Kult obrazów

Starobabilońska plakietka przedstawiająca boginię Isztar
Katolicy modlący się przed obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej

Kult obrazów, ikonolatria, ikonodulia – element kultu religijnego większości religii przejawiający się wykorzystaniem materialnych wytworów kultury – sztuk plastycznych – w różnorakich przejawach indywidualnego i grupowego życia religijnego. W węższym, ale powszechniejszym rozumieniu termin odnosi się do elementu doktryny chrześcijańskiej.

Religioznawstwo

Istnieją następujące zasadnicze powody wykorzystania sztuk plastycznych w religii:

  • psychologiczny – wynikający z potrzeby materializacji wyobrażeń religijnych
  • dydaktyczny – wynikający w potrzeby utrwalania i przybliżania treści religijnych
  • kultyczny – wynikający z potrzeby złożenia ofiary religijnej – w tym wypadku wytworu plastycznego

Cechami charakterystycznymi wykorzystania dzieł plastycznych w kulcie religijnym są: pierwszeństwo treści dzieła nad jego formą oraz wtórne znaczenia dzieła wobec istoty kultu, to znaczy, że w żadnej religii przedmiot wiary nie jest wytworem plastycznym[1].

Pomijając poglądy areligijne, wykorzystanie dzieł plastycznych w kulcie negowane jest w niektórych religiach i odłamach religijnych. Stanowisko takie wynika często ze skrajnych poglądów eschatologicznych (np. Świadkowie Jehowy[2][3][4]), lub dualistycznych (np. Zaratusztrianizm), a także pesymizmu wobec świata i kultury (np. islam, protestantyzm). Ponadto, według teorii ewolucjonistycznych genezy religii stanowisko negujące jest również etapem ewolucji religii (np. w judaizmie – przejście z politeizmu do monoteizmu) lub etapem rozwoju doktryny (np. w chrześcijaństwie ikonoklazm).

Chrześcijaństwo

Spór o cześć obrazów (ikonoklazm), który trwał w VIII i IX wieku w Bizancjum i państwie Franków ukształtował zasadniczy stosunek religii do obrazów i innych dzieł plastycznych. Ostateczne rozstrzygnięcie w tej sprawie wydał Sobór nicejski II w 787 roku powiołując się m.in. na Bazylego Wielkiego:

Orzekamy z całą dokładnością i zgodnie, że przedmiotem kultu nie tylko powinny być wizerunki drogocennego i ożywiającego Krzyża, ale tak samo czcigodne i święte obrazy malowane, ułożone w mozaikę lub innym sposobem wykonane, które ze czcią umieszcza się w kościołach, na sprzęcie liturgicznym, na szatach, na ścianach czy na desce, w domach czy przy drogach z wyobrażeniami Pana naszego Jezusa Chrystusa, Boga i Zbawcy, świętej Bogarodzicy, godnych czci Aniołów oraz wszystkich świętych i świątobliwych mężów. (...) „Kult bowiem obrazu skierowany jest do wzoru”, a kto składa hołd obrazowi, ten go składa Istocie, którą obraz przedstawia.

Sobór Nicejski II[5]

Stanowisko soboru nicejskiego uznają wspólnie katolicy[6] i prawosławni[7][8][9]. W związku ze sporem Franków z Bizancjum stanowisko to powtórzone zostało przez sobór konstantynopolitański IV, a po reformacji przez sobór trydencki.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Marian Rusecki, Istota i geneza religii, s. 135.
  2. ↑ Obrazy. W: Prowadzenie rozmów na podstawie Pism [on-line]. Biblioteka Internetowa Strażnicy. s. 209–213.
  3. ↑ Watchtower: Czy kult wizerunków jest właściwy?. jw.org. [dostęp 2019-12-10].
  4. ↑ Watchtower: Czy modlić się do świętych?. jw.org.
  5. ↑ Breviarium fidei, s. 523.
  6. ↑ ks. Marian Kowalewski: Mały słownik teologiczny. Poznań–Warszawa–Lublin: Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, 1960, s. 158.
  7. ↑ O świętych ikonach. W: Beniamin (Krasnopiewkow): Nowe Tablice, czyli o Cerkwi, liturgii, nabożeństwach i utensyliach cerkiewnych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007, s. 79. ISBN 978-83-233-2394-5.
  8. ↑ Dulia. W: Edward Pace: The Catholic Encyclopedia. T. 5. Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1909. (ang.)
  9. ↑ Veneration of Images. W: Adrian Fortescue: The Catholic Encyclopedia. T. 7. Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1910. (ang.)

Bibliografia

  • Marian Rusecki: Istota i geneza religii. Cz. Religia a piękno i estetyka. Religia a kultura. Warszawa: Verbinum, 1989. ISBN 83-85009-51-5.
  • Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła. Stanisław Głowa, Ignacy Bieda. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1998. ISBN 83-7015-360-7.

Media użyte na tej stronie

Queen of the Night (Babylon).jpg
Known as the Burney relief or Queen of the Night Relief
Częstochowa - Jasna Góra, Kaplica Najświętszej Marii Panny AL15.JPG
Autor: Aneta Lazurek, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID