Kuźnica Kołłątajowska

Kuźnica Kołłątajowska (1789–1792) – grupa działaczy społecznych i politycznych oraz publicystów i literatów z okresu Sejmu Czteroletniego, stanowiących lewicę tzw. obozu reform. Nazwę tę nadali przeciwnicy polityczni, a pochodzi stąd, że grupa ta była skupiona wokół osoby Hugona Kołłątaja. Kuźnica funkcjonowała od końca czerwca roku 1789 do lipca roku 1792.

Działalność Kuźnicy

Tablica upamiętniająca Kuźnicę Kołłątajowską przy ulicy Łazienkowskiej

Celem zasadniczym było zorganizowanie planowej propagandowej akcji politycznej, która wspierałaby skrzydło reformatorskie w Sejmie Czteroletnim. Kuźnica upowszechniała hasła rewolucji francuskiej, krytykowała przywileje stanowe i stosunki feudalne.

Pierwszą próbą stworzenia zespołu publicystycznego, podejmowaną przez Kołłątaja i Franciszka Ksawerego Dmochowskiego, było założenie wiosną roku 1789 Towarzystwa Krytycznego. Miało ono wesprzeć Jana Śniadeckiego w walce z grupą profesorów Szkoły Głównej Koronnej, faworyzowanych ponad miarę przez jej ówczesnego rektora, Feliksa Oraczewskiego. Po śmierci (14 lutego 1791) Franciszka Salezego Jezierskiego, najbardziej aktywnego i radykalnego działacza (zwanego Wulkanem gromów Kuźnicy), stanowisko sekretarza objął Franciszek Ksawery Dmochowski.

Kołłątaj wyłożył tezy programowe Stronnictwa Patriotycznego w wydawanych anonimowo listach do marszałka sejmu, Stanisława Małachowskiego Do Stanisława Małachowskiego… Anonyma listów kilka (1788–1789), uzupełnionych w roku 1790 Prawem politycznym narodu polskiego. Projekty Kołłątaja i Kuźnicy były nacechowane dużym realizmem i wyczuciem sytuacji. Pisarze Kuźnicy umiejętnie wpływali na opinię publiczną, stosując różnorakie formy publicystyki, stosowne do wykształcenia i gustu odbiorców. Dobrze opanowali sztukę ośmieszania przeciwników politycznych, toteż oprócz poważnych traktatów, listów i artykułów uprawiali formy lżejsze (np. pamflety).

Najczęstszym miejscem zebrań był dom Kołłątaja na Szolcu (ówczesna ul. Czerniakowska, numer taryfy 3007), leżący w posiadłości kupionej (25 czerwca 1789) od spadkobierców Kajetana Sołtyka, którą potocznie nazywano pasztetem. Działka, na której stał dom, przylegająca południową granicą do działki 3008[1], nie występuje w taryfie z 1920[2]. Z kolei działka 3008, do 1795 będąca własnością królewską, od 1807 rządową z przeznaczeniem na koszary wojskowe, ma adres ul. Łazienkowska 3 (znajduje się na niej stadion piłkarski oraz obiekty sportowe Legii Warszawa). Przez działkę 3007 w II połowie XIX w. wytyczono ulicę Łazienkowską, obecnie znajduje się tam wylot ul. Łazienkowskiej na ul. Czerniakowską oraz część parkingu przy ul. Łazienkowskiej 6A od strony ul. Czerniakowskiej.

Członkowie Kuźnicy

Czołowe postacie i stali współpracownicy Kuźnicy Kołłątajowskiej

Kuźnica, oprócz stałych członków, skupiała współpracowników przygodnych. Należeli do nich, m.in.: Julian Ursyn Niemcewicz i Jan Śniadecki.

