Kuchnia litewska

Kuchnia litewska – potrawy i napoje charakterystyczne dla Litwy oraz kultury jej mieszkańców.

Historia

Cepeliny

Kindziuk

Kołduny

Chleb litewski

Kastinys

Od początku osadnictwa na terenach współczesnej Litwy przeważały lasy. Upowszechnienie się rolnictwa we wczesnym średniowieczu spowodowało wzrost spożycia rozmaitych zbóż, zarówno w postaci kasz, jak i wypieków. Litwa jako kraj w przeważającym stopniu rolniczy stała się także jednym z czołowych konsumentów produktów mlecznych, o wiele trudniej dostępnych w Europie Zachodniej. Dietę uzupełniały niektóre warzywa (z początku głównie dzikie), a także owoce leśne i grzyby. Czynniki te odegrały rolę w kształtowaniu zarówno produktów, jak i gustów konsumentów.

Z powodu skomplikowanej historii Litwy kuchnia litewska niemal od samego początku była pod wpływem kuchni krajów ościennych, a także kuchni ludów zamieszkujących Wielkie Księstwo Litewskie: ukraińskiej, polskiej, tatarskiej, białoruskiej oraz żydowskiej. Po potopie szwedzkim w XVII wieku produkcja zbóż załamała się, a popularność zyskał przywieziony z Ameryki ziemniak.

Dzięki bliskim kontaktom handlowym z krajami Azji Środkowej cena rozmaitych przypraw na Litwie i w Polsce była wielokrotnie niższa niż w innych częściach Europy, dokąd trzeba je było sprowadzać za pośrednictwem Turcji. Stąd w tradycyjnej kuchni litewskiej powszechne używa się przypraw takich jak pieprz, gałka muszkatołowa czy kolendra. W powszechnym użyciu były także lokalnie rosnące zioła i przyprawy takie jak mięta czy kminek (dodawany do wielu potraw, od chleba przez zupy aż po suszone i wędzone sery białe). Początkowo, podobnie jak w kuchni polskiej, ostre przyprawy były używane do konserwowania potraw, co nadawało kuchni charakter wyjątkowo pikantny. Jej złagodzenie spowodowało upowszechnienie w XIX wieku saletry oraz innych środków służących przechowywaniu żywności.

Począwszy od XVIII wieku w okresie zaborów kuchnia Litwy znalazła się pod wpływem kuchni rosyjskiej oraz niemieckiej. Pod koniec XIX wieku była w dawnej Rzeczypospolitej jedną z trzech najbardziej cenionych kuchni obok warszawskiej i galicyjskiej^[1].

Najbardziej znane potrawy

• Skilandis – Kindziuk – bardzo sucha kwaskowata pieprzna wędlina
• Bandziukas (bandziuk) – sucha wędlina podobna do kindziuka, krócej dojrzewająca i mniej kwaskowa
• Chleb wileński – chleb pieczony zgodnie ze specjalną recepturą z mieszanki mąk żytniej razowej i pszennej
• Didžkukuliai lub Cepelinai (cepeliny, na Suwalszczyźnie znane jako kartacze) – „pyzy” lepione z ziemniaków i nadziewane farszem, najczęściej z mięsa z dodatkiem cebuli i przypraw, ale czasem również z innych składników.
• Čeburėkai – czebureki – smażone na głębokim oleju duże „pierogi”, nadziewane farszem. Podawane z gorącą zupą do popicia. Pochodzą z kuchni kaukaskiej.
• Kastinys – lekkie żmudzkie danie ze śmietany oraz masła z przyprawami.
• Kibinai (kibiny) – rodzaj dużych pierogów nadziewanych farszem i pieczonych w piekarniku.
• Koldūnai – kołduny litewskie – małe pierogi (w Polsce nazywane uszkami) nadziewane surowym farszem i gotowane w zupie, rozpowszechnione na całym terytorium dawnego Wielkiego Księstwa.
• Kugelis (kugel) – babka ziemniaczana ze skwarkami, zapiekana w piekarniku. Danie przywędrowało na Litwę z kuchni niemieckiej.
• Šaltibarščiai (chłodnik litewski) – zupa na zimno z buraków, ogórków, kwaśnego mleka, śmietany, jajek, koperku. Chętnie spożywana podczas upałów. Podawana z ugotowanymi ziemniakami posypanymi koperkiem.
• Švilpikai – smażone „kopytka”.
• Vėdarai – kiszka ziemniaczana.
• Žemaičių blynai – bliny żmudzkie – grube placki z ugotowanych ziemniaków, nadziewane mięsem lub grzybami.
• Sery litewskie – białe, żółte, suszone, wędzone, a także słynny ser jabłkowy.
• Wędzone świńskie uszy.

Napoje

• Napoje bezalkoholowe:
  • Lietuviška gira – kwas litewski – orzeźwiający napój wytwarzany z czarnego żytniego chleba. Napój jest popularny do tego stopnia, że jedną z marek giry wykupiła Coca-Cola.
• Napoje alkoholowe:
  • Litewskie miody pitne (np. suktinis).
  • Litewskie nalewki, zwane trauktinė, robione na miodzie lub owocach (żurawinie, wiśniach, jeżynach). Szczególnie znane są wyroby firmy Stumbras (lit. „żubr”), dostępne do kupienia również w Polsce.
  • Trejos Devynerios (Trzy dziewiątki – „999”) firmy Stumbras – nalewka na 27 leczniczych ziołach. Występuje w dwóch odmianach:
    • aptecznej – ziołowej nalewki zalecanej na wzmocnienie i oczyszczenie organizmu
    • sklepowej – gorzkawo-cierpkiej wódki ziołowej
  • Starka
  • piwo z browaru Švyturys (w Polsce Švyturys Export, Švyturys Baltas (białe pszeniczne), Švyturys Baltijos (ciemne), jak również – Švyturys Extra i Extra Draught)

Zobacz też

• kuchnia estońska
• Jan Szyttler
• Anna Ciundziewicka
• Wincenta Zawadzka

Przypisy