Kup

Artykuł

50°48′27″N 17°53′3″E

- błąd

39 m

WD

50°48'26.9"N, 17°53'3.3"E, 50°48'23.72"N, 17°53'0.64"E

- błąd

4 m

Odległość

7 m

Kup
wieś
Ilustracja
(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
w Kupie (2012)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

opolski

Gmina

Dobrzeń Wielki

Liczba ludności (2006)

1200

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-082

Tablice rejestracyjne

OPO

SIMC

0493480

Położenie na mapie gminy Dobrzeń Wielki
Mapa konturowa gminy Dobrzeń Wielki, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kup”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kup”
Położenie na mapie powiatu opolskiego
Mapa konturowa powiatu opolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kup”
Ziemia50°48′27″N 17°53′03″E/50,807500 17,884167

Kup (dodatkowa nazwa w j. niem. Kupp) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Dobrzeń Wielki[1]. W latach 1945-54 siedziba gminy Kup.

Nazwa

Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa - "kupa" lub "kopa"[2] oznaczającego usypisko, nagromadzenie, stertę lub małą górę. Obecnie wieś Kup znajduje się na terenach nizinnych. Dawna "góra" została spożytkowana na cele hutnicze - produkcję szkła. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia on nazwę w formach "Kupy, Kupa" podając jej znaczenie "Haufenort" czyli po polsku " Miejscowość usypisk, kup"[2]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Kupp[3] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie[2].

W okresie międzywojennym na mapach WIG pojawiła się polska nazwa Kupy[4].

Historia

Budynek sądu w Kupie (przed 1939)
Widok Kupa z 1937

Początki osadnictwa na tych terenach datuje się około roku 1607, gdy niejaki Lorenz Slensagk z Chróścic wybudował w tym miejscu młyn.

Ośrodek administracyjny dla około trzydziestu kolonii rzemieślniczych oraz nowych osad zlokalizowanych na północ od Opola zaprojektowano tutaj w 1780. Było to drugie po Jedlicach (1775) założenie urbanistyczne oparte na rzucie koła autorstwa Johanna Martina Pohlmanna. Realizację zakończono w 1785. W centrum kolistego rzutu (na centralnym placu) usytuowano budynek urzędu podatkowego wraz z domami kancelisty i poborcy. Przebiegała tędy główna droga dzieląca plac centralny na połowy, a także wychodziły dwie promieniste aleje (jedna lokalna i jedna na Opole). Wylot na Pokój i Namysłów prowadził drogą główną. Jedna droga lokalna wybiegała też ku północnemu wschodowi. Oprócz gmachu urzędu na centralnym placu uformowano zieleń podkreślającą reprezentacyjność gmachu urzędowego. Stały tu też piekarnia i remiza strażacka. Na obwodzie okręgu otaczającego plac pobudowano dwanaście budynków - osiem mieszkalnych (dla kolonistów), jak również kuźnię, browar, gospodę oraz dom wójta z aresztem[5].

Założenie o tak wysokich walorach urbanistycznych późnego baroku wyróżniało się znacząco wśród innych, skromnych kolonii fryderycjańskich. Było związane ze zmianami społecznymi drugiej połowy XVIII wieku - zamiast dworu (pałacu), centralne miejsce osady zajął obiekt administracji państwowej, co wyrażać miało podstawową ideę pruską tamtego czasu: sprawnie zarządzane państwo z odpowiednim systemem urzędniczym. Pohlmanna inspirowały podczas projektowania prawdopodobnie założenie w pobliskim Pokoju, a także Królewskie Saliny w Arc-et-Senans[5].

Gmach urzędu podatkowego był barokowym, murowanym, dwukondygnacyjnym budynkiem o wysokim dachu czterospadowym (łamanym). Na osi umieszczono silnie wysunięty ryzalit z wieżą o spiczastym hełmie. Bogata dekoracja obfitowała w korynckie pilastry, rozety i płyciny międzyokienne. Od 1842 funkcjonował tu sąd. W 1945 gmach uległ zniszczeniu. Domy kancelisty i poborcy były jednokondygnacyjne, murowane, przykryte czterospadowymi dachami. Domy mieszkalne przy drodze okólnej miały konstrukcję szkieletową i były jednokondygnacyjne. Posiadały dachy naczółkowe. Usytuowano je kalenicowo. Gospoda wyposażona była w podcień. Większość tej zabudowy przekształcono w XIX i XX wieku. Jeszcze w latach 60. XX wieku istniały dwa domy o cechach pierwotnej architektury. Obecnie z założenia Pohlmanna pozostał układ urbanistyczny: okrągły plac, droga okólna oraz układ działek. Budynek nr 7 może mieć zachowane niektóre cechy domu kolonisty. Pozostała zabudowa jest bezstylowa. Zmieniony nieco przebieg drogi wojewódzkiej nr 454 (Opole - Namysłów) zakłóca pierwotną kompozycję z XVIII wieku[5].

W czasie II wojny światowej miejsce mordów Armii Czerwonej. Żołnierze sowieccy zabili 60-70 mieszkańców oraz pensjonariuszy lokalnego domu starców, a także księdza, usiłującego obronić kobiety przed gwałtem[6][7].

Komunikacja

Plan kolonii fryderycjańskiej w Kupie (1780)

W miejscowości krzyżują się drogi wojewódzkie nr 454 i 461.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:

  • kościół par. pw. św. Jerzego, z 1897 r.
  • kościół ewangelicki, obecnie kaplica rzymskokatolicka pw. św. MB Nieustającej Pomocy, z 1894 r.
  • cmentarz rzymskokatolicki, ul. Ligonia, z 1899 r.
  • cmentarz ewangelicki, ul. Brynicka, z 1857 r.

Przypisy

  1. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  2. ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 81, OCLC 456751858 (niem.).
  3. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  4. ↑ Kreuzburg (Kluczborek)
  5. ↑ a b c Monika Ewa Adamska, Kolonizacja fryderycjańska na Śląsku/Schlesien 1741-1805, w: Architektura ryglowa - wspólne dziedzictwo. Kolonizacja fryderycjańska, materiały konferencyjne, Szczecin-Expo, Szczecin, 2015, s.51-53, ISBN 978-83-63868-42-0
  6. ↑ Czerwony świt 1945 r. Walki sowiecko-niemieckie na Śląsku Opolskim* i ich ofiary, ngopole.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  7. ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
  8. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 93. [dostęp 2013-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
Gmina Dobrzeń Wielki
Wsie
Integralne
części wsi

POL gmina Dobrzeń Wielki COA.svg

Media użyte na tej stronie

Opole Voivodeship location map.svg
Autor: Tymek1988, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Opole Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.2778 N
  • S: 49.942 N
  • W: 16.8461 E
  • E: 18.8073 E
Kup courthouse.jpg
sąd w Kupie (niem. Kupp)
POL gmina Dobrzeń Wielki COA.svg
herb gminy Dobrzeń Wielki
2012-03 Kup 01.jpg
(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0
Kup – dawny kościół ewangelicki, od 1974 rzymskokatolicki p.w. Matki Boskiej Nieustajacej Pomocy, 1894
Kupp Rundstraße.jpg
Die Rundstraße in Kupp.
Plan der Kolonie Kupp.png
Plan der Kolonie Kupp in Oberschlesien, 1780.
Opole County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Opole County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.00 N
  • S: 50.49 N
  • W: 17.42 E
  • E: 18.37 E