Księstwo wielkopolskie

Księstwo wielkopolskie

Ducatus Poloniae Maior

1138–1320
Godło
(c) Mix321, CC-BY-SA-3.0 Dzielnice Polskie w 1138 roku:      Księstwo wielkopolskie Mieszka III
Język urzędowy	łacina, polski
Stolica	Poznań
Ustrój polityczny	monarchia
Typ państwa	księstwo
Pierwszy władca	Mieszko III Stary
Ostatni władca	Władysław I Łokietek
Głowa państwa	książę (zob. Piastowie wielkopolscy)
Status terytorium	księstwo dzielnicowe
Testament Bolesława Krzywoustego	Nadanie Mieszkowi Staremu dzielnicy wielkopolskiej 1138
Koronacja Władysława Łokietka	i włączenie dzielnicy do Królestwa jako województwa poznańskie i kaliskie 1320
Religia dominująca	katolicyzm
(c) ​wikipedia user Zuber, CC-BY-SA-3.0 Wielkopolska za czasów Mieszka III Starego w latach 1138-1202 (Uwaga: Przynależność księstw do poszczególnych Piastowiczów, ich granice oraz datacja są dyskusyjne)

Księstwo wielkopolskie (łac. Ducatus Poloniae Maior) – średniowieczne polskie księstwo dzielnicowe położone w Wielkopolsce ze stolicą w Poznaniu, powstałe w 1138 roku po rozdrobnieniu feudalnym wczesnopiastowskiej Polski. W 1320 roku stało się częścią Zjednoczonego Królestwa Polskiego a na terenie dawnej dzielnicy powstały województwa poznańskie i kaliskie.

Historia

Wielkopolska w czasach piastowskich według Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski (kolorem żółtym zaznaczona Ziemia lubuska i zielonym Nowa Marchia)

Pieczęć książęca Władysława Odonica, 1231

Polska w okresie 1275–1300, na żółto Księstwo wielkopolskie

Po podziale państwa polskiego, w okresie rozbicia dzielnicowego w 1138 roku, pomiędzy synów Bolesława III Krzywoustego, Wielkopolska przypadła Mieszkowi III Staremu. Dzielnicą przez ponad wiek rządzili jego potomkowie, Piastowie wielkopolscy, a przejściowo także Henryk I Brodaty i Henryk II Pobożny, przedstawiciele śląskiej linii tej dynastii^[1][2].

W 1134 roku na Połabiu Marchie Północną otrzymał od cesarza Lotara III margrabia Albrecht Niedźwiedź z rodu Askańczyków. Kontrola Albrechta nad tym terytorium przez dziesięciolecia była tylko nominalna, ale zaangażował się on w wiele zbrojnych wypraw przeciwko Słowianom połabskim m.in. plemieniem Stodoran. W walkach z księciem Jaksą z Kopanicy zdobył w 1157 roku ostatecznie stolicę Stodoran, Brennę (obecny Brandenburg an der Havel) i przyjął tytuł margrabiego Brandenburga. Przeciągu kilkudziesięciu lat granica władztwa niemieckiego przesunęła się bardzo na wschód, stając się poważnym zagrożeniem dla pobliskich polskich dzielnic (m.in. Wielkopolski), w dużej mierze dzięki powiększaniu obszaru nowo utworzonej Brandenburgii i zwiększaniu tam przewagi żywiołu niemieckiego. Od początku XIII w. margrabiowie brandenburscy, atakowali Pomorze Zachodnie. W 1239 roku Henryk II Pobożnym pokonał w bitwie pod Lubuszem margrabiów Ottona III i Jana I uniemożliwiając im podbój Ziemi lubuskiej. Ostatecznie na przełomie lat 1250–1252, wykorzystując osłabienie polskich dzielnic walkami wewnętrznymi książąt polskich i pomorskich oraz najazdem mongolskim, Brandenburczycy zawładnęli Ziemią lubuską oraz kasztelanię santocką, a następnie wbili się klinem między Pomorzem Zachodnim i Wielkopolską, podbijają ziemie wzdłuż dolnej Warty, Noteci, Drawy i Gwdy; na tych terenach organizując Nową Marchię (w odróżnieniu od Marchii Średniej, między Łabą i Odrą, oraz Marchii Starej, za Łabą) oddzielającą Pomorze Zachodnie od reszty ziem polskich. Na pobitych terenach margrabiowie prowadzili systematyczną kolonizację (Drang nach Osten); zakładali nowe wsie i miasta m.in. Landsberg (obecny Gorzów Wielkopolski) i Frankfurt nad Odrą, ścigając Niemieckich osadników.

