Kwiaty polskie

Ławeczka Tuwima, detal

Kwiaty polskie – poemat dygresyjny autorstwa Juliana Tuwima, pisany od roku 1940 do śmierci poety (1953 r.). Ocenzurowany tom I dzieła ukazał się w 1949 r.

Czas i miejsce powstania, pierwsze wydania

Swój utwór Tuwim zaczął pisać w listopadzie 1940 roku na emigracji w Brazylii, kontynuował pracę w Stanach Zjednoczonych (1941–1944), a także po powrocie do kraju (1946). Dzieło powstawało do ostatnich dni pisarza i nie zostało ukończone.
Fragmenty utworu ukazywały się w londyńskich „Wiadomościach Polskich, Politycznych i Literackich” od 16 lutego 1941 r.^[1], a później w londyńskiej „Nowej Polsce” od marca 1942 roku. Tom I utworu, po licznych zmianach w związku z cenzurą, ukazał się w drugiej połowie stycznia 1949 r.

Utwór a krytyka

Utwór początkowo spotkał się z mało przychylnymi opiniami krytyków. Najbardziej istotnymi z nich były artykuły:

• Artura Sandauera w Odrodzeniu (1949, nr 13),
• Ryszarda Matuszewskiego w Kuźnicy (1949, nr 12),
• Kazimierza Wyki w Twórczości (1949, nr 10).

Opinie krytyków nie wpłynęły na popularność dzieła. Pierwszy nakład (10 tys. egzemplarzy) rozszedł się błyskawicznie.

Z biegiem lat znawcy materii zaczęli doceniać dzieło, czego wynikiem były prace:

• Michała Głowińskiego Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka (Warszawa 1962),
• Jadwigi Sawickiej Julian Tuwim (Warszawa 1986),
• Edwarda Balcerzana w Odrze (1987),
• Piotra Michałowskiego opracowanie i wstęp do wydanego w serii „Biblioteka Polska” poematu (Kraków 2004)

• Tadeusza Januszewskiego Przedmowa do Kwiatów polskich J. Tuwima (Wrocław 2005).

Oblicza się, że do dziś wydrukowano ponad 600 tys. egzemplarzy Kwiatów polskich.

Problemy gatunkowe

Genologia Kwiatów polskich, od pierwszego wydania, była jednym z najważniejszych problemów podejmowanych przez krytyków. Poemat dygresyjny uważano już wtedy za gatunek przynależny tylko romantyzmowi. Pomimo pewnych przesunięć dokonanych przez Tuwima, jego utwór wyraźnie posiada większość wykładników tego gatunku:

• spora objętość – ponad 8 tys. wersów,
• synkretyzm rodzajowy (minimalizacja fabuły na rzecz zawartości lirycznej i dygresyjnej),
• synkretyzm gatunkowy (humoreska, kolaż, wiersz nazwiskowy, nowela detektywistyczna), wersyfikacyjny (sylabotonizm, tonizm i styl (gwara, makaronizmy)),
• fragmentaryczna i otwarta kompozycja,
• dominacja, konkretyzacja, jawność, autotematyzm narratora, który jest porte-parole autora,
• ciągła pamięć o czytelniku,
• wielość i różnorodność dygresji,
• dynamiczny stosunek do ironii romantycznej.

Z tego powodu Kwiaty polskie powszechnie uznaje się za poemat dygresyjny^[2].

Streszczenie

Centralna postać utworu – ogrodnik Ignacy Dziewierski – wydaje córkę za mąż za carskiego oficera, który tłumi protest proletariatu w Łodzi w 1905 roku, zabijając kilku robotników (sam także ginie). Córka niebawem umiera podczas porodu. Dziewierski bierze pod opiekę swoją nowo narodzoną wnuczkę – Anielę, później zmienia jej nazwisko z „Iłganowa” na „Dziewierska”. Wybucha I wojna światowa – ogrodnik walczy w Legionach, gdyż ma poczucie winy, że wydał córkę za wroga narodu. Stara się kształcić we wnuczce ducha patriotyzmu, co mu się nie udaje, ponieważ Aniela idealizuje obraz zmarłego ojca i chce go pomścić. Dziadek oddaje Anielę za mąż bogatemu przemysłowcowi Folblutowi. Z napomknień w pierwszym rozdziale części pierwszej wiemy, że Aniela zostanie zamordowana przez Kazimierza Mergiela, syna Jana, prowodyra strajku, zabitego podczas pacyfikacji (tuż przedtem śmiertelnie postrzelił w pierś ojca dziewczyny).

Utwór jest napisany w większości regularnym dziewięciozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie^[3] (niezbyt częsta długość wersu). Istnieją jednak pojedyncze miejsca w poemacie, które mają inną formę: wierszem nieregularnym jest napisany Grande Valse Brillante w części pierwszej; w części drugiej w odrealnionym opisie spotkania z królem, biesiady i „zabawy w królewskim lesie” znajdują się fragmenty dziesięciozgłoskowca ze średniówką po piątej sylabie, sześciozgłoskowca mieszanego z ośmiozgłoskowcem oraz bardzo nietypowego jedenastozgłoskowca, dzielonego dwiema średniówkami po czwartej i ósmej sylabie, miejscami przemieszanego z dziesięciozgłoskowcem oraz dwunastozgłoskowcem.

Opracowania utworu

W oparciu o teksty zaczerpnięte z poematu Tuwima, Mieczysław Wajnberg skomponował w 1964 roku VIII Symfonię „Kwiaty polskie”, Op. 83^[4].

Przypisy