Kulkówka rogowa

Gałeczka rogowa
Sphaerium corneum[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

mięczaki

Gromada

małże

Podgromada

Heterodonta

Rząd

Veneroida

Rodzina

kulkówkowate

Rodzaj

Sphaerium

Gatunek

gałeczka rogowa

Synonimy
  • Tellina cornea Linnæus, 1758[2]
  • Cyclas cornea Draparnaud, 1801
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Gałeczka rogowa, kulkówka rogowa (Sphaerium corneum) – holarktyczny gatunek pospolitego, słodkowodnego małża z rodziny kulkówkowatych (Sphaeriidae).

Systematyka

Należy do rodziny kulkówkowatych (Sphaeridae), gatunek jest jednym z trzech przedstawicieli rodzaju Sphaerium występujących w Polsce[4]. W Polsce znana też pod nazwą zwyczajową jako gałeczka rogowa[5].

Etymologia nazwy

Epitet gatunkowy (łac. corneus, cornea – rogowy, -a[6]) odnosi się do rogowej barwy muszli osobników tego gatunku[2].

Występowanie

Gatunek palearktyczny[7], nie stwierdzono jego występowania na Islandii[8]. W Ameryce Północnej został introdukowany, występuje w systemie Rzeki św. Wawrzyńca[9]. W Polsce jest gatunkiem bardzo pospolitym, zamieszkującym różne typy zbiorników wodnych i cieków[10]. Nie występuje w wodach na obszarach górskich, na terenach położonych powyżej 450 m n.p.m[7].

Budowa

Cechy morfologiczne

Muszla gałeczki rogowej – widok z różnych stron. Okaz znaleziony w jeziorze Passader See w Niemczech, w 1982 roku.
Sposób przemieszczania się gałeczki rogowej: osobnik wysuwa pokrytą śluzem nogę by przyczepić się do podłoża i podciągnąć.

Muszla kulista, stosunkowo cienkościenna. Gładka[11] lub na powierzchni lekko, nieregularnie prążkowana, czasami z silniej zaznaczonymi pierścieniami okresowych przerw przyrostu. Występuje polimorfizm barwy muszli: od żółtobrunatnej do ciemnobrązowej, zwykle ze znacznie jaśniejszą częścią najmłodszą. Szczyt muszli położonym na środku górnego brzegu, mało wystające. Ligamentum zagłębione, słabo widoczne. Rowek ligamentum krótki, ale szeroki. Zamek z płytą stosunkowo wąską, zęby główne i zęby boczne drobne, zęby boczne nieparzyste większe niż zęby parzyste.

Wymiary muszli: długość 8–17 mm, wysokość 7–13 mm, szerokość 6–9,5 mm[12][5][9].

Ciało szarawe lub żółtawe, z długimi, szarymi, na końcu czerwonawymi syfonami. Noga nieco dłuższa niż muszla[9].

Jeden z najbardziej zmiennych małży słodkowodnych, tak pod względem ubarwienia, kształtu muszli jak i zamka. W związku z tą zmiennością wyróżniano szereg form (odmian) [13]:

  • S. corneum f. scaldianum, (Normand) – muszla bardziej trapezowata w zarysie, słabo wypukła. Występuje w dużych rzekach.
  • S. corneum f. nucleus, Studer – muszla kulista, o słabo wystających szczytach, w zarysie przypomina pestkę wiśni. Występuje w stagnujących, zatorfionych zbiornikach wodnych.
  • S. corneum f. firmum, Clessin – muszla mocno wypukła, stosunkowo grubościenna, o wystających szczytach. Występuje w starorzeczach i nadrzecznych stawach.
  • S. corneum f. lacustris, Draparnaud – muszla cienkościenna i płaska. Występuje w drobnych zbiornikach wodnych, rowach melioracyjnych.