W 1279 roku władzę w Wielkopolsce objął Przemysł II. Chcąc zatrzymać ekspansje Brandenburczyków, sprzymierzył się księciem pomorskim Bogusławem IV. Współpracując z arcybiskupem gnieźnieńskim, Jakubem Świnką, dążył do zjednoczenia księstw piastowskich. Nieoczekiwanie w roku 1290, na mocy testamentu księcia wrocławskiego Henryka IV Prawego, udało mu się objąć księstwo krakowskie. Nie mając jednak dostatecznego poparcia miejscowych możnych w rywalizacji z innym przedstawicielem dynastii piastowskiej, Władysławem Łokietkiem, oraz stojąc w obliczu zwiększającego się zagrożenia ze strony czeskiego władcy Wacława II, ostatecznie zdecydował się ustąpić z Małopolski, która znalazła się wówczas pod panowaniem tego Przemyślidy. Odziedziczył także ziemię pomorską na mocy umowy sukcesyjnej z księciem Mściwojem II. W 1295 roku koronował się na króla całej Polski^{[3][4][5][6][7]}. Zaledwie siedem i pół miesiąca później, 8 lutego 1296 roku Przemysł II został zamordowany w Rogoźnie podczas nieudanej próby porwania dokonanej z inspiracji margrabiów brandenburskich, z którymi współpracowały zapewne wielkopolskie rody Nałęczów i Zarembów.

Po śmierci Przemysła II linia męska wielkopolskich Piastów wygasła, a Wielkopolska stała się przedmiotem rozgrywek między Henrykiem III głogowskim a Władysławem Łokietkiem. W latach 1299–1305 władał nią Wacław II. Ostatecznie w 1314 roku Wielkopolskę opanował Władysław Łokietek. W ten sposób Wielkopolska weszła w skład odrodzonego Królestwa Polskiego (Łokietek koronował się na króla w 1320 roku). Księstwo zostało przekształcone w województwa poznańskie i kaliskie, które weszły następnie w skład administracyjny Korony Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów (I Rzeczypospolitej)^[1][2][8].

Książęta wielkopolscy

Podział ziem Bolesława III Krzywoustego:

     Dzielnica senioralna

     Lenno Polski pod kontrolą princepsa (Pomorze Zachodnie)

     Ziemia Władysława II (Księstwo śląskie)

     Ziemia Bolesława IV (Księstwo mazowieckie)

     Ziemie Mieszka III (Księstwo wielkopolskie)

     Ziemie Henryka (Księstwo sandomierskie)

     Oprawa wdowia Salomei (Księstwo łęczyckie)

Władcy całej Wielkopolski

• 1194–1202 Mieszko III Stary, Książę zwierzchni Polski (książę krakowski) od 1198
• 1202–1207 Władysław III Laskonogi, Książę zwierzchni Polski (Książę krakowski) do 1206 i 1227–1229
• 1229–1234 Władysław Odonic
• 1238–1241 Henryk II Pobożny, Książę śląski (wrocławski), Książę zwierzchni Polski (Książę krakowski)
• 1241–1247 Przemysł I i Bolesław Pobożny
• 1250–1253 Przemysł I
• 1257–1277 Bolesław Pobożny
• 1279–1296 Przemysł II, Książę krakowski 1290–1291, Król Polski 1295–1296
• 1296–1300 Władysław I Łokietek
• 1300–1305 Wacław II, Król Czech i Polski
• 1305–1309 Henryk III głogowski
• 1309–1312 Przemko głogowski, Henryk IV Wierny, Jan ścinawski, Bolesław oleśnicki, Konrad I oleśnicki
• od 1314 Władysław I Łokietek, Król Polski od 1320.

Zobacz też

• Ziemia poznańska
• Poznańskie
• Księstwo kaliskie

Przypisy

Bibliografia

• OswaldO. Balzer OswaldO., Genealogia Piastów, Kraków 1895, ISBN 978-83-7730-551-5 .
• JerzyJ. Wyrozumski JerzyJ., Dzieje Polski piastowskiej (VIII w.-1370), Kraków: „Fogra”, 1999, ISBN 83-85719-38-5, OCLC 749221743 .
• StanisławS. Szczur StanisławS., Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2002, ISBN 83-08-03272-9 .
• Zygmunt Boras, Książęta piastowscy Wielkopolski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1983, ISBN 83-210-0381-8
• Włodzimierz Łęcki (red.): Wielkopolska – nasza kraina. Poznań, Wydawnictwo Kurpisz, 2004.
• K. Dworzaczek, Geneaalogia, part 1–2, Warszawa 1959
• Wojciech Górczyk, "Ślady recepcji legend arturiańskich w heraldyce Piastów czerskich i kronikach polskich", Kultura i Historia, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie,17/2010 ISSN 1642-9826 [1]
• Wojciech Górczyk, "Półksiężyc, orzeł, lew i smok. Uwagi o godłach napieczętnych Piastów" [2]
• Poczet książąt i królów polskich, Warszawa 1978
• Kronika wielkopolska, przeł. Kazimierz Abgarowicz, wstęp i komentarze oprac. Brygida Kürbisówna, PWN, Warszawa 1965, wyd. 2, Kraków 2010, ISBN 978-83-242-1275-0