Kultura sudowska

Kultury środkowej i wschodniej Europy epoki żelaza

     kultura sudowska

     grupa olsztyńska

     kultura Dollkeim-Kovrovo

     grupa niemeńska

     kultura ceramiki kreskowej

     kultura miłogradzka

     kultura dniepro-dwińska

Największy kurhan na terenie kultury sudowski w okolicy Suwałk

Kurhany w lesie

Mało znany kurhan w lesie w pobliżu wsi Jatwieź Duża

Kultura sudowska – kultura archeologiczna epoki żelaza, na terenie obecnej północno-wschodniej Polski. Funkcjonowała do VI–VII wieku. Jest zaliczana do kręgu kultur zachodniobałtyjskich. Termin stworzony przez Mariana Kaczyńskiego^[1].

Stanowiska tej kultury spotykane są na terenie wschodnich Mazur, Suwalszczyzny w dorzeczu Czarnej Hańczy i na Równinie Augustowskiej. Zaczęła formować się u schyłku wczesnego okresu wpływów rzymskich (zapewne w połowie II wieku) w rejonie Gołdapi, ale rozwinęła się na początku młodszego okresu wpływów rzymskich. Trwała przynajmniej do połowy późnego okresu wędrówek ludów a więc do końca VI wieku. W połowie VII w. we wszystkich skupiskach osadniczych kultury sudowskiej, w tym także w rejonie Szurpił i Konikowa, zostaje porzucony zwyczaj chowania zmarłych na cmentarzyskach kurhanowych. Od tego momentu aż do okresu wikińskiego na omawianym terenie obrządek pogrzebowy pozostaje nieuchwytny. Nie da się wykluczyć, że część funkcjonujących jeszcze w okresie wędrówek ludów ośrodków mogła przetrwać do przełomu VII/VIII w., a nawet dalej, ale osadnictwo uległo tu rozdrobnieniu i rozproszeniu, nie stanowiąc poważnego czynnika kulturowego, politycznego i ekonomicznego. Taki stan rzeczy był wynikiem kryzysu kultury sudowskiej i załamania się antycznych układów społeczno-gospodarczych.

Kultura sudowska utożsamiana jest ze znanym z przekazów pisanych plemieniem Sudawów. Tereny te były od IX wieku zasiedlone przez bałtyjskie plemiona Jaćwingów, które bywają podobnie określane. Brak jest jednak podstaw naukowych, aby jej autorstwo przypisywać Jaćwingom^[1].

Ludność praktykowała chowanie zmarłych w kamiennych kurhanach. Na początku, w grobach „centralnych” w kurhanach liczne są pochówki szkieletowe, które w ciągu młodszego okresu rzymskiego stopniowo zanikają na rzecz ciałopalenia. Dla okresu wędrówek ludów charakterystyczne są kurhany tzw. rodzinne (rodowe) z wieloma pochówkami popielnicowymi wkopanymi w nasypy.

Kultura sudowska dzieli się na trzy wyraźne części: grupę suwalską (wschodnią), gołdapską (zachodnią) i najmniejszą augustowską (południową). Różnią się one nieco od siebie cechami obrządku pogrzebowego, np. w grupie gołdapskiej nie stosowano obrządku szkieletowego ale wyłącznie ciałopalny a w grupie augustowskiej w młodszym okresie rzymskim nie ma kurhanów.

Przypisy

Bibliografia

• Wielka Historia Polski, tom I Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Kraków 1998, ISBN 83-85719-34-2.
• Encyklopedia historyczna świata tom I: Prehistoria, praca zbiorowa, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Kraków 1999, ISBN 83-85909-51-6.
• Anna Bitner-Wróblewska, Z badań nad ceramiką zachodniobałtyjską w okresie wędrówek ludów. Problem tzw. kultury sudowskiej, Barbaricum 3, Warszawa 1994, s. 219-241.
• Marian Kaczyński, Problem zróżnicowania wewnętrznego „kultury sudowskiej” w późnym podokresie wpływów rzymskich i okresie wędrówek ludów, [w:] K. Godłowski (red.), Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie i Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 20–22 września 1972 roku w Nowej Hucie i Krakowie, Zeszyty Naukowe UJ CCCCXXII, Prace Archeologiczne 22, Kraków 1976, s. 253-286.
• Paweł Szymański, Z badań nad chronologią i zróżnicowaniem kulturowym społeczności Mazur w późnej starożytności i u progu wczesnego średniowiecza, Światowit Supplement Series B: Barbaricum 9, Warszawa 2013.
• Paweł Szymański, Chronologia gołdapskiej grupy kulturowej w okresie wędrówek ludów, Światowit Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. XX, Warszawa 2018.
• Wojciech Nowakowski. Kurhany Jaćwięgów – kilkadziesiąt lat naukowego mitu. „Światowit”, s. 181–192, 2012. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ISSN 0082-044X. [dostęp 2021-08-31].