Kungur

Kungur

Кунгур

Herb Flaga
Państwo	Rosja
Kraj	Permski
Powierzchnia	68,7 km²
Wysokość	120 m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	64 259[1] 935,36 os./km²
Nr kierunkowy	+7 34271
Kod pocztowy	617470-617480
Tablice rejestracyjne	59, 81, 159
Położenie na mapie Kraju Permskiego Kungur
Położenie na mapie Rosji Kungur
57°26′N 56°56′E/57,433333 56,933333
Strona internetowa
Portal Rosja

Kungur (ros. Кунгур) – miasto w Rosji, w Kraju Permskim, siedziba administracyjna rejonu kungurskiego. Ma status okręgu miejskiego. Leży na południowym wschodzie Kraju Permskiego, na środkowym Przeduralu, 90 km na południowy wschód od Permu. Oficjalnie założone w 1663 roku, od 1970 roku weszło na listę historycznych miejscowości Rosji. Zyskało popularność dzięki unikalnej jaskini lodowej. Liczba ludności w 2021 roku wynosiła 64 259, a powierzchnia 68,7 km².

Pochodzenie nazwy

Nazwę dała miastu rzeczka Kungurka wpadająca do Irienia w miejscu, gdzie zbudowano pierwszy ostróg. Hydronim mógł powstać w związku bogato rozwiniętymi zjawiskami krasowymi w okolicy miasta. W tym przypadku od pochodzącego z języków tureckich słowem ungur lub unkur (jaskinia, wąwóz, szczelina w skałach)^[2].

Historia

Pierwszy raz o założeniu Kunguru wspomniano w 1623 roku, ale Wasilij Szyszonko w swojej publikacji „Piermskaja letopis´” uważał, że do twierdzenia tego nie należy przywiązywać wagi, ponieważ nie jest oparte na dokumentach, a na jednym tylko zapisku prywatnej osoby^[3]. Miasto założone zostało w 1648 roku na ziemi kupionej przez Rosjan od Tatarów znad Irienia przez wojewodów czerdyńskich i solikamskich: dworianina Prokopija Jelizarowa, stolników – kniazia Piotra Prozorowskiego i Siemieona Kondyriewa^[3][4]. Do założenia miasta wybrano miejsce położone o dwie wiorsty od ujścia rzeczki Kungurki do Irienia, gdzie znajdowała się wieś Staroj Posad (obecnie Troick), a które znajduje się 17 wiorst na południe od obecnego Kunguru. Zbudowane miasto zasiedlono przesiedleńcami z Czerdynia i Solikamska, do których później przyłączyli się imigranci z Wiatki, Kajgorodu, Solwyczegodska i Ustiugu^[3].

W 1662 roku wybuchło powstanie Baszkirów (powstanie baszkirskie 1662-64) niezadowolonych z oszustw ze strony Rosjan, którzy kupili ziemię i nadużyciami urzędników przy poborze jasaka^[3]. Kungur, który w tym czasie, według różnych źródeł, liczył od 58^[3] do 96^[5] domów, został zdobyty i zniszczony przez Tatarów i Baszkirów 2 sierpnia 1662 roku. Przy życiu zostali tylko ci, którym udało się ukryć w okolicznych lasach i jaskiniach na brzegach Irienia i Syłwy^[3].

Ocaleni mieszkańcy w petycji wysłanej do cara Aleksego Michajłowicza prosili, by jeszcze w tym roku zezwolić im na budowę nowej twierdzy, gdyż z powodu Tatarów i Baszkirów boją się osiedlać, ponieważ w Kungurze nie ma ani ostrogu, ani broni. W odpowiedzi przyszło oficjalne pismo zarządzające by „znaleźć dogodne miejsce i na nim wybudować ostróżek”^[5]. W 1663 roku Kungur był założony powtórnie, ale już w nowym miejscu, gdzie znajdowała się wieś Mys^[3] lub też Mysowskoje^[5]. Z południowej i południowo-wschodniej strony wzgórza, na którym wybudowano miasto, płynął Irień, a z północnej, Syłwa. Wysoki i kręty podjazd stanowił prawdziwą ochronę w przypadku ataku. Od 1673 do 1675 roku w miejsce dotychczasowego ostrogu wzniesiono drewniany kreml z 8 basztami, z których dwie – Spasskaja i Tichwinskaja – zostały wyposażone w bramy i były przejezdne. Wysokość murów kremla w niektórych miejscach sięgała trzech sążni, czyli ok. 6,5 m^[3][5].

