Kup

Artykuł

50°48′27″N 17°53′3″E

- błąd

39 m

WD

50°48'26.9"N, 17°53'3.3"E, 50°48'23.72"N, 17°53'0.64"E

- błąd

4 m

Odległość

7 m

Kup
wieś
Ilustracja
(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
w Kupie (2012)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

opolski

Gmina

Dobrzeń Wielki

Liczba ludności (2006)

1200

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-082

Tablice rejestracyjne

OPO

SIMC

0493480

Położenie na mapie gminy Dobrzeń Wielki
Mapa konturowa gminy Dobrzeń Wielki, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kup”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kup”
Położenie na mapie powiatu opolskiego
Mapa konturowa powiatu opolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kup”
Ziemia50°48′27″N 17°53′03″E/50,807500 17,884167

Kup (dodatkowa nazwa w j. niem. Kupp) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Dobrzeń Wielki[1]. W latach 1945-54 siedziba gminy Kup.

Nazwa

Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa - "kupa" lub "kopa"[2] oznaczającego usypisko, nagromadzenie, stertę lub małą górę. Obecnie wieś Kup znajduje się na terenach nizinnych. Dawna "góra" została spożytkowana na cele hutnicze - produkcję szkła. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia on nazwę w formach "Kupy, Kupa" podając jej znaczenie "Haufenort" czyli po polsku " Miejscowość usypisk, kup"[2]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Kupp[3] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie[2].

W okresie międzywojennym na mapach WIG pojawiła się polska nazwa Kupy[4].

Historia

Budynek sądu w Kupie (przed 1939)
Widok Kupa z 1937

Początki osadnictwa na tych terenach datuje się około roku 1607, gdy niejaki Lorenz Slensagk z Chróścic wybudował w tym miejscu młyn.

Ośrodek administracyjny dla około trzydziestu kolonii rzemieślniczych oraz nowych osad zlokalizowanych na północ od Opola zaprojektowano tutaj w 1780. Było to drugie po Jedlicach (1775) założenie urbanistyczne oparte na rzucie koła autorstwa Johanna Martina Pohlmanna. Realizację zakończono w 1785. W centrum kolistego rzutu (na centralnym placu) usytuowano budynek urzędu podatkowego wraz z domami kancelisty i poborcy. Przebiegała tędy główna droga dzieląca plac centralny na połowy, a także wychodziły dwie promieniste aleje (jedna lokalna i jedna na Opole). Wylot na Pokój i Namysłów prowadził drogą główną. Jedna droga lokalna wybiegała też ku północnemu wschodowi. Oprócz gmachu urzędu na centralnym placu uformowano zieleń podkreślającą reprezentacyjność gmachu urzędowego. Stały tu też piekarnia i remiza strażacka. Na obwodzie okręgu otaczającego plac pobudowano dwanaście budynków - osiem mieszkalnych (dla kolonistów), jak również kuźnię, browar, gospodę oraz dom wójta z aresztem[5].

Założenie o tak wysokich walorach urbanistycznych późnego baroku wyróżniało się znacząco wśród innych, skromnych kolonii fryderycjańskich. Było związane ze zmianami społecznymi drugiej połowy XVIII wieku - zamiast dworu (pałacu), centralne miejsce osady zajął obiekt administracji państwowej, co wyrażać miało podstawową ideę pruską tamtego czasu: sprawnie zarządzane państwo z odpowiednim systemem urzędniczym. Pohlmanna inspirowały podczas projektowania prawdopodobnie założenie w pobliskim Pokoju, a także Królewskie Saliny w Arc-et-Senans[5].

Gmach urzędu podatkowego był barokowym, murowanym, dwukondygnacyjnym budynkiem o wysokim dachu czterospadowym (łamanym). Na osi umieszczono silnie wysunięty ryzalit z wieżą o spiczastym hełmie. Bogata dekoracja obfitowała w korynckie pilastry, rozety i płyciny międzyokienne. Od 1842 funkcjonował tu sąd. W 1945 gmach uległ zniszczeniu. Domy kancelisty i poborcy były jednokondygnacyjne, murowane, przykryte czterospadowymi dachami. Domy mieszkalne przy drodze okólnej miały konstrukcję szkieletową i były jednokondygnacyjne. Posiadały dachy naczółkowe. Usytuowano je kalenicowo. Gospoda wyposażona była w podcień. Większość tej zabudowy przekształcono w XIX i XX wieku. Jeszcze w latach 60. XX wieku istniały dwa domy o cechach pierwotnej architektury. Obecnie z założenia Pohlmanna pozostał układ urbanistyczny: okrągły plac, droga okólna oraz układ działek. Budynek nr 7 może mieć zachowane niektóre cechy domu kolonisty. Pozostała zabudowa jest bezstylowa. Zmieniony nieco przebieg drogi wojewódzkiej nr 454 (Opole - Namysłów) zakłóca pierwotną kompozycję z XVIII wieku[5].

W czasie II wojny światowej miejsce mordów Armii Czerwonej. Żołnierze sowieccy zabili 60-70 mieszkańców oraz pensjonariuszy lokalnego domu starców, a także księdza, usiłującego obronić kobiety przed gwałtem[6][7].

Komunikacja

Plan kolonii fryderycjańskiej w Kupie (1780)

W miejscowości krzyżują się drogi wojewódzkie nr 454 i 461.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:

  • kościół par. pw. św. Jerzego, z 1897 r.
  • kościół ewangelicki, obecnie kaplica rzymskokatolicka pw. św. MB Nieustającej Pomocy, z 1894 r.
  • cmentarz rzymskokatolicki, ul. Ligonia, z 1899 r.
  • cmentarz ewangelicki, ul. Brynicka, z 1857 r.

Przypisy

  1. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  2. ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 81, OCLC 456751858 (niem.).
  3. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  4. ↑ Kreuzburg (Kluczborek)
  5. ↑ a b c Monika Ewa Adamska, Kolonizacja fryderycjańska na Śląsku/Schlesien 1741-1805, w: Architektura ryglowa - wspólne dziedzictwo. Kolonizacja fryderycjańska, materiały konferencyjne, Szczecin-Expo, Szczecin, 2015, s.51-53, ISBN 978-83-63868-42-0
  6. ↑ Czerwony świt 1945 r. Walki sowiecko-niemieckie na Śląsku Opolskim* i ich ofiary, ngopole.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  7. ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
  8. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 93. [dostęp 2013-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
Gmina Dobrzeń Wielki
Wsie
Integralne
części wsi

POL gmina Dobrzeń Wielki COA.svg

Media użyte na tej stronie

Opole Voivodeship location map.svg
Autor: Tymek1988, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Opole Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.2778 N
  • S: 49.942 N
  • W: 16.8461 E
  • E: 18.8073 E
Opole County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Opole County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.00 N
  • S: 50.49 N
  • W: 17.42 E
  • E: 18.37 E
Kup courthouse.jpg
sąd w Kupie (niem. Kupp)
POL gmina Dobrzeń Wielki COA.svg
herb gminy Dobrzeń Wielki
2012-03 Kup 01.jpg
(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0
Kup – dawny kościół ewangelicki, od 1974 rzymskokatolicki p.w. Matki Boskiej Nieustajacej Pomocy, 1894
Kupp Rundstraße.jpg
Die Rundstraße in Kupp.
Plan der Kolonie Kupp.png
Plan der Kolonie Kupp in Oberschlesien, 1780.