Kutry torpedowe projektu 183

Kutry projektu 183
Ilustracja
Kraj budowy

 ZSRR

Użytkownicy

Chiny, Egipt, Korea Północna, Polska, Pakistan, Syria, ZSRR

Wejście do służby

1952

Zbudowane okręty

622

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

56 t standardowa
66,5 t pełna[1]

Długość

25,5 m

Szerokość

6,1 m

Zanurzenie

1,3 m

Napęd

4 silniki M-50 o mocy 1200 KM każdy (łącznie 4800 KM)

Prędkość

44 węzły[1]

Zasięg

1000 Mm przy 14 w
600 Mm przy 33 w[1]

Załoga

14 (2 oficerów)[1]

Uzbrojenie

2 wyrzutnie torped 533 mm,
4 działka plot 25 mm 2M-3M (2xII),
8 bomb głębinowych BB-1 (opcjonalnie)

Kutry torpedowe projektu 183 - radzieckie kutry torpedowe, opracowane na początku lat pięćdziesiątych XX wieku. Projekt kutrów torpedowych (183) otrzymał nazwę kodową Bolszewik, a w kodzie NATO: P-6. Łącznie zbudowano ponad 600 okrętów tego typu. Był to podstawowy i naliczniejszy typ radzieckich kutrów torpedowych okresu zimnej wojny[2], eksportowany także do wielu krajów z radzieckiej strefy wpływów. Około 400 jednostek trafiło do Marynarki Wojennej ZSRR, pozostałe przekazano do marynarek wojennych krajów sojuszniczych, w tym 19 do Polski. Ich odmianą pochodną były kutry rakietowe projektu 183R, a w kodzie NATO: Komar.

Historia

W 1946 w ZSRR rozpoczęły się prace nad nowym typem kutrów torpedowych, który miałby zastąpić jednostki używane podczas II wojny światowej. Nowe okręty miały charakteryzować się lepszą dzielnością morską, a przy ich projektowaniu wykorzystano doświadczenia zdobyte przy eksploatacji dostarczonych w ramach umowy lend-lease amerykańskich i brytyjskich kutrów torpedowych firm Vosper, Higgins i Elco[3]. W odróżnieniu od wszystkich wcześniejszych radzieckich kutrów, zrezygnowano z wymogu dostosowania okrętów do transportu kolejowego, co pozwoliło na wybór optymalnych rozmiarów i kształtu kadłuba, w szczególności przez zwiększenie szerokości[2]. Projekt techniczny został opracowany przez Specjalne Biuro Konstrukcyjne nr 5 (OKB-5) (grupujące konstruktorów uwięzionych przez NKWD) wraz z biurem konstrukcyjnym zakładów nr 5[2]. Głównym konstruktorem był Pawieł Gojnkis[4]. Jednostkę prototypową, zbudowaną w leningradzkiej stoczni nr 5, przekazano flocie do testów w listopadzie 1949[3]. Po wprowadzeniu drobnych zmian, projekt został zatwierdzony do produkcji seryjnej, która rozpoczęła się w 1952 roku[3].

Budowano je do 1960 roku w trzech zakładach: nr 5 w Leningradzie, nr 602 we Władywostoku i nr 640 w Sosnowce[3]. W ZSRR wyprodukowano 622 kutry torpedowe projektu 183 i jego modyfikacji[4][a]. Dalsze 80 zbudowano na licencji w Chinach[5].

W 1957 roku kuter TKA-14 przebudowano na eksperymentalny kuter rakietowy projektu 183E, do prób pocisków P-15 i 16 października tego roku na Morzu Czarnym odpalono z niego pierwszy pocisk[6]. W 1958 roku zdecydowano rozpocząć produkcję w Leningradzie i Władywostoku seryjnych kutrów rakietowych pod oznaczeniem projektu 183R i w efekcie powstało ich 112, w tym 54 przebudowane z kutrów torpedowych[7]. Stały się one pierwszymi okrętami uzbrojonymi w pociski przeciwokrętowe na świecie. Zamiast wyrzutni torpedowych miały one dwie prowadnice szynowe dla pocisków P-15, przykrytych lekkimi metalowymi osłonami. Nadbudówka była stalowa zamiast drewnianej, kutry te miały też inny maszt z radarem Rangout[7]. Wyporność wzrosła do 81 ton, a prędkość zmniejszyła się do 38 węzłów, natomiast załogę stanowiło 17 osób[7].