Genetyka

Diploidalna liczba chromosomów 2n=36 (w rzece Niemen stwierdzono polimorfizm kariotypów: obok osobników z 2n=36 chromosomami występowały także osobniki z 2n=30 chromosomami). U formy 2n=30 chromosomy są metacentryczne i meta-submetacentryczne, występowały także małe, niestabilne podczas mitozy, chromosomy B. Tych ostatnich nie stwierdzono u formy 2n=36, występowały u niej natomiast dwie pary chromosomów telocentrycznych i 4 pary subtelocentrycznych, pozostałe chromosomy miały po dwa ramiona. Fuzje robertsonowskie są prawdopodobnie odpowiedzialne za powstanie tego polimorfizmu cytogenetycznego[14].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Gatunek eurytopowy, występuje w śródlądowych wodach bieżących i stojących, w zbiornikach o różnej trofii i wielkości: małych stawach, rowach melioracyjnych, torfiankach, starorzeczach, jeziorach, zbiornikach zaporowych, rzekach i kanałach. Gatunek słodkowodny, toleruje zasolenie wody do 1,67‰. Największe liczebności osiąga w zbiornikach żyznych. W rzekach unika miejsc o szybkim prądzie wody. Jest najbardziej odporny na zanieczyszczenie wody spośród przedstawicieli rodzaju Sphaerium. Wykazuje też dużą odporność na deficyty tlenowe – może przeżyć nawet 2 tygodnie w wodzie całkowicie pozbawionej rozpuszczonego tlenu. Jednak w niekorzystnych warunkach tlenowych osobniki rozwijają się słabiej, mają mniejsze i cieńsze muszle oraz mniej liczne potomstwo. Występuje w osadach dennych o różnym typie, preferuje dno piaszczyste i piaszczysto-muliste. Zasiedlać też może dno muliste, wykazuje dużą odporność na wydzielające się z osadów gazy (amoniak, siarkowodór)[15].

Odżywianie

Filtrator, odżywia się sestonem odcedzanym za pomocą skrzeli. Z odfiltrowanej zawiesiny do przewodu pokarmowego kierowane są bakterie, drobne jednokomórkowe glony, pierwotniaki, detrytus[16][17]. W związku z dużymi zagęszczeniami, jakie osiąga, oraz dużą aktywnością filtracyjną, pełni ważną rolę w procesie samooczyszczania wód z zawiesin[16]. W poszukiwaniu dogodnego siedliska może wspinać się na rośliny wodne, wykorzystując pokrytą śluzem nogę, którą przyklejają się do podłoża a następnie podciągają całe ciało[18].

Rozmnażanie

Gatunek hermafrodytyczny. Jaja pojawiają się u osobników mających długość ok. 4 mm. Jaja rozwijają się w torbach lęgowych w skrzelach rodziców, liczba potomstwa zależy od wielkości rodzica (średnio jest to 8-10 osobników potomnych, maksymalnie – 28). Młode osobniki wydostają się z osobnika dorosłego przez syfon wyrzutowy. Długość życia osobnika to około 1 roku. W warunkach klimatu umiarkowanego w Środkowej Europie obserwowane są dwa pokolenia: wiosenne i jesienne. Rozwój tego ostatniego jest zahamowany w okresie zimowym, uwalnianie potomstwa następuje dopiero na wiosnę następnego roku. Uwalnianie młodych jest rozciągnięte w czasie, dlatego pokolenia mogą na siebie zachodzić[7].