Monografie

  • W. Smoleński: „Kuźnica Kołłątajowska. Studium historyczne”, Ateneum 1884, t. 1–3; wyd. osobne: Kraków 1885; przedr. [w:] Pisma historyczne, t. 2, Kraków 1901; wyd. następne ze wstępem Ż. Kormanowej, Warszawa 1949 – B. Leśnodorski: (wstęp i oprac.) „Kuźnica Kołłątajowska. Wybór źródeł”, Wrocław (1949), Biblioteka Narodowa, seria I, nr 130.
  • M. Czacki: Wspomnienia z r. 1788 po 1792, Poznań 1862 – M. Zaleski: Pamiętniki, Poznań 1879, s. 172–173 – R. Pilat: „O literaturze politycznej Sejmu Czteroletniego (1788–1792)”, Przegląd Polski 1871–1872 i osobno Kraków 1872 – W. Kalinka: Sejm Czteroletni, t. 2, Lwów 1881 – W. Smoleński: „Publicyści anonimowi z końca XVIII w.”, Przegląd Historyczny, t. 14 (1912) i odb. – M. Janik: Hugo Kołłątaj. Monografia, Lwów 1913 – A. Skałkowski: Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, Poznań 1930 – J. Nowak: „Satyra polityczna Sejmu Czteroletniego”, Kraków 1933, Prace Hisoryczno-Literackie nr 41 – W. Berent: Diogenes w kontuszu, Warszawa 1937; wyd. następne: Warszawa 1950 – E. Giergielewicz: „Atmosfera ideologiczna Sejmu Czteroletniego” (studia nad publicystyką sejmową), Sprawozdania z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz., Wydział II, t. 31 (1938) i odb.
  • T. Czapczyński: „Hugo Kołłątaj”, (Warszawa) 1948, Wiedza Powszechna – H. Rzadkowska: „Stosunek polskiej opinii publicznej do rewolucji francuskiej”, Warszawa 1948, Biblioteka Historyczna – B. Leśnodorski: „U źródeł myśli politycznej Hugona Kołłątaja”, Pamiętniki Literackie, rocznik 41 (1950), zeszyt 3–4 – W. Łukaszewicz: „Hugo Kołłątaj – w dwusetną rocznicę urodzin (1750)–(1812)”, Prace Polonistyczne, seria VIII (1950) – J. Ziomek: „Kuźnica Kołłątajowska”, Kuźnica 1950, nr 12.
  • C. Bobińska: „Oświecenie Polskie. Cz. 2: Staszic i Kuźnica Kołłątajowska”, Wiedza i Życie 1951, nr 3 – A. Korta: „Hugo Kołłątaj”, Nowe Drogi 1951, nr 1; Przegląd Historyczny 1951; przedr. [w:] Kołłątaj i wiek Oświecenia, Warszawa 1951 – B. Leśnodorski: Dzieło Sejmu Czteroletniego (1788–1792), Wrocław 1951 – B. Leśnodorski: „Postępowe tradycje polskiego Oświecenia”, Myśl Współczesna 1951. nr 6/7 – T. Mikulski: „Kuźnica Kołłątajowska na Szolcu Czerniakowska 3007”, Nowa Kultura 1951, nr 43; przedr. rozszerzony i poprawiony [w:] Ze studiów nad Oświeceniem, Warszawa 1956 – J. Ziomek: (wstęp do) F. S. Jezierski: Wybór pism, Warszawa 1951 – J. Ziomek: „Współtwórcy Konstytucji 3 Maja”, Życie Literackie 1952, nr 9 – W. Bortkowski: „Satyryczne zagadki Sejmu Czteroletniego”, Wiedza i Życie 1953, nr 5 – Kazimierz Opałek: Prawo natury u polskich fizjokratów, Warszawa 1953 – Z. Rewski: „Kołłątajowski pasztet na Solcu”, Stolica 1953, nr 43 – B. Suchodolski: Nauka polska w okresie Oświecenia, Warszawa 1953; wyd. następne w: „Studia z dziejów polskiej myśli filozoficznej i naukowej”, Warszawa 1958, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki nr 8 – B. Leśnodorski: (wstęp do) H. Kołłątaj: Listy Anonima i Prawo polityczne narodu polskiego, t. 1, Warszawa 1954.

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa odsłonięta w 2019 roku przy ulicy Łazienkowskiej (u zbiegu z ulicą Czerniakowską)[6].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Iwan Aleksiejewicz Jadrow, translit. Ivan Alekseevič Âdrov, ros. Иван Алексеевич Ядров – opracowanie: Plan Warszawy i okolic, План Варшавы и окрестностей. Warszawa: 1867. OCLC 752853026. (pol. • ros.)
  2. ↑ Taryfa posesyj (domów i placów) m. stoł. Warszawy i przedmieścia Pragi. Warszawa: 1920?, s. 47. OCLC 741046496.
  3. ↑ Władysław Smoleński: Kuźnica Kołłątajowska. Warszawa: 1949.
  4. ↑ Jan Pachoński: Polski Słownik Biograficzny. T. XXI/2 z. 89. PAN.
  5. ↑ Wacław Tokarz: Insurekcja warszawska. Warszawa: 1950, s. 294.
  6. ↑ Tablica poświęcona Kuźnicy Kołłątajowskiej. W: Zarząd Terenów Publicznych [on-line]. ztp.waw.pl, 24 czerwca 2019. [dostęp 2022-05-15].

Bibliografia

  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 4 Oświecenie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1966, s. 142–144

Media użyte na tej stronie

Tablica upamiętniająca Kuźnicę Kołłątajowską przy ul. Łazienkowskiej w Warszawie 2022.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniająca Kuźnicę Kołłątajowską przy ul. Łazienkowskiej w Warszawie