Księstwo oświęcimskie
| 1315–1564 | |||
| |||
| Stolica | |||
|---|---|---|---|
| Zależne od | Królestwo Czech | ||
| Głowa terytorium | |||
| podział księstwa cieszyńskiego | 1315 | ||
| Wcielenie do Królestwa Polskiego | 1564 | ||
 | |||
księstwo oświęcimskie | |||
Księstwo oświęcimskie – dawne księstwo ze stolicą w Oświęcimiu, przynależące jako lenno wpierw do Królestwa Czech, a następnie w latach 1457–1564 do Jagiellonów, po 1563 do Królestwa Polskiego.
Historia
Powstało około 1315, w wyniku podziału księstwa cieszyńskiego. Od późnego XIII wieku trwała na jego terenie jeszcze wielka akcja osadnicza, tzw. łanowo-czynszowa, a nad rzeką Białą, graniczną z księstwem cieszyńskim, powstała prawdopodobnie bielsko-bialska wyspa językowa, zasilona później przez kolejne fale osadnictwa niemieckiego.
W 1327 książę oświęcimski Jan I Scholastyk złożył hołd lenny królowi Czech, Janowi Luksemburgowi, stając się lennikiem Korony Czeskiej. W dokumencie lennym wystawionym 24 lutego w Bytomiu jako znajdujące się na terenie księstwa wymieniono miasta na prawie zachodnim (średzkim): Oświęcim (Osswencin), Zator (Zathor); oraz miasteczka oppida: Kęty (Kant), Żywiec (Zipscha), Wadowice (Wadowicz) i Spytkowice (Spitkowicz)[1].
Wiek XV, po wybuchu wojen husyckich, charakteryzował się m.in. wysokim stopniem rozbójnictwa, co doprowadziło do ruchów migracyjnych i opustoszenia niektórych wsi. W 1433 wojska księstwa oświęcimskiego wraz z wojskami księstwa raciborskiego i księstwa karniowskiego pokonały podczas bitwy żorskiej wojska księstwa głogówecko-prudnickiego, sprzymierzonego z husytami.
W 1445 roku doszło do podziału księstwa, w wyniku czego z wydzielenia części ziem księstwa oświęcimskiego powstało księstwo zatorskie we władaniu Wacława I. 19 marca 1454 roku Jan IV złożył hołd lenny królowi Polski, Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 21 lutego 1457 roku sprzedał mu swoje księstwo za 50 tys. kop groszy praskich[2][3]. Książę sprzedał dwa miasta Oświęcim i Kęty, dwa zamki książęce w Oświęcimiu i Wołek oraz 45 wsi[4]: Bielany, Łęki, Babice, Lipnik, Osiek, Brzeszcze, Monowice, Dwory, Stara Polanka, Nowa Polanka, Włosienica, Poręba, Grojec, Sparowicze[5], Nidek, Witkowice, Głębowice, Bulowice, Czaniec, Malec, Kańczuga, Nowa Wieś, Roczyny, Broszkowice, Brzezinka, Rajsko, Franciszowice, Przecieszyn, Skidziń, Wilczkowice, Wilamowice, Hecznarowice, Bujaków, Kozy, Mikuszowice, Pisarzowice, Hałcnów, Biertułtowice, Komorowice, Żebracz, Bestwina, Dankowice, Stara Wieś, Jawiszowice, Harmęże. W dokumencie tym zostały pominięte miejscowości wokół Żywca, a przyczyny tego nie zostały jednoznacznie wyjaśnione z powodu braku wystarczających źródeł[6]. Zapewne nie doszło do ich sprzedaży w tym czasie.
Odtąd zwierzchnikiem księstwa stał się mianowany przez polskiego króla starosta; szlachta zachowała odrębne prawa, z własnym sejmem i prawodawstwem. W 1564 roku księstwa oświęcimskie i zatorskie wcielono do Królestwa Polskiego, równocześnie przyłączono je do województwa krakowskiego, jako powiat śląski[7]. Według dwóch dokumentów służących administracji do ściągania podatków: oblaty taryfy łanowej z 1673 oraz taryfy podatkowej Rzeczypospolitej z 1772 roku wynika, że obszar księstw Oświęcimia i Zatora (czyli powiatu śląskiego) liczył łącznie 7 miast (w międzyczasie założono miasta Biała i Zebrzydów) oraz 241 włości z ludnością liczącą 164 577[8].