Interakcje międzygatunkowe

Osobniki gałeczki rogowej mogą być żywicielem pośrednim przywr z rodzaju Phyllodistomum[19], Bunodera luciopercae[20], Echinoparyphium recurvatum[21] oraz Gorgodera pagenstecheri, Gorgodera varsoviensis, Gorgoderina vitelliloba[22]. W jamie płaszczowej osobników tego gatunku pasożytować mogą larwy muchówki z rodzaju Cryptochironomus, przebywać tam może również komensaliczny skąposzczet Chaetogaster limnaei. Osobniki gałeczki rogowej mogą też osiedlać się w koloniach gąbek słodkowodnych (Ephydatia fluviatilis, Spongilia lacustris) [23].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony i pospolity, nie stwierdzono, by istniały zagrożenia dla jego populacji. Na Czerwonej Liście IUCN miał w 2015 roku status gatunku najmniejszej troski (LC)[3].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Sphaerium corneum, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b Linnaeus C. 1758. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. 10th edition. - Vermes. Testacea: str. 768. Holmiae. (Salvius).
  3. ↑ a b Sphaerium corneum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 124-125.
  5. ↑ a b Urbański 1951 ↓, s. 116.
  6. ↑ Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski.. Warszawa: PWN, 1975.
  7. ↑ a b c Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 129.
  8. ↑ J. G. J. Kuiper, Økland, K. A., Knudsen, J., Koli, L., von Proschwitz, T., and Valovirta, I.. Geographical distribution of the small mussels (Sphaeriidae) in North Europe (Denmark, Faroes, Finland, Iceland, Norway and Sweden). „Annales Zoologici Fennici”. 26 (2), s. 73–101, 1989. (ang.). Sprawdź autora:2.
  9. ↑ a b c Species summary for Sphaerium corneum. AnimalBase. [dostęp 2015-08-04]. (ang.).
  10. ↑ Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. III. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2008, s. 370. ISBN 978-83-88147-09-8.
  11. ↑ Urbański 1957 ↓, s. 116.
  12. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 125-127.
  13. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 127.
  14. ↑ Petkevičiūte R., Stunaženas V., Stanevičiūte G. Polymorphism of the Sphaerium corneum (Bivalvia, Veneroida, Sphaeriidae) revealed by cytogenetic and sequence comparison. Biol. J. Linn. Soc. 2006, 89, 53–64. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1095-8312.2006.00657.x
  15. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 90, 127-128.
  16. ↑ a b Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 128-129.
  17. ↑ Tereza Kořínková. Food utilisation in fingernail and pill clams. „Malacologia Bohemoslovaca”. 10, s. 1-4, 2011. ISSN 1336-6939. 
  18. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 63.
  19. ↑ Petkevičiūte R., Stunaženas V., Stanevičiūte G. 2004. Cytogenetic and sequence comparison of adult Phyllodistomum (Digenea: Gorgoderidae) from the three-spined stickleback with larvae from two bivalves. Parasitology 129(6): 771-778, DOI: http://dx.doi.org/10.1017/S0031182004006109
  20. ↑ Wiśniewski, W. L. 1958. The development cycle of Bunodera luciopercae (O. F. Müller). Acta Parasitologica Polonica 6: 289–307.
  21. ↑ Evans N. A., Whitfield P. J. and Dobson A. P. 1981. Parasite utilization of a host community: the distribution and occurrence of metacercarial cysts of Echinoparyphium recurvatum (Digenea: Echinostomatidae) in seven species of mollusc at Harting Pond, Sussex. Parasitology 83(1): 1-12, DOI: http://dx.doi.org/10.1017/S0031182000049982
  22. ↑ Chikhlaev I. Ruchin A. 2014. The helminth fauna study of European common brown frog (Rana temporaria L., 1958) in the Wolga basin. Acta Parasitol. 59: 459-471 DOI: 10.2478/s11686-014-0268-5
  23. ↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 72.

Bibliografia

  • Andrzej Piechocki, Anna Dyduch-Falniowska: Mięczaki (Mollusca), małże (Bivalvia). T. 7a: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-11005-8.
  • Jerzy Urbański: Poznaj krajowe ślimaki i małże. Warszawa: PZWS, 1951.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Sphaerium corneum.jpg
Autor: Francisco Welter Schultes, Licencja: CC BY-SA 2.5
Photo of Sphaerium corneum. Scale in mm. Locality: N Germany: Hagener Au, Passader See. Date: 1982.
Freshwater Fingernail Clam.gif
Autor: Donald Anderson, Licencja: CC0
Sphaerium freshwater clam collected from backyard pond at 45.507643,-122.273971.
Sphaerium corneum3pl.jpg
Sphaerium corneum