Księżyc zaszedł

Księżyc zaszedł (ang. The Moon Is Down) – powieść Johna Steinbecka z 1942 roku.

Krótki utwór psychologiczny o tematyce wojennej autor napisał z myślą o wykorzystaniu go do inscenizacji teatralnej. Powieść opublikowano w nowojorskim wydawnictwie Viking Press w marcu 1942. Dzięki treści nawiązującej do aktualnej sytuacji, wkrótce pojawiły się jej przekłady na języki europejskie (francuski, następnie m.in. holenderski, duński, włoski, norweski), publikowane przez nielegalne wydawnictwa w krajach okupowanej Europy. W latach wojny wyjątkowo znana też była w Związku Radzieckim^[1]. Po wojnie pisarz został za nią odznaczony norweskim Krzyżem Wolności Haakona VII.

Treść

Desant batalionu powietrznodesantowego piechoty Stanów Zjednoczonych, Fort Richardson, Alaska

Desant batalionu spadochroniarzy niespodziewanie zajmuje przemysłowe miasto na wybrzeżu. Dowódca jednostki, pułkownik Lanser, sprawnie wprowadza tam rządy okupacyjne. Choć doświadczony wojskowy poprawnie stara się przestrzegać względów humanitarnych wobec miejscowej ludności, twarde reguły wojny narzucają mu postępowanie i działania, przy których coraz bardziej czuje się niewolnikiem bezwzględnego i wrogiego człowiekowi systemu. Spontanicznie powstały i narastający ruch biernego sprzeciwu, a potem czynnego oporu przeciw władzy okupanta – ostatecznie nie pozostawia mu wyboru.

Cechy powieści

Akcja jej nie jest umieszczona w żadnym konkretnym kraju. Dla zobiektywizowania sytuacji autor nadał postaciom angielskojęzyczne nazwiska (Tonder, Prackle, Loft, Hunter, Winter, Molly, Aleks Morden). Utwór powstał na gruncie doświadczeń zarówno wyniesionych z I wojny światowej, jak i toczącej się właśnie kolejnej wojny. Autor ogólnie przedstawia w nim odwieczny problem wzajemnego stosunku zdobywców i zwyciężonych, hipotetyczną sytuację okupantów i okupowanych umieszczoną w przykładowym kraju podczas przykładowej wojny. Wzmagająca się presja okupanta rodzi rosnący sprzeciw pokonanych przekształacający się w spontaniczny ruch oporu, z którym nie mogą poradzić sobie okupanci. Głównymi postaciami po obu stronach są: burmistrz Orden biorący na siebie moralną odpowiedzialność za ruch odmowy i sprzeciwu rodzący się wśród mieszkańców, oraz dowodzący okupantami płk Lanser – człowiek kulturalny, głęboko rozumny, ale znający życie i rzemiosło wojenne z jego bezwzględnymi wymaganiami.

Niewielki utwór stanowi przede wszystkim mocny okrzyk protestu przeciw trwającej wojnie i wszelkiej wojnie (Wojna jest zdradą i nienawiścią, partactwem kiepskich generałów, męczarnią, zabijaniem, cierpieniem i znużeniem, aż wreszcie kończy się i – nic się nie zmienia, tyle że powstają nowe troski i nienawiści^[2]). W tej krótkiej, zwartej fabularnie powieści autor również poglądowo ukazuje, jak przebiega i czym się kończy „humanitarna” okupacja z jej wszelkimi uwarunkowaniami, jak tworzy się pomiędzy ludźmi i narasta wzajemna wrogość i nienawiść w nienormalnych, zdeformowanych przez wojnę warunkach. A także – jakie są długofalowe skutki wodzowskiego totalitaryzmu w zetknięciu z „amerykańskim” duchem wolności i obywatelskiego poświęcenia (Zdaje im się, że skoro u nich jest jeden wódz i jedna głowa, u nas musi być podobnie. Wiedzą, że wystarczy odrąbać dziesięć głów i wszystko się u nich zawali. Ale my jesteśmy wolnym narodem, my mamy tyle głów, ilu ludzi, i gdy będzie trzeba, przywódcy wyrosną spośród nas jak grzyby^[3]).

Przypisy

Bibliografia

• John Steinbeck: Księżyc zaszedł. Tłum. Kazimiera Muszałówna. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1957
• Bronisław Wiśniowski: William Faulkner, Ernest Hemingway, John Steinbeck. Warszawa: Sp. Wyd. „Czytelnik”, 1961