W 1703 roku Siemion Riemiezow, znany syberyjski kartograf, wykonał plany Kunguru i otaczającego go ujezdu. W tym samym roku Kungur był oblężony przez chłopów posesyjnych, niezadowolonych z wizyty w mieście wojewody wierchoturskiego. Oblężenie trwało tydzień, od 17 do 23 lipca^[6]. W następnym 1704 roku w Kungurze zakończono budowę i poświęcono pierwszą w mieście murowaną świątynię, cerkiew Zwiastowania (Błagowieszczeńską). Świątynia była ludowa w dosłownym tego słowa znaczeniu – na jego wzniesienie od każdego mieszkańca miasta zebrano po 25 kopiejek, co nie przeszkodziło wysadzeniu jej w końcu lat 30. XX wieku pod budowę Pałacu Obrony^[5], którego ostatecznie i tak nie wybudowano.

• 

  Wyższa część Kunguru, gdzie znajdował się ostróg. Widoczna cerkiew Tichwinskaja

• 

  Sobór Błagowieszczeński

• 

  Маgistrat, a obecnie Muzeum Etnograficzne – po prawej, Małyj Gostinnyj dwor kupca Gribuszyna – po lewej

• 

  Obelisk na pamiątkę zwycięstwa nad Pugaczowem. Przed nim cerkiew Aleksiejewska, z tyłu – była Rada Miejska

• 

  Miejska Biblioteka im К.Т. Chlebnikowa

W 1720 roku w mieście wygarbowano pierwszych 120 skór, a w 1724 roku otwarto garbarnię zajmującą się produkcją skór juchtowych. W pierwszym okresie garbarnie były usytuowane w górnej części Kunguru i dopiero na początku XIX wieku przeniesiono je do dolnego miasta, ponieważ procesy warsztatu mokrego zanieczyszczały wodę w Syłwie, czyniąc ją nieprzydatną do picia. Oprócz tego nad Kungurem unosił się „...wszędzie smród skór, widoczny znak, że miasto z tego żyje”^[5]. W tymże 1720 roku Wasilij Tatiszczew otworzył w Kungurze Biuro Górnicze, przemianowane w 1721 roku na Urząd Górniczy, a w 1725 roku pierwszą uralską szkołę górniczą. Kungur stał się centrum okręgu górniczego, a w 1737 roku do miasta przeniósł się zarząd prowincji z Solikamska.

W 1770 roku odwiedził Kungur ze swoją ekspedycją znany podróżnik doktor Lepiochin i stwierdził, że miejscowy kreml został „celowo zniszczony”, a samo miasto jest całe wybudowane z drewna, oprócz sześciu cerkwi i „źle skonstruowanego” kamiennego ratusza^[7].

Na początku 1774 roku do Kunguru zbliżyły się tatarskie, baszkirskie i zbuntowane kozackie oddziały Pugaczowa pod dowództwem Saławata Jułajewa i Iwana Kuzniecowa w sile około 11 tysięcy^[8]. Kungurski wojewoda jeszcze 27 października 1773 roku uciekł ze wszystkimi urzędnikami do Czusowskich Gorodków do Stroganowów, wskutek czego został pozbawiony urzędów i wysłany do Wiatki. Organizacją obrony zajął się burmistrz Filipp Krotow i prezydent magistratu Iwan Chlebnikow, którzy uzbroili wszystkich mieszkańców miasta i zwrócili się o pomoc do sąsiednich miast^[5]. Ze strony wojskowej obroną dowodził sekund major Aleksandr Papow^[8], który przybył do Kunguru w celu poboru rekruta. Zawrócił z drogi kapitana Rylejewa z 376 rekrutami i 12 starymi żołnierzami. Do miasta przybyło także 50 kozaków z Zakładów Jugowskich z artylerią i 100 kozaków dwoma działami z Jekaterynburga pod dowództwem podporucznika Posochowa. Sekund major Papow odparł cztery szturmy: 4, 5, 9 i 23 stycznia, przeprowadzone z różnych kierunków, za co został nagrodzony stopniem podpułkownika przez carycę Katarzynę. Przed ostatnim szturmem przybył do miasta z Kazania sekund major Gagrin z 200 żołnierzami, a z Jekaterynburga Nikonow ze 170 żołnierzami. Rebelianci uciekli. Po zakończeniu powstania Pugaczowa w 1775 roku F. Krotow i Jemieljan Chlebnikow zostali nagrodzeni, a Kungurowi anulowano zaległości w wysokości 5069 rubli i 95 kopiejek^[5].

