Kultura Vinča

Ten artykuł od 2017-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Poglądowa mapa głównych kultur schyłku 4. tysiąclecia p.n.e. Kultura Vinča zaznaczona barwą fioletową

Pani z Vinčy – przykład sztuki kultury Vinča

Kultura Vinča – neolityczna kultura archeologiczna związana ze stanowiskiem eponimicznym w Vinča na przedmieściach Belgradu.

Kultura Vinča rozwijała się w Europie południowo-wschodniej od ok. 5500 do ok. 4000 p.n.e. Wyróżniana jest faza starsza zwana Turdaş (Tordos) lub Vinča A i B, oraz młodsza – Pločnik lub Vinča C i D. Kultura Vinča powstała ponad starszą kulturą starczewską. Na jej bazie rozwinęła się kultura badeńska i inne pomniejsze.

Zauważono, iż wykazuje ona (w przypadku figurek glinianych) niezwykle silne podobieństwo do kultury Jōmon z Japonii (typ twarzy, pozy, układ rąk, kształt ciała, nosa i innych elementów), mimo iż obie kultury dzielą tysiące kilometrów^[1].

Zasięg

Zespół zjawisk kulturowych utożsamianych z kulturą Vinča obejmował naddunajskie dorzecze w obszarach na północ od ujścia Maruszy po dorzecze górnej Morawy na południu oraz od linii rzek Drina – Dunaj, na zachodzie po Transylwanię na wschodzie. W mniejszym nasileniu sięgała terenów Centralnej Europy i Azji Mniejszej.

Odkrycie

Pierwszego odkrycia dokonał w 1908 r. serbski archeolog Miloje Vasić w naddunajskiej miejscowości Vinča, 16 km na wschód od Belgradu. Wykopaliska były odwiedzane przez: Veselina Čajkanovicia, Charlesa Hyde’a, J.L. Myresa, W.A. Hurtleya, Bogdana Popovicia i Gordona Childe’a.

Charakterystyka

Ceramika kultury Vinča reprezentowana jest przez naczynia ostro profilowane o szarej bądź czarnej barwie uzyskiwanej poprzez wypalanie naczyń w atmosferze redukcyjnej. Inwentarz kamienny stanowią różnego rodzaju odłupki i wióry.

Domy budowano skośnie do północy wzdłuż krzyżowych ulic. Były nieduże, czworokątne ze ścianami wykonanymi z plecionki pokrytej warstwą gliny. Słupy wewnątrz budynków wspierały dwuspadowy dach. Wewnątrz znajdował się piec lub palenisko.

Na stanowiskach tej kultury poświadczona jest obecność glinianych statuetek kobiecych w pozycji siedzącej bądź stojącej. W miarę rozwoju kultury twarz, a szczególnie oczy były modelowane coraz staranniej, natomiast sylwetka stawała się coraz bardziej schematyczna. Odkopano tysiąc czasami malowanych statuetek. Znajduje się świadectwa kultu takie jak ołtarzyki na trzech lub czterech nogach.

Rozwijała się metalurgia, w tym najstarsze zachowane piece hutnicze na świecie^[2].

Ludność zajmowała się głównie uprawą pszenicy, jęczmienia, soczewicy oraz grochu. Poświadczona jest także hodowla kóz, świń, psów, przeważała jednak hodowla bydła. Nadwyżki zbiorów, wymieniano na sól, obsydian i rzadziej za ozdobne muszelki Spondylidae.

120-hektarowe muzeum w Pločniku obejmuje osadę, która rozwijała się od 5500 r. p.n.e. do pożaru w 4700 r. p.n.e., po czym mieszkańcy ją opuścili, o czym świadczy brak zwęglonych zwłok w pogorzelisku. Odkrycie warsztatu metalurgicznego w Pločniku przesunęło początek europejskiej epoki miedzi o 500 lat wstecz^[3][4]. Inne osady: Divostin, Potporanj, Selevac, Predionica Liobcova i Ujvar.

Rysunek amuletu glinianego z Tărtăria (Rumunia) datowany na około 4500 lat przed Chrystusem

Rysunek naczynia glinianego ze znakami

Symbole

Szereg znalezisk archeologicznych ze sfery kultury Vinča zawiera znaki lub symbole, określane też czasem jako „pismo kultury Vinča-Turdaş”, „pismo staroeuropejskie”, lub nawet „alfabet staroeuropejski”. Liczba inskrypcji i znaków oraz ich kontekst nie pozwoliły na użyteczną analizę. Przyjmuje się powszechnie, że znaki te nie są prawdziwym pismem, ale raczej protopismem (podobnie jak symbole z Jiahu w Chinach czy tabliczka z Dispilio w Grecji). Gdyby te symbole okazały się pismem, byłby to z najstarszy system pisma (powszechnie przyjmuje się, za najstarsze sumeryjskie pismo klinowe z ok. 3000 r. p.n.e.). Znaki Vinča są okazyjnie przedmiotem sensacyjnych publikacji i popularnych spekulacji.

Zobacz też

• Kultura starej Europy
• Prehistoria
• Tabliczki z Gradesznicy

Przypisy

Bibliografia

• JoachimJ. Śliwa JoachimJ. (red.), Stary i Nowy Świat : od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, 2005 (Wielka Historia Świata, Tom 2), s. 128–130, ISBN 83-85719-83-0 .
• Janusz KrzysztofJ.K. Kozłowski Janusz KrzysztofJ.K., Archeologia prahistoryczna. Cz. 1, Starsza epoka kamienna, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1972 .
• PiotrP. Kaczanowski PiotrP., Janusz KrzysztofJ.K. Kozłowski Janusz KrzysztofJ.K., Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kraków: Fogra, 1998 (Wielka Historia Polski, tom I) .
• JanJ. Chochorowski JanJ., PiotrP. Kaczanowski PiotrP., Janusz KrzysztofJ.K. Kozłowski Janusz KrzysztofJ.K., Prehistoria, Janusz KrzysztofJ.K. Kozłowski (oprac.), Kraków: Opres, 1999 (Encyklopedia historyczna świata, tom I) .
• BolesławB. Ginter BolesławB., Janusz K.J.K. Kozłowski Janusz K.J.K., Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, wyd. III, Warszawa: PWN, 1990 .
• J.DesmondJ.D. Clark J.DesmondJ.D., Prahistoria Afryki, Warszawa: PWN, 1978 .
• Borislav Jovanović – Marija Jovanović i drugi, Gomolava, naselje mlađeg gvozdenog doba, Novi sad – Beograd 1988, sv.iz serije „Gomolava”, ujedno 21.knjiga „posebnih izdanja” Arheološkog instituta u Beogradu.