Księstwo śląskie

Księstwo śląskie
Ducatus Silesiae
1138–1248/1335
Godło
Godło

Dzielnice Polskie w 1138 roku:

     Księstwo śląskie Władysława II

Język urzędowy

łacina

Stolica

Wrocław

Ustrój polityczny

monarchia

Typ państwa

księstwo

Pierwszy władca

Władysław II Wygnaniec

Ostatni władca

Henryk VI Dobry

Głowa państwa

Książę (zob. Piastowie śląscy)

Status terytorium

księstwo dzielnicowe

Testament Bolesława Krzywoustego

1138

Układ w Trenczynie

1335

Religia dominująca

katolicyzm

Mapa

Księstwo śląskie (łac. Ducatus Silesiae, niem. Herzogtum Schlesien, cz. Vévodství Slezska) – średniowieczne polskie księstwo dzielnicowe położone na Śląsku ze stolicą we Wrocławiu. Zostało wyodrębnione z państwa Piastów w 1138 roku[1]. Od 1172 roku następowała fragmentacja księstwa na mniejsze księstwa śląskie. Generalnie w 1248 roku, po wyodrębnieniu księstwa wrocławskiego, księstwo śląskie jako jedne terytorium przestało istnieć, a księstwo wrocławskie stało się następcą i najważniejszym księstwem śląskim. W 1327 roku większość księstw rządzonych przez Piastów śląskich weszły w skład Królestwa Czech, później do Korony Czeskiej. Ostatecznie cały obszar pierwotnego księstwa śląskiego znalazł się w Królestwie Czech na mocy Układu w Trenczynie w 1335 roku.

Historia

Powstało w 1138 roku po śmierci Bolesława III Krzywoustego (zgodnie z jego tzw. statutem) jako dzielnica przeznaczona dla jego najstarszego syna Władysława II Wygnańca i obejmowało prócz Śląska także ziemię lubuską i ziemię opolską[1]. W XII wieku pojęcie Śląska ograniczało się tylko do jego obecnej zachodniej części z Wrocławiem i nie obejmowało początkowo władztwa książąt opolskich[2]. Kolejni Piastowie podzielili Śląsk na liczne mniejsze księstwa, które w ciągu XIV wieku stały się lennem Królestwa Czeskiego, a królowie czescy przyjęli z czasem tytuł księcia Śląska. Od XV w. ze Śląskiem zaczęto utożsamiać również terytoria książąt górnośląskich[2].

Po śmierci królów Czech i Polski, Wacława II w 1305 r. i Wacława III w 1306 r., księstwa śląskie stały się przedmiotem sporów między królem Czech i tytularnym królem Polski Janem Luksemburskim a królem Polski Władysławem I Łokietkiem w latach 20. XIV wieku. W 1322 roku Łokietek wykorzystał zamęt na Śląsku i na pewien czas opanował Wrocław. Przejściowo wykonywał nawet władzę zwierzchnią nad Śląskiem. Strata tego miasta przypada prawdopodobnie na lata 1324–1325[3]. W trakcie wojny Łokietka z Brandenburgią, Jan Luksemburski po uchwaleniu podatków na wojnę przez szlachtę czeską wyruszył ze swoją armią w kierunku Polski. Jeszcze przed przekroczeniem Bramy Morawskiej do Opawy zjechali polscy książęta Bolesław niemodliński, Leszek raciborski, Kazimierz cieszyński, Władysław kozielsko-bytomski i złożyli hołd Janowi Luksemburskiemu. Następnie w Bytomiu hołd złożył mu Jan oświęcimski, a we Wrocławiu Bolesław opolski i Henryk VI wrocławski. W 1329 roku hołd złożyli mu Jan ścinawski, Bolesław brzesko-legnicki, Konrad oleśnicki i Henryk żagański[4].

Po śmierci ostatnich przedstawicieli kolejnych linii Piastów Śląskich ich księstwa były systematycznie włączane do domeny królewskiej (Wrocław 1335, Racibórz 1337, Świdnica 1368/1392, Opole 1532, Cieszyn 1675, Brzeg i Legnica 1675)[5]. Do 1806 roku Śląsk był także częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W 1742 roku został podzielony na część pruską (jego władcy do 1918 roku tytułowali się suwerenami i najwyższymi książętami Śląska) i austriacką (Śląsk Austriacki, którego władcy mimo utraty praktycznie całego regionu do 1918 roku tytułowali się książętami Górnego i Dolnego Śląska).