W 1786 roku przekształcono Kungur z centrum prowincji permskiej na miasto ujezdowe namiestnictwa permskiego, a po zmianie nazwy w 1797 roku – kungurskiego ujezdu guberni permskiej^[9]. 1783 roku do miasta dotarła budowa traktu syberyjskiego, którym 1790 roku po drodze na zsyłkę przyjechał do miasta Aleksandr Radiszczew. W dniach od 28 listopada do 4 grudnia zatrzymał się w domu wojewody. O Kungurze pisał tak:

Stare miasto, źle zbudowane. Kiedyś stolica prowincji. Na górze stara twierdza, tzn. mury z basztami, w których są bramy. Na placu przed murami stoi 20 odlewanych armat na lawetach, z których trzy zdatne do użycia... Miejsce piękne, dookoła pola...^[5]

W 1837 roku w Kungurze przebywał Wasilij Żukowski, towarzysz przyszłego cara Aleksandra II w czasie jego podróży zapoznawczej po Rosji. Według legendy, o mieście wypowiedział się epigramem: Miasto – dziura, lud – pijany^[5]. W 1840 roku w Kungurze otworzono pierwszą w mieście publiczną bibliotekę, złożoną z książek podarowanych przez Kiriłła Chlebnikowa, badacza Kamczatki i Alaski. W tym samym roku kupiec Aleksiej Gubkin zapoczątkował w Kungurze handel herbatą, który dzięki staraniom jego i innych kungurskich przedsiębiorców szybko przekształcił miasto duże centrum hurtowego handlu herbatą^[5].

W lipcu 1877 roku ten sam Gubkin otworzył w mieście Kungurską Szkołę Techniczną, przy której znajdowały się warsztaty mechaniczne, będące po 1917 roku zalążkiem Kungurskich Zakładów Budowy Maszyn. W 1887 roku uruchomiono szybką linię parowcową między Permem i Kungurem po Kamie, Czusowej i Syłwie, a w 1909 roku otwarto kungurski dworzec kolejowy na trasie Perm – Jekaterynburg, będącej częścią Kolei Transsyberyjskiej. Również w 1909 roku zaczął funkcjonować miejski wodociąg i muzeum krajoznawcze, a dwa lata wcześniej pojawiła się w Kungurze łączność telefoniczna^[5].

Przed samą I wojną światową w 1913 roku w mieście zainstalowano elektryczne oświetlenie i pojawił się kinematograf w drewnianym kinie „Olimp”, które w czasach radzieckich zmieniło nazwę na „Proletarij”, a potem na „Zwiozdoczka”. Później go rozebrano. W 1914 roku Aleksandr Chlebnikow otworzył dla zwiedzających Kungurską Jaskinię Lodową, w której 13 czerwca tego roku przebywała niemiecka księżna Wiktoria Hessen-Darmstadt, starsza siostra cesarzowej Rosji Aleksandry Fiodorownej, żony ostatniego cara Mikołaja II ze swoją córką Ludwiką. 18 dni później zaczęła się wojna.

28 października (10 listopada) 1917 roku w Kungurze ustanowiono władzę radziecką^[10][11]. 30 listopada w mieście dokonano pogromów na „kontrrewolucjonistach”^[12], a zimą 1918 roku do Kunguru przybył oddział Czeka z Permu pod dowództwem Aleksandra Borczaninowa^[5]. W nocy z 5 na 6 lutego przeprowadzono pierwsze mordy: rozstrzelano rodzinę Agiejewów^[5][12] za uczestnictwo w spisku przeciwko władzy radzieckiej^[5]. W kwietniu i wrześniu odbyło się jeszcze kilka zbiorowych egzekucji mieszkańców miasta – wrogów władzy radzieckiej, przy czym od 27 czerwca 1918 roku egzekucjami w mieście zajmowała się miejscowa Kungurska Komisja Nadzwyczajna^[13]. Jednostki jekaterynburskiej grupy Armii Syberyjskiej pod dowództwem generała majora Radoli Gajdy, które zajęły miasto 21 grudnia 1918 roku, odkryły w baraku naprzeciwko podmiejskiego więzienia 38 przez nikogo nierozpoznanych trupów^[12]. 1 lipca 1919 roku miasto zostało zdobyte przez jednostki Armii Czerwonej^[11]. Z białymi ewakuowała się znaczna liczba mieszkańców miasta, należących do klasy średniej^[14].

