Kuszlany

Kuszlany

Кушля́ны

Dwór Bohuszewiczów (2010)
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	smorgoński
Sielsowiet	Soły
Wysokość	170–200 m n.p.m.
Populacja (2009) • liczba ludności	340
Nr kierunkowy	+375 1592
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Kuszlany
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kuszlany
54°27′29″N 26°11′51″E/54,458056 26,197500
Portal Białoruś

Dwór Szafnaglów (koniec XIX wieku)

Wnętrza muzeum Franciszka Bohuszewicza (2014)

Dworek Jasiewiczów (koniec XIX wieku)

Kuszlany (biał. Кушля́ны; ros. Кушляны) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie smorgońskim obwodu grodzieńskiego, około 13 km na zachód od Smorgoni.

Historia

Najstarsza wzmianka o Kuszlanach pochodzi z 1581 roku. Później własność części tych dóbr była bardzo rozdrobniona, a wiele z nich występowało pod nazwą Kuszlany. Zgodnie z ustaleniami Czesława Jankowskiego główna część tutejszych dóbr, dawniej zwana Dorgiszkami, należała w XVI wieku do rodziny Dorgowiczów, a później do Protasewiczów (drogą wiana), Muśnickich (drogą sprzedaży Janowi Muśnickiemu) i – od 1654 roku do końca XVII wieku – Petelczyców, od kiedy syn Jana Mikołaj Muśnicki sprzedał ją Sebastianowi Petelczycowi, cześnikoiw oszmiańskiemu. W tym okresie części Kuszlan należały również do rodzin Dziadowiczów i Kijanowskich (Jakub Kazimierz Kijanowski, skarbnik i rotmistrz oszmiański kupił je w 1700 roku). Na początku XVIII wieku Kazimierz Kijanowski wykupił Dziadowiczów i scalił większą część tutejszego majątku. Spadkobierczyni Kazimierza, jego córka Eleonora, sprzedała majątek Ludwikowi Komarowi. Jerzy i Antoni Komarowie odsprzedali go w 1798 roku Trojanowi Sawicz-Zabłockiemu, po którym dziedziczyli jego synowie Bernard i Maciej, który tu się osiedlił. W 1831 roku syn Macieja Jan Zabłocki sprzedał go Józefowi Sulistrowskiemu (1798–1849), żonatemu z Elżbietą Sorokinówną (?–1867). Ich syn Konstanty Otto (1829–1883^[1]) i jego żona Konstancja Prószyńska byli kolejnymi dziedzicami tej części Kuszlan. Ich tu urodzona córka Maria (~1863–?), wychodząc za Kazimierza Szafnagla (1859–?), wniosła mu swój majątek w posagu. Ich syn Henryk Eustachy Szafnagel był ostatnim dziedzicem tej części Kuszlan do 1939 roku. Inna część była do 1939 roku w rękach rodziny Jasiewiczów, jeszcze jedna od 1749 roku – należała do Bohuszewiczów^[1][2][3][4].

Strukturę własnościową w 1896 roku Czesław Jankowski opisywał tak: dziś jeszcze na wzmiankowanym szmacie ziemi mamy leżące obok siebie: Kuszlany będące obecnie w posiadaniu Kazimierza Szafnagla i jego żony Marji z Sulistrowskich, Kuszlany-Dorgiszki inaczej Wierkielany własność Hryniewskiego, Kuszlany Jasiewicza, Kuszlany Bohuszewicza, Kuszlany Tymowskiego, Kuszlany Markowskiego, Kuszlany Mejnartowiczów. A co dawniej było!^[2].

W wyniku reformy administracyjnej w latach 1565–1566 dobra te weszły w skład województwa wileńskiego Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku miejscowość znalazła się na terenie powiatu oszmiańskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. Po I wojnie światowej Kuszlany wróciły do Polski, po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku znalazły się w gminie Soły. 13 kwietnia 1922 roku gmina weszła w skład objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej^[5], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie^[6]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi^{[7][8][9][10]}.

Do 2008 roku Kuszlany były siedzibą sielsowietu kuszlańskiego, który został zlikwidowany.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego odzwierciedla powyższe rozdrobnienie, określając liczby ludności w Kuszlanach w 1866 roku:

1. folwark szlachecki: 1 dom, 45 mieszkańców katolickich
2. wieś: 5 domów, 49 mieszkańców katolickich
3. folwark szlachecki: 1 dom, 7 mieszkańców katolickich
4. okolica szlachecka: 5 domów, 57 mieszkańców katolickich
5. hutor szlachecki: 1 dom, 10 mieszkańców katolickich
6. wieś: 11 domów, 109 mieszkańców katolickich^[7], łącznie 277 osób.

