Księżycówka

Księżycówka

Leuresthes tenuis[1]
(Ayres, 1860)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Infragromada	doskonałokostne
Rząd	aterynokształtne
Rodzina	Atherinopsidae
Rodzaj	Leuresthes
Gatunek	księżycówka
Synonimy
Atherinopsis tenuis Ayres, 1860 Leuresthes crameri Jordan i Evermann, 1896

Księżycówka^[2], lunarka^[3], ateryna amerykańska^[4] (Leuresthes tenuis) – gatunek małej morskiej ryby aterynokształtnej z rodziny Atherinopsidae, znanej głównie z powodu pory odbywania tarła oraz nietypowego dla ryb miejsca składania ikry. Księżycówka odbywa tarło nocą, kilka dni po nowiu lub pełni Księżyca. Zagrzebuje ikrę poza wodą – w piasku na kalifornijskich plażach. Lokalnie jest spożywana jako ryba konsumpcyjna. Wcześniej zaliczana była do rodziny aterynowatych. Jest gatunkiem typowym rodzaju Leuresthes.

Występowanie

Ta mała ryba występuje w płytkich, przybrzeżnych wodach wschodniego Pacyfiku, wzdłuż piaszczystych wybrzeży Kalifornii i Kalifornii Dolnej. Nie podejmuje wędrówek.

Wygląd

Ciało wydłużone, o długości do 19 cm, ubarwienie błękitnozielone ze srebrzystymi bokami i brzuchem. Na obydwu bokach ciała biegnie błyszcząca, srebrna smuga. Księżycówki nie mają płetwy tłuszczowej, zębów i linii bocznej^[2].

Tarło

Księżycówki przystępujące do tarła na plaży

Samica zagrzebana w piasku

Dojrzałość płciową uzyskują po roku^[2]. Dojrzałe osobniki przystępują do tarła w okresie od stycznia do września i wielokrotnie je wówczas powtarzają. Najliczniejsze tarła odbywają się w południowej Kalifornii od kwietnia do czerwca. Tarło księżycówki odbywa się zawsze w nocy, przy najwyżej sięgającym przypływie, w czasie gdy przypływ zaczyna słabnąć^[5]. Ma to miejsce kilka dni po nowiu lub pełni Księżyca – stąd polska nazwa zwyczajowa ryby. Trwa od jednej do trzech godzin. W czasie przypływu niesiona wodą samica wwierca się ogonem, aż po płetwy piersiowe w piaszczyste podłoże plaży, na krańcu zasięgu fali morskiej^[2][6]. Tworzy tam kilkucentymetrowej głębokości gniazdo, gdzie – w obecności jednego lub kilku samców – składa jaja. Napływający z wodą piasek przykrywa zapłodnioną ikrę dając jej osłonę przed drapieżnikami oraz odpowiednią temperaturę. Duże samice składają do 3000 ziaren ikry w ciągu dwóch tygodni^[5]. Samice i samce kierują się w stronę wody, a kolejna fala zabiera je do morza.

Rozwój

Przykryte piaskiem jaja pozostają na plaży całkowicie poza zasięgiem wody. Wilgotność piasku na głębokości kilku centymetrów zabezpiecza je przed nadmiernym wysuszeniem. Dopływ tlenu i wyższa temperatura oraz osłona przed drapieżnikami tworzą dla nich bardziej korzystne warunki niż panujące w wodzie. Po dziesięciu dniach wykluwające się larwy są spłukiwane do morza przez fale kolejnego wysokiego przypływu^[2][6]. Punktualność złożenia zapłodnionej ikry ma duże znaczenie dla przeżywalności larw. Mechanizm "wewnętrznego zegara" precyzyjnie wskazującego rybom właściwą porę tarła nie jest znany, ale przypuszcza się, że może to mieć związek z wykrywaniem zmian ciśnienia wody w apogeum przypływu^[5].

Księżycówki żyją przeciętnie 3–4 lata, maksymalnie do 8 lat^[7]. Podobną biologię rozrodu stwierdzono u występującego w Zatoce Kalifornijskiej spokrewnionego gatunku Leuresthes sardina, z tą różnicą, że jego tarło odbywa się w ciągu dnia^[6].

Zagrożenia i ochrona

Księżycówka schwytana na plaży nad zatoką San Diego

Ponieważ terminy tarła księżycówek można przewidzieć (rytm przypływów jest zależny od faz księżyca), a księżycówki przystępują do niego tysiącami osobników, gęsto przykrywając przybrzeżne plaże, wydając przy tym słabe, piszczące dźwięki^[5] – zjawisko przyciąga tłumy gapiów i zbieraczy. Ryby są masowo zbierane w świetle latarek – dla celów hobbystycznych oraz konsumpcyjnych^[2][5]. Po oczyszczeniu z łusek są doprawiane i smażone. W celu ochrony gatunku władze Kalifornii wprowadziły zakaz używania jakichkolwiek narzędzi służących do zbierania księżycówki^[6][5], a w kwietniu i maju obowiązuje okres ochronny^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Leuresthes tenuis. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. www.fishbase.org [dostęp 8 grudnia 2009]
• Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
• Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.
• Karen Martin: Introduction to Grunion Biology. Grunion.Org. [dostęp 2012-11-18]. (ang.).
• The Amazing Grunion. California Department of Fish & Game. [dostęp 2009-12-08]. (ang.).