W 1921 roku w Kungurze zaczęto drukować miejscową gazetę „Iskra”^[11], która ukazuje się do chwili obecnej. W 1928 roku wybudowano obok miasta rzeźnię, na bazie której powstał niewielki kombinat mięsny. Z czasem jego produkcja wzrosła, a obecnie nosi nazwę OOO Miasokombinat „Kungurskij”^[15]. W pierwszej połowie lat 30. XX wieku powstały zakłady mleczarskie, obecnie noszące nazwę OAO Mołkombinat „Kungurskij”^[16]. W 1931 roku warsztaty mechaniczne kungurskiego technikum przekształcono w szkołę-zakład mechaniczny, który od 1933 roku zaczął produkcję koparek różnych typów. Od 1943 roku specjalizuje się w wyrobie sprzętu dla wiertnictwa i przemysłu petrochemicznego, obecnie pod nazwą OAO „Kungurskie Zakłady Budowy Maszyn”^[17].

Wraz z początkiem wojny niemiecko-radzieckiej miasto przeszło na produkcję wojenną, która odbywała się w miejscowych zakładach i tych, które ewakuowano tu z Odessy, Kramatorska i Tuapse. Na froncie walczyło 25 tys. mieszkańców miasta. Na pamiątkę sformowanej w Kungurze brygady 10 Gwardyjskiej Dywizji Pancernej na placu Zwycięstwa ustawiono czołg T-34^[11].

W 1970 roku Kungur wpisano na listę historycznych miejscowości Rosji^[11]. Od lipca 2002 roku w mieście zaczęto corocznie organizować „Niebiański Jarmark” – festiwal balonowy, na którym można zobaczyć wiele aerostatów o różnych konstrukcjach.

(c) OlgaNovember at the Russian language Wikipedia, CC-BY-SA-3.0

Kungur z lotu ptaka

Warunki naturalne

Miasto położone jest na północy kungurskiego lasostepu, formacji roślinnej w swoisty sposób łączącej las mieszany ze stepem. Bogatą roślinność stepową, leśną i łąkową uzupełniają relikty i endemity. Ukształtowanie powierzchni w granicach miasta jest urozmaicone. Podłoże składa się z miękkich skał – wapieni, anhydrytów i gipsów, w których występują bogate zjawiska krasowe. Utrudnia to prace budowlane prowadzone w mieście. Na terenie miasta znajduje się unikalny geologiczny pomnik przyrody Kungurska Jaskinia Lodowa, jedna z większych jaskiń krasowych w europejskiej części Rosji. Jej długość wynosi 5600 m i znajduje się w niej ok. 70 jeziorek.

Miasto leży nad Syłwą i uchodzących do niej rzek Irienia i Szakwy. Wody tych rzek odznaczają się wysokim stężeniem wodorowęglanów potasu i magnezu (szczególnie Irienia), co ogranicza możliwości ich użytkowania do celów bytowych i w gospodarce. Wiele przedsiębiorstw wykorzystuje dla swoich potrzeb wody podziemne. Gwałtowne topnienie śniegu prowadzi często do powodzi. Poziom wody w mieście potrafi wzrosnąć o 5–7 m.

Demografia

    Wykres liczby ludności Kunguru od połowy XIX wieku:
    Źródło: Narodnaja Encykłopiedia Gorodow i Riegionow Rossii „Moj Gorod”, Kungur: 1856, 1897, 1913, 1926, 1931, 1939, 1967, 1973; Wsiesojuznyj Pieriepis´ Nasielenija: 1959, 1970, 1979 i 1989 goda; Wsierossijskij Pieriepis´ Nasielenija 2010; Czislennost´ nasielenija Rossijskoj Fiedieracyi po municypalnym obrazowanijam: 2012, 2013, 2014, 2015;

Pod względem liczby mieszkańców w dniu 1 stycznia 2014 roku Kungur znajduje się na 234. miejscu wśród 1100 miast Federacji Rosyjskiej^[18].

