Kwant

Kwant – najmniejsza porcja, jaką może mieć lub o jaką może zmienić się dana wielkość fizyczna w pojedynczym zdarzeniu[1]; np. kwant energii, kwant momentu pędu, kwant strumienia magnetycznego, kwant czasu.

W mechanice klasycznej wielkości fizyczne mogą przyjmować, a tym samym i zmieniać się o dowolną wartość. W mikroukładach (np. elektron w atomie) niektóre wielkości opisujące elektron mogą przyjmować tylko określone wartości, a więc mogą one zmieniać się tylko o określone wielkości. Tak określone porcje nazywane są kwantami. Zachowanie mikroukładów opisuje dział fizyki – mechanika kwantowa.

Etymologia i historia użycia terminu

Słowo kwant pochodzi z łaciny. Quantum jest rodzaju nijakiego, a oznacza jak dużo. Forma w liczbie mnogiej to quanta. Na przełomie XIX i XX wieku słowo quantum było używane w języku niemieckim w fizyce dla określenia elektronu. Max Planck używał słowa quanta w znaczeniu kwantów materii i elektryczności, gazu i ciepła (artykuły z lat 1883 i 1901).

Używał ich również w roku 1902 Philipp Lenard (negative Elektrizitätsquanten), który w swoim wykładzie noblowskim w roku 1906 pierwszeństwo użycia słowa przypisał Helmholtzowi (cytowane w wykładzie prace z lat 1881 i 1892). Helmholtz używał w latach 1881–1883 słowa quantum, pisząc o cieple jako o niezniszczalnym quantum pewnej substancji i quantum ożywczej (żywej) siły (energii), natomiast quanta w roku 1892 odnosiły się do ładunków elektrycznych. Helmholtz był fizykiem i lekarzem, a więc słowo quantum znał jako termin medyczny. Jednak używając go w swoich artykułach nie twierdził, że użycie quantum w fizyce jest jego własnym pomysłem. Wystąpienia Helmholtza w latach osiemdziesiątych XIX w. dotyczyły ustalenia pierwszeństwa do odkryć, dokonanych przez lekarza i podróżnika Roberta J. Mayera. W liście z 24.7.1841 Mayer pisał o quantum siły ruchu (obecnie powiedzielibyśmy energii kinetycznej), które to quantum miało odpowiadać quantum energii cieplnej. Wcześniej słowo quantum było używane przez lekarzy i aptekarzy w zwrocie quantum sufficit (dosł. "tyle, ile wystarcza"), w skrócie q.s. lub Q.S. Litery q.s. na receptach oznaczały, że składnika należało dodać tylko tyle, ile trzeba do zrobienia pigułki i osiągnięcia pożądanego skutku medycznego. Podobne znaczenie ma quantum satis (dosł. "tyle, ile jest dość"), również skracane do Q.S.[2]

Obecnie nie wiadomo, czy quantum lub skrót q.s. pojawiały się wcześniej nie tylko na receptach, ale również w pracach naukowych z dziedziny medycyny lub analityki chemicznej. Słowo quantum w znaczeniu zbliżonym do obecnego określenia pojęcia fizycznego kwantu trafiło do wielu języków dzięki pracy Einsteina z roku 1905 na temat zjawiska fotoelektrycznego. W artykule tym, nawiązując do prac Maxa Plancka i Philippa Lenarda, Albert Einstein wprowadził pojęcie kwantów światła (po niemiecku w liczbie mnogiej Lichtquanten).

Przypisy

  1. kwant, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-02-18].
  2. quantum satis – Słownik języka polskiego PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2020-06-17] (pol.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Quantum intro pic-smaller.png
(c) Voyajer z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
self-made by Voyajer Janeen Hunt with pics from http://www.spaceandmotion.com/Physics-Quantum-Theory-Mechanics.htm specifically stating Copyright 1997 - 2005: Released as Copyleft / GNU Free Documentation License (FDL)