Po I rozbiorze Polski (1772) tereny dawnego księstwa oświęcimskiego przypadły monarchii austriackiej, wchodząc w skład ziem odtąd nazywanych w skrócie jako Galicja. Uwzględniając dawne księstwo, oficjalna nazwa tej części zaboru austriackiego po III rozbiorze brzmiała: Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimia i Zatora. W latach od 1820 do 1850 na mocy patentu Franciszka I ziemie dawnego księstwa oświęcimsko-zatorskiego wyłączono z kraju koronnego Galicji i Lodomerii i włączono je do posiadłości czesko-morawskich, co oznaczało inkorporację do Związku Niemieckiego[9], jednak administracyjnie były nadal częścią Galicji[10].
W 1918 roku tereny dawnego Księstwa Oświęcimskiego znalazły się w granicach odrodzonej Polski jako część województwa krakowskiego.
W czasie niemieckiej okupacji (1939–1945) ziemie te zostały prawie w całości wcielone do Rzeszy Wielkoniemieckiej i należały do powiatów Bielitz (Bielsko) i Saybusch (Żywiec) w rejencji katowickiej w prowincji Śląsk (Provinz Schlesien), zaś od 1941 do prowincji Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien).
W latach 1945–1975 tereny znajdowały się ponownie w województwie krakowskim, następnie Oświęcim został włączony do województwa bielskiego, a Brzeszcze katowickiego. Po reformie administracyjnej z 1999 ziemie dawnego księstwa oświęcimskiego znajdują się w województwie małopolskim (z czego większa część w powiatach oświęcimskim i wadowickim) i śląskim (wschodnia część powiatu bielskiego i powiat żywiecki).
Mapy
Księstwa oświęcimskie i zatorskie – mapa Abrahama Orteliusa z 1603
Księstwo oświęcimskie w granicach Korony Królestwa Polskiego – mapa Wacława Grodzieckiego z 1592
Księstwa oświęcimskie i zatorskie – mapa z 1659
Zmiany granic w średniowieczu w związku z księstwem oświęcimskim
Księstwa oświęcimskie i zatorskie
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327-1333. Colmar Grünhagen (red.). Breslau: E. Wohlfarth’s Buchhandlung, 1903, s. 7 [4620]. (łac.).
- ↑ Prokop 2002 ↓, s. 153.
- ↑ Grünhagen, Colmar: Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. 2. Theil. Leipzig: Verlag von S. Hirzel, 1883. [dostęp 2015-11-13]. (niem.). str 602-610 pełny tekst aktu kupna.
- ↑ Prokop 2002 ↓, s. 151.
- ↑ Miejscowość leżała poniżej Żywca po drugiej stronie Soły. Zniszczona przez wylew Soły w XVII wieku
- ↑ Prokop 2002 ↓, s. 177.
- ↑ Radosław Truś (2008). Beskid Mały: przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”. S. 35. ISBN 978-83-89188-77-9.
- ↑ Jan Nepomucen Gątkowski: Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego. Lwów: nakład autora, 1867.
- ↑ Andrzej Nowakowski. Terytoria oświęcimsko-zatorskie w Związku Niemieckim: zarys prawno-historyczny. „Przegląd Historyczny”, s. 783–793, 1985. Warszawa. ISSN 0033-2186. Tom 76, Numer 4. (pol.).
- ↑ Renata Pysiewicz-Jędrusik, Andrzej Pustelnik, Beata Konopska, Granice Śląska, Wrocław: Rzeka, 1998, s. 28, ISBN 83-911532-0-7, OCLC 43216062.
Bibliografia
- Paweł Mostowik: Z dziejów Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego XII-XVI w. Toruń: 2005. ISBN 83-7441-175-9.
- Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002. ISBN 83-88857-31-2.
