Księga Przymierza

Księga Przymierza (skrót B od niem. Bundesbuch) – nazwa nadana przez krytyków biblijnych jednemu z trzech wielkich, obok Kodeksu Deuteronomicznego i Kodeksu Świętości, zbiorów prawnych Starego Testamentu. Obejmuje fragment Wj 20,22-23,19(33).

Treść

W.H. Schmidt przedstawia następujący schemat Księgi Przymierza[1]:

ARamy narracyjneWj 20,(18-)22
 BRamy teologiczneWj 20,23-26
  CTrzon prawaWj 21,1-23,9
 B'Ramy teologiczneWj 23,10-19
Dodatek (mowa Jahwe)Wj 23,20-33
A'Ramy narracyjneWj 24,3-8

Ramy teologiczne, mające na celu odgrodzenie Izraela od religii kananejskiej, zawierają zakaz wizerunków, przepisy dotyczące ołtarza, świąt, szabatów i roku szabatowego. Wykazują podobieństwo do dekalogu kultowego (Wj 34,10nn).

Trzon prawa w swej pierwszej części (Wj 21,2-22,16) zawiera kazuistyczne regulacje prawne. Druga część (Wj 22,17-23,9) jest bardziej różnorodna – znajdują się w niej zakazy i parenetyczne uzasadnienia[1].

Charakterystyczną cechą Księgi Przymierza jest ochrona praw ubogich przed skutkami ubóstwa (np. przez uregulowanie kwestii niewoli za długi) oraz przed nadużyciami osób bogatych (np. korupcją w sądach). Księga Przymierza ma również na celu wyróżnienie Izraela jako wspólnoty kultowej, np. poprzez zakaz magii i współżycia ze zwierzętami[2]. Umiejscowienie Księgi w kontekście perykopy synajskiej stanowi wyraz biblijnego teologicznego uzasadnienia prawa[3].

Geneza kodeksu i czas powstania

Zwolennicy Mojżeszowego autorstwa Pięcioksięgu powołują się na H. Gazellesa, który po porównaniu Kodeksu Przymierza z innymi prawami II tysiąclecia, opowiedział się za tak wczesnym datowaniem[4]. Generalnie bibliści sądzą jednak, że proces powstania zbioru był złożony i został on wtórnie wpleciony w relację o przymierzu na Synaju[1]. Większość biblistów opowiada się też za samodzielnością literacką Księgi Przymierza; pogląd uznający jej przynależność do tradycji elohistycznej został zarzucony[5]. Księga Przymierza zakłada osiadły tryb życia (Wj 22,4n), z drugiej jednak strony brak w niej śladów istnienia królestwa. W.H. Schmidt uważa, że trzon księgi pochodzi z czasów sędziów lub wczesnego królestwa[1]. Za powstaniem w okresie sędziów opowiedzieli się również Alfred Jepsen i Martin Noth. Frank Crüsemann z kolei opowiedział się za powstaniem księgi już w okresie królestwa, wskazując, że m.in. instytucja niewolnictwa rozwinęła się w Izraelu dopiero wtedy. Problem obcych przybyszów, o których wspomina księga, stał się natomiast istotny po upadku północnego Królestwa Izraela. Jego pogląd podziela Antoon Schoors. Crüsemann wiązał spisanie Księgi Przymierza z działalnością ustanowionego przez Jozafata trybunału w Jerozolimie (2 Krn 19,8nn). Jednocześnie uważał, że część prawa apodyktycznego wywodzi się z Państwa Północnego. Eckart Otto również opowiada się za powstaniem w okresie królestwa. Wskazuje na obecność różnych praw mających na celu zapewnienie sprawiedliwości społecznej i ochrony praw ubogich, które jego zdaniem były odpowiedzią na rosnące w okresie królestwa nierówności społeczne. Zdaniem Ludgera Schwienhorst-Schönbergera najstarsze przepisy prawa kazuistycznego sięgają XI i X wieku p.n.e.; zbiór praw był następnie poszerzany, a VIII lub VII wieku p.n.e. przeredagowany i połączony z prawem apodyktycznym, mającym rangę prawa Bożego. Zdaniem Rainera Albertza Księga Przymierza mogła stanowić podstawę reform króla Ezechiasza[5]. Niektórzy uczeni, jak C. Houtman, zanegowali natomiast zupełną samodzielność literacką Księgi Przymierza. Ich zdaniem jedynie zbiór prawa kazuistycznego można przypisać starszej tradycji, natomiast obecna postać Księgi Przymierza powstała wraz z całą perykopą synajską (Wj 19-24). Houtman datuje jej redakcję na VI w. p.n.e.[3]

Przypisy

  1. a b c d Werner H. Schmidt: Wprowadzenie do Starego Testamentu. Bielsko-Biała: Augustana, 1997, s. 102–103. ISBN 83-85970-40-1.
  2. Antoon Schoors: The Kingdoms of Israel and Judah in the Eighth and Seventh Centuries B.C.E.. Atlanta: Society of Biblical Literature, 2013, s. 253–254, seria: Biblical Encyclopedia. ISBN 978-1-58983-264-0.
  3. a b Wolfgang Oswald: Bundesbuch (niem.). W: Das wissenschaftliche Bibellexikon im Internet [on-line]. bibelwissenschaft.de. [dostęp 2015-09-06].
  4. Fritz Rienecker, Gerhard Maier: Leksykon biblijny. Waldemar Chrostowski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2001, s. 416, seria: Prymasowska Seria Biblijna. ISBN 83-7146-061-9.
  5. a b Antoon Schoors: The Kingdoms of Israel and Judah in the Eighth and Seventh Centuries B.C.E.. Atlanta: Society of Biblical Literature, 2013, s. 183–188, seria: Biblical Encyclopedia. ISBN 978-1-58983-264-0.