Typenblatt-TS Boot 183.jpg

Opis

Okręty posiadały kadłub o konstrukcji drewnianej z niewielką nadbudówką na śródokręciu. Dno nie miało redanu[2]. Kadłub silnie rozszerzał się w 1/3 długości kutra, po czym zwężał się do pawężowej rufy[8]. Przed nadbudówką i na rufie zamontowano podstawy pod zdwojone działka kaliber 25 mm 2M-3M. Charakterystyczne było niesymetryczne ustawienie podstawy dziobowej, która była przesunięta w lewo w stosunku do osi wzdłużnej kadłuba[8]. Zapas amunicji wynosił 4000[1]. Po bokach nadbudówki zostały zamontowane pojedyncze wyrzutnie torped kalibru 533 mm, odchylone na boki[8]. Kutry mogły zabierać 8 dużych bomb głębinowych BB-1[1]. W tylnej części nadbudówki był ustawiony maszt, a za nadbudówką na pokładzie był drugi maszt ze stacją radiolokacyjną[8]. Wyposażenie radioelektroniczne stanowiła stacja radiolokacyjna Zarnica (później Reja), stacja rozpoznawania swój-obcy Fakieł (Nikiel-K) i transponder Chrom-K[1]. Załogę stanowi etatowo 14 osób, w tym 2 oficerów[1].

Napęd stanowiły 4 silniki M-50F, w różnych modyfikacjach, głównie M-50F-1 i M-50FTK, produkowane przez zakłady nr 800[3]. Silniki te były wysokoprężne, czterosuwowe, w układzie V12, o mocy po 1200 KM[3]. Silniki umieszczone były po dwa w dwóch przedziałach za śródokręciem kutra (w pierwszym szeroko rozstawione silniki napędzające zewnętrzne śruby, w drugim silniki napędzające wewnętrzne śruby)[8]. Trzyłopatowe śruby miały średnicę 0,675 m[3]. Okręt ponadto wyposażony jest w generator prądotwórczy DG-100[1].

W wersji kutrów rakietowych pozostawiono dziobowe działka. Kadłub tej wersji otrzymał zabezpieczenie chroniące przed działaniem gazów wylotowych startujących pocisków przeciwokrętowych.

Wersje

Kuter rakietowy projektu 183R
  • 183 - podstawowa wersja produkcyjna kutrów torpedowych wyposażona w dwie wyrzutnie torped kaliber 533 mm, 2 działka 25 mm, napędzana 4 silnikami M-50
  • 183T - doświadczalny kuter torpedowy z 1953, w którym oprócz 4 silników wysokoprężnych zastosowano turbinę gazową M-1 o mocy 4000 KM[1].
  • 183TK - produkcyjna wersja kutra torpedowego z 4 silnikami wysokoprężnymi i turbiną gazową dla mocy szczytowej - zbudowano 25 jednostek w latach 1956-1957 w stoczni nr 5. Okręty miały 5 śrub, prędkość maksymalna wynosiła 52 węzły. Dwa były wyposażone w przedni płat podwodny, który jednak nie spełnił oczekiwań[1].
  • 183A - doświadczalny kuter torpedowy z poszyciem z laminatu – arktilitu[9].
  • 183U - doświadczalny powiększony kuter torpedowy z 1958 roku z nowymi silnikami i 4 wyrzutniami torped, wyporność 92 t, nie produkowany[10].
  • 183E - dwa kutry torpedowe przebudowane na eksperymentalne kutry rakietowe, wyposażone w 2 wyrzutnie pocisków przeciwokrętowych P-15[5]
  • 183R - kutry rakietowe wyposażone w 2 wyrzutnie pocisków przeciwokrętowych P-15. W latach 1959 - 1965 zbudowano 110 okrętów tego typu. Cztery miesiące po zakończeniu wojny sześciodniowej, 21 października 1967, egipskie kutry rakietowe tego typu zatopiły izraelski niszczyciel „Ejlat” czterema pociskami Styx (P-15) w wyniku czego zginęło 47 izraelskich marynarzy. Było to pierwsze w historii skuteczne użycie pocisku klasy woda - woda.
  • 183C - sterowany radiowo okręt-cel, zbudowano 60 jednostek tego typu[10].
  • 199 - wersja ścigacza okrętów podwodnych dla wojsk pogranicza, uzbrojona w 36 bomb głębinowych (2 miotacze), bez wyrzutni torped, ze stacją hydrolokacyjną Tamir-10 – do 1959 roku zbudowano 60 jednostek tego typu[11] (inne dane: 52 jednostki[10]), oznaczenie NATO MO-VI[12] lub PO-8[11].
  • Hoku - budowana w Chinach wersja kutra rakietowego proj. 183R, ze stalowym kadłubem, produkowana od końca lat 60. dla Chin i na eksport (Albania, Bangladesz, Pakistan, Egipt)[13]
  • kutry rozjazdowe (pasażerskie) 40-miejscowe, produkowane od 1964[b].