- Jan, Książę oświęcimski składa hołd lenny królowi Czech, Bytom 1327, Archiv Koruny české 2, Catalogus 1158-1346 (ed. Koss): Akt hołdu 1327
- Ignacy Rychlik: Księstwa oświęcimskie i zatorskie
- Rudolf Rauscher(cz.): Praga 1931: Soudní knihy osvětimské a zátorské z r. 1440-1562 [Księgi sądowe oświęcimskie i zatorskie z lat 1440–1562]
- Kazimierz IV król Polski zawiera z Januszem księciem oświęcimskim szczegółowy układ
- Kazimierz IV król Polski zawiera z Januszem księciem oświęcimskim pokój wieczysty i przymierze
- Janusz książę oświęcimski sprzedaje księstwo oświęcimskie Kazimierzowi IV królowi polskiemu
- Janusz książę oświęcimski poświadcza, że otrzymał zapłatę od Kazimierza IV króla polskiego
- Janusz książę oświęcimski zobowiązuje się poświadczyć przed królem Czech sprzedaż Księstwa Oświęcimskiego
- Roman Rybarski: Gospodarstwo Księstwa Oświęcimskiego w XVI wieku.[w] Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny. Serya II. 1932. Tom 43. Nr. 1-5
- Feliks Jan Szczęsny Morawski: Sądecczyzna za Jagiellonów z miasty spiskiemi i księstwem oświęcimskiem, Kraków 1865
- „Jan Nepomucen Gątkowski-Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego”
Linki zewnętrzne
- Dokument inkorporacja księstwa do Polski 23.03.1563. pther.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
- Marian J. Ptak: Kilka uwag o ustroju politycznym księstw oświęcimskiego i Zatorskiego do 1563 roku
| Własne |
|
|---|---|
| Wspólne z Litwą |
| Rosja |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prusy | |||||||
| Austria | |||||||
| Protektorat Austrii, Prus i Rosji (1815–1846) |
Media użyte na tej stronie
The Dukedomes of Oswitz and Zator. Lawrence H. Slaughter Collection of English maps, charts, globes, books and atlases . Abraham Ortelius his epitome of the theater of the worlde. Nowe latlye ... renewed and augmented ... / by Micheal Coignet, mathematitian of Antwarpe.
Autor: Wenceslaus Godreccius (cartographer), Abraham Ortelius (print editor), Licencja: CC0
Map of Poland, researched and probably drawn by Wenceslaus Godreccius, printed by Abraham Ortelius in his Theatrum Orbis Terrarum in 1592 (first edited perhaps in 1578). An interesting feature are Polish names even outside the Polish Commonwealth, especially in Silesia.
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
Autor: Halibutt, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Commonwealth of Both Nations at the peak of its strength. The areas marked with light pink were lost to:
- Brandenburg in the treaties of Welawa and Bydgoszcz in 1657
- Sweden and Brandenburg in the treaty of Oliwa in 1660
- Muscovy in the Treaty of Andruszów in 1667
- Muscovy in the Grzymułtowski's Peace Treaty of 1686
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 4.0
Duchy of Oświęcim Auschwitz:
- red borders - before 1445
- green borders - area of Żywiec lost in 1450s
- yellow borders - Duchy of Zator after 1445;
Sources:
- Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438-1513. Dzieje polityczne, s. 74, 151
- Julian Zinkow: Wokół Kalwarii Zebrzydowskiej i Lanckorony, s. 22,23,98
- Radosław Truś: Beskid Mały. Przewodnik. Rewasz. s. 34
.jpg)
Autor: Fondo Antiguo de la Biblioteca de la Universidad de Sevilla from Sevilla, España, Licencja: CC BY 2.0
Mapa Księstwa oświęcimskiego i zatorskiego, 1659
Autor: Killroyus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zasięg Rzeczypospolitej przed rozbiorami i państwa polskie istniejące po nich.
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 4.0
Border changes of the duchy of Oświęcim/Auschwitz'
- red: Polish/Czech state border after 1327;
- green: new state border after the purchase of Oświęcim (1457) and Zator (1494);
- red dots: the border between Zator and Oświęcim since 1445;
- black dots: around 1450 Oświęcim lost control of Żywiec;
Background from File:Działania podczas wojny polsko niemieckiej 1002-1005-es.svg;
Internal borders from File:Księstwo oświęcimskie.png