Liczba mieszkańców miasta jest stabilna i praktycznie nie rośnie w ostatnich latach. Ubytek mieszkańców jest całkowicie kompensowany przez migrację z sąsiednich rejonów i przyrost naturalny. Parametry struktury demograficznej pod względem płci i wieku odpowiadają średniemu poziomowi regionalnemu. Udział ludności w wieku produkcyjnym wynosi 57,6%, a w wieku poprodukcyjnym – 17,3%. Średni wiek – 33,9 roku. Średnioroczna liczba pracowników i urzędników wynosi 35,8 tys. osób. Liczba specjalistów z wyższym i średnim wykształceniem specjalistycznym jest w mieście wyższa niż w rejonach wiejskich.

Skład etniczny Dominują Rosjanie (ponad 90%), ale są też Baszkirzy, Tatarzy i inne narodowości. Zasoby siły roboczej są wysokie. Miasto wyróżnia się wśród okolicznych miast wysokim udziałem ludności z wyższym i średnim specjalistycznym wykształceniem i jednocześnie znaczną liczbą ludzi z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia.

Transport

Dworzec kolejowy wybudowany w stylu modernistycznym

Kungur jest dużym węzłem komunikacyjnym, przez który przechodzą drogi o znaczeniu federalnym (R242) i krajowym (R343). W mieście jest dworzec kolejowy kolei transsyberyjskiej.

Historycznie Kungur był węzłem komunikacyjnym Przedurala. Przez miasto przechodził znany trakt syberyjski. Trakt Gorobłagodatski łączył Kungur z Osą, a Trakt Birski z Birskiem i Ufą.

Gospodarka

W Kungur rozwinął się przemysł maszynowy, skórzano-obuwniczy, drzewny oraz materiałów budowlanych^[19]. Ponadto w mieście znajduje się fabryka instrumentów muzycznych^[19].

Religia

Prawosławie

Świątynie prawosławne na terenie miasta zgrupowane są w dwóch dekanatach eparchii permskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego: kungurskim pierwszym i drugim^[20]. W mieście czynne są:

• Cerkiew Tichwińskiej Ikony Matki Bożej
• Mała Cerkiew św. Aleksego
• Cerkiew Wszystkich Świętych
• Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej
• Cerkiew św. Mikołaja
• Cerkiew Przemienienia Pańskiego

Islam

• meczet kungurski

Obiekty warte zobaczenia

• willa Kowalowa
• Zarząd Miasta
• Gostinyj dwor – zabytek architektury handlowej
• dom Anufrijewej
• dom Gribuszyna
• Małyj Gostinyj dwor
• willa Sofronowa
• willa Chlebnikowów
• obelisk wojsk Pugaczowa
• willa Dubinina
• willa Szczerbakowa
• Kungurska Szkoła Techniczna Gubkina
• Kungurska Miejska Szkoła Czteroklasowa
• Jelizawietinskaja rukodielnaja szkoła – w czasach przedrewolucyjnych szkoła zawodowa dla osieroconych dziewcząt
• willa Kuzniecowa
• Pup Ziemli – Pępek Ziemi

Muzea

• Muzeum Etnograficzne
• Muzeum Historii Kupiectwa
• Muzeum Sztuki
• Muzeum Rodziny Gribuszynów
• Muzeum Kamienia w Kungurskim Państwowym Koledżu Artystyczno-Przemysłowym

Rezerwaty

Lej krasowy na górze Ledianej

Góra Ledianaja (Ledianaja gora) i Kungurska Jaskinia Lodowa to zespół historyczno-przyrodniczy o znaczeniu regionalnym. Obejmuje obszerny system jaskiń krasowych i położony nad nimi obszar z lejami krasowymi i roślinnością reliktową. Rezerwat znajduje się na obrzeżu miasta, w południowo-wschodniej części płaskowyżu zwanego Ledianą górą. Ledianaja gora ciągnie się z północnego wschodu na południowy zachód między Syłwą i jej dopływem, Szakwą, wznosząc się do 90 m ponad poziom rzek i wrzynając się w obszar miasta^[21].