Podobne rozdrobnienie oddaje wynik spisu powszechnego w 1931 roku:

I folwark: 2 domy, 15 mieszkańców (Bohuszewiczów)

II folwark: 2 domy, 9 mieszkańców

III folwark: 1 dom, 16 mieszkańców

IV folwark: 1 dom, 9 mieszkańców

V folwark: 2 domy, 10 mieszkańców

majątek: 7 domów, 69 mieszkańców

okolica: 3 domy, 20 mieszkańców, łącznie z Wierkielanami

osada: 10 domów, 61 mieszkańców, łącznie z Wierkielanami

I wieś: 8 domów, 39 mieszkańców

II wieś: 46 domów, 230 mieszkańców^[10], łącznie 478 osób.

W 1998 roku agromiasteczko liczyło 354 mieszkańców, a w 2009 roku – 340^[11].

W miejscowości funkcjonuje szkoła podstawowa, dom kultury, biblioteka i poczta. Na terenie miejscowości znajdował się również cmentarz niemieckich żołnierzy I wojny światowej, dziś na jego miejscu jest sad owocowy^[12].

W północnej części miasteczka w 1974 roku wzniesiono pomnik upamiętniający 3 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej^[13].

Dwory

W każdym z powyższych folwarków była większa lub mniejsza siedziba drobnoszlachecka.

Najbardziej reprezentacyjny był klasycystyczny dwór wzniesiony w 1811 roku przez Macieja Zabłockiego, prawdopodobnie zaprojektowany przez jednego z dobrych architektów wileńskich, stojący niegdyś w miejscu, które dziś jest centrum obecnej miejscowości, nad niewielkim stawem na rzeczce Sikuni. Był to prawie pałacyk, parterowy, siedmioosiowy dom, stojący na wysokich, mieszkalnych suterenach, wyposażonych w kwadratowe okna, na rzucie szerokiego prostokąta. Środkowe trzy osie akcentował portyk, którego dwie pary pseudotoskańskich kolumn i odpowiadających im ściennych pilastrów, podtrzymywały belkowanie i otoczony kroksztynami trójkątny szczyt. Do portyku prowadziły schody na całej jego szerokości, o dziesięciu stopniach i dwóch słupkach służących jako donice kwiatów dekoracyjnych. Dom był przykryty gładkim dachem czterospadowym z dwoma symetrycznie usytuowanymi kominami^[3].

Kazimierz Szafnagel posiadał we dworze historyczną bibliotekę i zbiór rycin polskich i obcych^[3]. Zachowały się jedynie przerzedzone resztki parku dworskiego. Z dworu pozostały jedynie fundamenty i suterena, ze schodami wiodącymi do nieistniejącego portyku. Obecnie te fundamenty przekształcono na taras, na którym umieszczono muszlę koncertową. Z zabudowań gospodarczych zachował się budynek o dwuspadowym dachu^[3][12].

Zachował się do dzisiejszych czasów dworek rodziny Bohuszewiczów, na zboczach rzeczki Sikuni, około 2 km na południowy zachód od centrum miejscowości. Mieszkał w nim i zmarł tu Franciszek Bohuszewicz. Ożenił się z Gabrielą ze Szklenników (1850–1929). Ich syn Tomasz (1870–1929) i jego żona Maria z Piwnickich (1892–1970) byli ostatnimi właścicielami tej części Kuszlan (Kuszlany I). Franciszek Buhuszewicz zbudował tu w 1896 roku dworek, w którym do 1988 roku mieściła się biblioteka, a później, po jego odnowieniu, urządzono „literaturowo-pamiątkowe” muzeum poety. Jest to drewniany, zbudowany na kamiennym fundamencie, parterowy dworek z dwuspadowym dachem. Od frontu charakteryzuje go galeria na całej jego szerokości, przykryta okapem. W pobliżu zachowała się również kamienna studnia z żurawiem i kamienna stajnia przykryta dwuspadowym dachem. W parku stoi drewniana kapliczka, zbudowana przez Franciszka i jego ojca Kazimierza. Leży tu również kamień Macieja Buraczka (pseudonim Franciszka Bohuszewicza), ustawiony przez miejscowych włościan w 1900 roku^{[4][12][13][14]}.

Niedaleko majątku Bohuszewiczów był dworek Jasiewiczów. Znana jest jego rycina z końca XIX wieku. Pozostały nieliczne drzewa dawnego parku oraz zrujnowany spichlerz z XIX wieku z piętrową podcieniową galeryjką^[4][12].

W innych częściach wsi istnieją pozostałości po zabudowaniach innych folwarków, m.in. pozostałości parku i grobowiec rodzinny Markowskich^[12][15].

Majątek Kuszlany Szafnaglów został opisany w 11. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego^[3].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Kuszlany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 952 .
• Kuszlany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 203 .