Użytkownicy

Uwagi

  1. Pawłow 1994 ↓, s. 126 podaje 622 kutry torpedowe, Gazienko 2002 ↓, s. 239 podaje 674 kutry proj. 183 i modyfikacji (zapewne wliczając 52 ścigacze proj. 199 i bez kutrów rakietowych).
  2. Kutry rozjazdowe na kadłubie proj. 183: "Albatros", "Buriewiestnik", "Sokoł", "Tajfun", "Cykłon", "Czajka" Pawłow 1994 ↓, s. 126.

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k Gazienko 2002 ↓, s. 236.
  2. a b c d Gazienko 2002 ↓, s. 233.
  3. a b c d e f g Gazienko 2002 ↓, s. 234.
  4. a b Pawłow 1994 ↓, s. 126.
  5. a b Gazienko 2002 ↓, s. 239.
  6. Asanin 2007 ↓, s. 7.
  7. a b c Asanin 2007 ↓, s. 8.
  8. a b c d e Gazienko 2002 ↓, s. 235 (rysunek).
  9. Gazienko 2002 ↓, s. 237.
  10. a b c Gazienko 2002 ↓, s. 238.
  11. a b Pawłow 1994 ↓, s. 118.
  12. R. Gardiner, Conway's..., s. 416
  13. R. Gardiner, Conway's..., s.65
  14. R. Gardiner, Conway's... s.136, 460

Bibliografia

  • Leszek Komuda, Mały okręt rakietowy, Typy Broni i Uzbrojenia nr 27, 1974
  • Robert Rochowicz, Kutry projektu 183, "Morza Statki i Okręty" nr 2/1999, ISSN 1426-529X
  • Robert Gardiner (red): Conway's All the world's fighting ships, 1947–1995. Maryland, 1996, ISBN 1-55750-132-7 (ang.)
  • W.N. Gazienko: Torpiednyje katiera. Illustrirowannyj sprawocznik. Moskwa: AST, Astriel, 2002, s. 233-239. ISBN 5-271-04198-0. (ros.).
  • A.S. Pawłow: Wojennyje korabli SSSR i Rossji 1945-1995. Jakuck: 1994. (ros.).
  • Władimir Asanin. Rakiety otieczestwiennego fłota. Czast 3. Rakietnyje katiera wstupajut w boj. „Tiechnika i Woorużenije”. 9/2007, wrzesień 2007. (ros.). 

Media użyte na tej stronie

183R.JPG
Small Missile Ship Picture scanned from a book "Mały okręt rakietowy", Wydawnictwo MON, Warszawa, 1974
TBP183.jpg
Autor: קודקוד צהוב, Licencja: CC BY-SA 3.0
Soviet build P6 type Torpedo boats, in use by Egyptian and Syrian Navies as well as many other eastern block navies. During the 1967 war and later were used as rocket launching and mining also.
Typenblatt-TS Boot 183.jpg
Autor: Eberhard Marx, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dreiseitendarstellung des Torpedoschnellbootes Projekt 183/Typ P-6