Coroczne imprezy

Niebiański Jarmark w 2006 roku

• Międzynarodowy festiwal balonowy „Niebiański Jarmark”. Festiwal składa się z części sportowej i „Powietrznych Batalii”. W pierwszej części zawodnicy walczą o zwycięstwo indywidualne, a część druga to konkurs drużynowy^[22].

Sport

• Dinamo Kungur – klub piłkarski

Znane osoby urodzone w Kungurze

Herb (1972)

• Arkadiusz (1878-1937) – biskup kungurski, arcybiskup swierdłowski i irbicki. Zaliczony w poczet świętych cerkwi prawosławnej.
• Walerij Aszychmin (ur. 1961) – wykładowca Państwowej Politechniki Permskiej, specjalista w zakresie mechaniki i metod numerycznych, autor podręczników dotyczących matematycznego modelowania i programowania.
• Agata Budrina (1927-1999) – historyk sztuki, etnograf i muzealniczka.
• Michaił Gribuszyn (1832-1889) – rosyjski przedsiębiorca, filantrop i działacz społeczny
• Józef Gieysztor (1865-1958) – polski ekonomista i przyrodnik, profesor Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie.
• Siergiej Gribuszyn (1871-1915) – rosyjski przedsiębiorca, filantrop i działacz społeczny
• Nikołaj Gridiagin (1953-1982) – gwałciciel i zabójca, kungurski potwór.
• Aleksiej Gubkin (1815-1889) – rosyjski kupiec specjalizujący się w handlu herbatą. Założyciel firmy „Gubkin, Kuzniecow i K”, filantrop i dobroczyńca.
• Aleksandr Dubrowin (1855-1921) – rosyjski polityk z początku XX wieku, lider Związku Narodu Rosyjskiego, poseł II, II i IV Dumy, monarchista.
• Jurij Kałacznikow (1928-1998) – konstruktor systemów artyleryjskich, wykładowca Państwowej Politechniki Permskiej.
• Gieorgij Mikuszew (1898-1941) – dowódca radziecki, generał major Armii Czerwonej.
• Anna Niurkajewa (ur. 1927) – doktor nauk historycznych, profesor Państwowego Uniwersytetu Permskiego
• Lew Ospowat (1922-2009) – rosyjski krytyk literacki i literaturoznawca.
• Jurij Pachomow (ur. 1928) – ukraiński ekonomista, członek Narodowej Akademii Nauk Ukrainy.
• Michaił Popow (1753-1811) – rosyjski kupiec, pierwszy burmistrz Permu.
• Piotr Popow (1755-1806) – rosyjski kupiec, burmistrz Permu.
• Boris Riabinin (1911-1990) – pisarz rosyjski.
• Boris Stinski (ur. 1946) – rosyjski i ukraiński chirurg urazowy, uczeń Gawriiła Ilizarowa, znany specjalista w zakresie endoprotezoplastyki. Ostatnio mieszkał i pracował w Jenakijewie w obwodzie donieckim.
• Kiriłł Chlebnikow (1784-1838) – rosyjski kupiec, podróżnik i pisarz.
• Siergiej Czeriepanow (1881-1918) – rosyjski rewolucjonista.
• Siergiej Szestakow (1905-1983) – szef wydziału zarządzania komendanturami 1 Frontu Białoruskiego, następnie szef działu organizacyjno-księgowego Radzieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech.
• Rudolf Fruntow (1942-2015) – radziecki i rosyjski reżyser, scenarzysta i producent filmowy, zasłużony artysta Federacji Rosyjskiej.

Galeria

• 

  Cerkiew Świętego Mikołaja

• 

  Cerkiew Uspienska

• 

  Kaplica na centralnym placu (Cerkiew Aleksiejewska)

• 

  Cerkiew Tichwinska

• 

  Sobór Preobrażeński

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia herbu Kunguru
• Historia i genealogia Kunguru. kungur.forumgrad.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-21)].
• Kungur w encyklopedii „Moj gorod”
• Kungur w zachodnich mediach: koniec XIX wieku – 2011 roku
• Oficjalna strona administracji Kunguru
• Prawosławny Kungur
• Stare fotografie z Kunguru
• Kungur, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 876 .