, wyd. Świat Książki ISBN 978-83-247-1955-6.
  4. Marek Łatyński, Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ISBN 83-7095-056-6, s. 768.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

PL Epolet por.svg
Naramiennik porucznika Wojska Polskiego (1919-39).
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
Krzyż Zrzeszenia WiN.jpg
Autor: American1990, Licencja: CC BY-SA 3.0
Krzyż Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" (WiN) 1945-1954
Ksawery Grocholski 1.jpg
Ksawery Grocholski (1903-1947) – Polish landowner and arictocrat (count), during WW II soldier of intelligence of Home Army (Armia Krajowa), took part in Warsaw Uprising. After the war member of anti-communist resistance in Poland (1944–1946), arrested by communist political police, sentenced to death in show trial in January 1947, executed.
Ksawery Grocholski MBP.jpeg
Ksawery Grocholski (1903-1947) – Polish landowner and arictocrat (count), during WW II soldier of intelligence of Home Army (Armia Krajowa), took part in Warsaw Uprising. After the war member of anti-communist resistance in Poland (1944–1946), arrested by communist political police, sentenced to death in show trial in January 1947, executed.
Waldemar Baczak proces 1947.jpg
Warszawa, styczeń 1947. Proces członków Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oskarżonych o przekazywanie informacji ważnych dla bezpieczeństwa państwa ambasadorowi obcego mocarstwa. Na karę śmierci skazano Ksawerego hr. Grocholskiego, urzędnika MSZ Waldemara Baczaka i kapitana KBW Witolda Kalickiego. Krystynę Kosiorek skazano na karę więzienia. Na zdjęciu od lewej: Kalicki, Grocholski, Kosiorek i Baczak. bb/gr PAP