Kururo niebieskawy

Kururo niebieskawy

Spalacopus cyanus[1]
(Molina, 1782)
Kururo niebieskawy (Spalacopus cyanus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
Nadrodzina	Octodontoidea
Rodzina	koszatniczkowate
Rodzaj	Spalacopus Wagler, 1832
Gatunek	kururo niebieskawy
Synonimy
Mus cyanus, Molina, 1782[2] Spalacopus poeppigii, Wagler, 1832[2] Poephagomys ater, Cuvier, 1834[2] Psammomys noctivagus, Poepp., 1835[2] Spalacopus tabanus, Thomas, 1925[2]
Podgatunki[3]
S.cyanus cyanus Molina, 1782 S.cyanus poeppigii, Wagler, 1832. S.cyanus maulinus Osgood, 1943
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski

Kururo niebieskawy^[5] (Spalacopus cyanus) – gatunek gryzonia z rodzaju Spalacopus z rodziny Octodontidae^[2] (infrarząd: jeżozwierzokształtne)^[3], zamieszkujący suche tereny Chile, na obszarach między 27° i 36°S^[3], od regionu Coquimbo do regionu Maule – zarówno nadbrzeżne niziny jak i zbocza Andów do wysokości 3400 m n.p.m.

Nazewnictwo

Juan Ignacio Molina w wydanej w 1782 roku Historii natury w Chile dla kururo napotkanego w rejonie Valparaíso używał nazwy Mus cyanus. Na przestrzeni lat kururo niebieskawy było określane kilkoma równoległymi nazwami^[2]. W 1832 Johann Georg Wagler opisywał napotkanego „u podnóży Andów” w centralnym Chile gryzonia jako Spalacopus poeppigii. W 1834 Georges Cuvier dla zwierzęcia z rejonu Coquimbo używał określenia Poephagomys ater. Eduard Poeppig w 1835 na wydmach koło Concón widział Psammomys noctivagus, a Oldfield Thomas napotykając kururo niebieskawego w południowym Chile używał określenia Spalacopus tabanus. Dopiero Wilfred Osgood użył w 1943 obecnej nazwy Spalacopus cyanus. Nie było jednak jasności, czy są to oddzielne gatunki lub podgatunki, czy też opisywano to samo zwierzę. Aktualny podział na trzy podgatunki pochodzi z lat 80 XX wieku (Tamayo i Frassinetti^[6] 1980; Contreras^[7] 1987) i obejmuje: S.cyanus cyanus, S.cyanus poeppigii i S.cyanus maulinus.

Nazewnictwo łacińskie

Nazwa rodzajowa Spalacopus pochodzi od greckich słów: spalax oznaczającego kreta oraz pous, znaczącego „stopa”^[2] i w zamyśle miało podkreślać przystosowanie do życia w norach. Człon cyanus ma korzenie greckie (kyaneos = ciemnoniebieski) i prawdopodobnie odnosi się do połysku futra kururo niebieskawego^[8]. Człon nazwy podgatunku S. cyanus poeppigii pochodzi od nazwiska niemieckiego badacza Chile i zoologa Eduarda Poeppiga. Z kolei nazwa podgatunku S. cyanus maulinus wywodzi się od chilijskiego regionu Maule, choć w rzeczywistości podgatunek ten występuje w rejonie regionu Ñuble.

Nazwa kururo

Upowszechniona nazwa „kururo” – hiszp. cururo – ma dwa prawdopodobne znaczenia. Według jednej wersji jest to onomatopeja charakterystycznego „śpiewu” tych zwierząt, a w drugiej pochodzi od słowa curi lub curu co w języku plemienia Mapuche oznacza kolor „czarny”^[2], czyli – być może – wskazuje na ubarwienie tego kururo. Inna teoria mówi o podobieństwie używanych na południowych krańcach Chile słów: cuyu – określającego kururo – oraz cuyul – oznaczającego węgiel drzewny, a zatem również upatruje w nazwie gryzonia aluzję do jego barwy.

W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę kururo niebieskawy, nazwę kururo rezerwując nazwę dla rodzaju tych gryzoni^[5].

Występowanie

• S.cyanus cyanus Molina, 1782 – centralne Chile – od Caldera (27°S) do Curicó (35°S) oraz od poziomu morza do wysokości 1000 m n.p.m.
• S.cyanus poeppigii, Wagler, 1832 – Andy w centralnym Chile na wysokości 1500–3400 m n.p.m.
• S.cyanus maulinus Osgood, 1943 – między miastami Cauquenes i Quirihue w regionie Ñuble (najdalej wysunięte na południe Chile skupisko kururo niebieskawego)

Luki w znanej lokalizacji – szczególnie pomiędzy 34°S a 36°S – wynikają raczej z nieudokumentowania występowania niż z faktycznej nieobecności na tym obszarze^[2].

Kururo niebieskawy – eksponat Museo Civico di Storia Naturale di Genova, Genua

Charakterystyka

Kururo niebieskawe to gryzonie wiodące życie w norach. Cechują się krępym ciałem z dużą głową i krótką szyją. Futro ma barwę ciemnobrązową lub czarną, na łapach przechodzi w ciemnoszare. Kururo niebieskawy ma stosunkowo krótki, gładki ogon. Oczy i uszy małe. Siekacze są długie, szerokie i – co jest wyjątkowe obrębie rodziny koszatniczkowatych – mocno zakrzywione do przodu^[2]. Trzonowce mają charakterystyczny kształt na powierzchni żucia są ukształtowane w formie „ósemki”. Stąd w członie łacińskiej nazwy rodziny Octodontidae znajdujemy określenie „octo-”.

