Księstwo krotoszyńskie

Księstwo krotoszyńskie (niem. Fürstenthum Krotoschin) – latyfundium w Wielkopolsce istniejące w latach 1819-1927. Powstało jako donacja króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III dla głowy książęcego domu Thurn und Taxis.

Księstwo krotoszyńskie nadane zostało księciu Thurn und Taxis, Karolowi Aleksandrowi w zamian za odstąpienie przez niego królowi pruskiemu monopolu pocztowego w Nadrenii i Westfalii[1]. Do 1919 roku było ono własnością dominialną, dziedzicznym lennem korony pruskiej, z wszelkimi prawami i wolnościami, przysługującymi wolnemu państwu stanowemu. Książę krotoszyński miał przywilej zasiadania jako wirylista w sejmie prowincjonalnym Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a później w sejmie prowincjonalnym Prowincji Poznańskiej.

Księstwo utworzone zostało z domeny prywatnej króla pruskiego w powiecie krotoszyńskim, nabytej w 1779 roku dla władcy przez osoby drugie, która od 1793 roku należała do Skarbu Państwa Królestwa Prus oraz z państwowych dóbr w powiecie odolanowskim. Latyfundium obejmowało 3 miasta: Krotoszyn, Odolanów i Sulmierzyce, a także 24 kompleksy ziemskie, 36 samodzielnych majątków i 16 gmin w powiatach krotoszyńskim i odolanowskim. Cały obszar księstwa zajmował 25 tysięcy hektarów, z czego połowę stanowiły lasy[2].

W 1819 roku książę Karol Aleksander von Thurn und Taxis ustanowił na dobrach krotoszyńskich fideikomis familijny. Ordynacja ta przetrwała I wojnę światową. Po włączeniu Poznańskiego do Polski dobra książąt Thurn und Taxis zostały przejęte w tymczasową administrację przez skarb państwa polskiego. W latach 1924-1927 rząd Rzeczypospolitej Polskiej odkupił całe księstwo krotoszyńskie z rąk księcia Thurn und Taxis. Po nacjonalizacji w 1927 roku dobra ziemskie zostały rozdysponowane między różne instytucje. Użytki rolne przekazano Państwowemu Bankowi Rolnemu do przejściowej administracji i parcelacji[3]. Obszary leśne przejęło Ministerstwo Reform Rolnych, które oddało je w zarząd Polskim Lasom Państwowym. Pałac i park dworski w Krotoszynie otrzymały władze miejskie na cele działalności samorządowej.

Książęta krotoszyńscy

Przypisy

  1. Franciszek Mierniczak: Krotoszyn, dzisiejszy i dawny (pol.). W: Ziemia, R. XIII, Warszawa, 1 października 1928, nr 19, s. 301-305 [on-line]. biblioteka.muzeum.krotoszyn.pl. [dostęp 2012-03-08].
  2. Agata Handke, Armin Mikos von Rohrscheidt: Zarys dziejów Krotoszyna i ziemi krotoszyńskiej (pol.). W: Turystyka kulturowa Nr 9/2010 [on-line]. turystykakulturowa.eu. [dostęp 2012-03-08].
  3. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 października 1927 r. w sprawie parcelacji dóbr Krotoszyńskich i Odolanowskich. (pol.). W: Dz.U. 1927 nr 90 poz. 803 [on-line]. isap.sejm.gov.pl. [dostęp 2012-03-08].