Geografia

Po utworzeniu, ziemie śląskie zajmowały górne i środkowe dorzecze Odry. Na południu Sudety, razem z Bramą Morawską stanowiły granicę z ziemiami czeskimiziemią kłodzką i Morawami. Po ponad stuletniej walce, granica została określona w roku 1137[2] zgodnie z porozumieniem zawartym z czeskim księciem Sobiesławem I. Na zachodzie Dolny Śląsk graniczył z niemiecką Marchią Łużycką (później z Łużycami Dolnymi) i byłą ziemią Milczan znajdującą się w pobliżach Budziszyna (później z Łużycami Górnymi) z granicą przebiegającą wzdłuż rzek Bóbr i Kwisa[2]. Śląsk graniczył z Wielkopolską na północy i dzielnicą senioralną Małopolski na wschodzie, oddzielony był od nich rzekami Przemsza i Biała.

Granice zmieniały się nieznacznie w kolejnych dekadach. Gdy księstwo zostało przywrócone przez synów Władysława Wygnańca w 1163, obejmowało także ziemię lubuską na północny wschód od Krosna Odrzańskiego, który wcześniej był zachodnim przyczółkiem Wielkopolski, ale został zabrany przez margrabiów Brandenburgii w 1248. W 1177 książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy przyłączył byłe małopolskie kasztelanie Bytomia, Oświęcimia, Zatora, Siewierza i Pszczyny do Górnego Śląska na rzecz księcia Mieszka Plątonogiego[2]. W 1443 księstwo siewierskie zakupili biskupi krakowscy, którzy w ten sposób stali się jego suwerennymi władcami (do 1790). W 1457 król polski zakupił księstwo oświęcimskie, a w 1494 księstwo zatorskie. Formalna inkorporacja Oświęcimia i Zatora Korony nastąpiła w 1564[2].

Podziały księstwa

Mapy polityczne Śląska

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Księstwo śląskie, [w:] Encyklopedia Wrocławia, Jan Harasimowicz (red.), Wrocław 2006, s. 455, ISBN 83-906558-4-5.
  2. a b c d e f Beata Pysiewicz-Jędrusik: Granice Śląska. Wrocław: 1998. ISBN 83-906558-4-5.
  3. Anna Lipska, Możnowładztwo polskie XIV i pierwszej połowy XV w. a sprawa zjednoczenia Śląska z Polską, w: Szkice z dziejów Śląska pod redakcją Ewy Maleczyńskiej, I, Warszawa, 1955, s. 161.
  4. Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2003, s. 358, 359.
  5. Lech Szaraniec Śląsk Dolny, Górny, Opawski, ISBN 83-85039-76-7, s. 6–8.

Media użyte na tej stronie

Silesia 1206-1217.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1206-1217
Silesia 1294-1296.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1294-1296
Silesia 1273-1277.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa polityczna Śląska w latach 1273-1277
Silesia 1243-1248.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1243-1248
Silesia 1278-1281.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa polityczna Śląska w latach 1278-1281
Silesia 1306-1309.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1306-1309
Silesia 1296-1301.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1296-1301
Silesia 1172-1177.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1172-1177
Silesia 1322-1331.PNG
Autor: Mix321, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Księstwa śląskie 1322-1331
Silesia 1317-1321.PNG
Autor: Mix321, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Political division of Silesia 1317-1321
Silesia 1290-1291.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1290-1291
Silesia 1185-1201.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1185-1201
POL województwo dolnośląskie COA.svg
Herb województwa dolnośląskiego (od 2009)
Silesia 1249-1273.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa polityczna Śląska w latach 1249–1273/4
Silesia 1287-1290.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa polityczna Śląska w latach 1287-1290
Silesia 1277-1278.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1277-1278
Silesia 1281-1284.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa polityczna Śląska w latach 1281/2–1284
Silesia 1309-1311.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1309-1311
Silesia 1284-1287.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa polityczna Śląska w latach 1284-1287
Silesia 1201-1202.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1201-1202
Silesia 1241-1243.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1241-1243
Silesia 1248-1249.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1248-1249
Silesia 1312-1317.PNG
Autor: Mix321, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Księstwa śląskie w latach 1312-1317
TestamentKrzywoustego.png
(c) Mix321, CC-BY-SA-3.0
Fragmentation of Poland; various Duchies (dzielnice) are marked in various colors. Poland was split betweens the sons of Bolesław:
 
The Seniorate Province, composed of the Eastern Greater Poland, Lesser Poland, Western Kuyavia, Łęczyca Land and Sieradz Land
 
Silesian Province of Władysław II
 
Masovian Province of Bolesław IV
 
Greater Poland Province of Mieszko III
 
Sandomir Province of Henryk
 
Province of Bolesław's widow, Salomea, composed of Łęczyca Land - to revert to seniorate province upon her death
 
Pomeranian vassals of the ruler of the seniorate province
Silesia 1177-1185.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1177-1185
Silesia 1217-1230.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1217-1230