Dane

Kururo niebieskawe żyjące na terenach nizinnych są mniejsze od swoich krewniaków żyjących w wyższych partiach Andów^[7].

Rozród

Kururo niebieskawy rozmnażają się dwa razy w roku. Samica rodzi 1–3 młode^[2][9]. Małe kururo niebieskawe rodzą się czarne, nagie i ślepe. Oczy otwierają w 10–12 dni od narodzin^[10]. Stwierdzono jednak przypadki narodzin kururo z otwartymi oczami i młodą sierścią^[2]. Podczas badań prowadzonych na przestrzeni 10 lat w różnych lokalizacjach na populacji 224 osobników stwierdzono^[11], że proporcja płci wynosi średnio 88 samców na 100 samic^[2].

Życie

Kopce usypane przez kururo u wylotu z nor – okolice Talinay koło Huentelauqén, region Coquimbo

Kururo niebieskawy zamieszkują bardzo zróżnicowane tereny: od trawiastych terenów górskich w Andach, poprzez suche sawanny porośnięte Acacia caven, po wydmy i piaszczyste lasy na wybrzeżu Pacyfiku^[2]. Kururo niebieskawe na wolności żyją w rozgałęzionych norach i rzadko wychodzą na powierzchnię. Obszar, na którym funkcjonuje pojedyncza kolonia, jest stosunkowo mały – wynosi średnio około 40,3 m³^[2]. Podziemny kompleks, w którym żyją, składa się z nor połączonych tunelami zagłębionymi od 10 do 12 cm pod powierzchnią ziemi i mającymi średnicę od 5 do 7 cm. Tunele te spełniają funkcję „jadalni”, w których można się skryć i bezpiecznie zjadać przyniesione pożywienie^[2]. Drugi, bardziej zagłębiony system korytarzy (40 do 60 cm pod powierzchnią ziemi) jest używany do dłuższych pobytów i z nim łączy się komora gniazda, wyłożona trawami, czasem zamieszkiwana przez chrząszcze kusakowate czy równonogi. Budowanie i naprawianie jest nieustannym, wspólnym zajęciem stada, które zazwyczaj składa się z kilkunastu osobników. Podczas prac ziemnych przy korytarzach jedna kolonia potrafi w ciągu roku wynieść na pryzmy ok. 2,5 m³ wydobytej z tuneli ziemi^[2]. Systemy kompleksów poszczególnych stad mogą być ze sobą połączone. Kururo po wyczerpaniu zapasów żywności w okolicy podejmują decyzję o przeprowadzce i budowie nowych nor. Są aktywne w ciągu dnia^[12], choć część zoologów uważa, że ich tryb życia jest raczej nocny^[13].

Behawior

Kururo niebieskawe żyją w koloniach nie przekraczających zazwyczaj 15 osobników^[2], w skład których wchodzi „rodzina” składająca się z kilku par i ich potomstwa^[12]. W codziennej komunikacji często jest stosowany kontakt dotykowy nos-w-nos. Badanie i komunikowanie węchowe obejmuje rejony narządów płciowych, biodra, uda i kark^[14]. Poszczególne kolonie rywalizują ze sobą o prawo do władania danym terenem i są w tym zakresie agresywne^[15]. Kururo niebieskawe używają moczu jako markera do znaczenia swojego terytorium^[15], a podczas oznaczania przyjmują pozycję, w której podnoszą kończynę oddając mocz na zewnątrz^[2]. Podczas niebezpieczeństwa S. cyanus używają charakterystycznych sygnałów dźwiękowych o częstotliwości 0,9–1,2 kHz. Kururo potrafią bez problemu przepłynąć w wodzie krótki dystans, większy zapał do pływania mają S. cyanus maulinus – kururo niebieskawe z populacji w południowej części Chile^[2]. Przednie i tylne łapy podczas pływania wykonują dynamiczne ruchy, a nos, oczy i uszy utrzymywane są ponad powierzchnią wody^[16].

Pożywienie

Kururo niebieskawe są roślinożercami – główne ich pożywienie stanowią bulwy i łodygi rodzimych roślin z rodziny kosaćcowatych: miecznica, Libertia, Alophia^[12]. Na terenach nadmorskich zaobserwowano^[13] pożywianie się łodygami i bulwami Leucocoryne ixioides. W norach kururo niebieskawych znaleziono także bulwy Rhodophiala^[15] z rodziny amarylkowatych^[2]. Kururo niebieskawe znoszą pożywienie do nor i tam w bezpiecznym miejscu je spożywają. Okazjonalne dożywianie się kururo poza norą odbywa się jedynie w odległości nie większej od wejścia niż długość zwierzęcia. Podobnie jak niektóre Ctenomys kururo unikają oddalania się od nory. Robią zapasy na okresy zimowe^[10][12] – szczególnie w rejonach, gdzie w okresach zimowych ziemia jest przykryta śniegiem.

Zagrożenia

Do głównych wrogów kururo niebieskawego należą^[10]: ptaki z rodzaju Buteo i myszołowiec towarzyski z rodziny jastrzębiowatych, pustułka amerykańska z sokołowatych, puchacz wirginijski, grizon mniejszy z rodziny łasicowatych i ocelot pampasowy. Na kururo pasożytują glisty Graphidioides yanesi^[17] oraz pchły Ectinorus cocyti^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Główne źródło: Juan C. Torres-Mura. Spalacopus cyanus. „Mammalian Species”. 594, s. 1-5, 1998. (ang.).