Kwitajny (osada)

Kwitajny

osada
Pałac
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Pasłęk
Liczba ludności (2006)	253
Strefa numeracyjna	55
Kod pocztowy	14-400[1]
Tablice rejestracyjne	NEB
SIMC	0154430
Położenie na mapie gminy Pasłęk Kwitajny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kwitajny
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kwitajny
Położenie na mapie powiatu elbląskiego Kwitajny
54°01′05″N 19°48′13″E/54,018056 19,803611

Kwitajny (niem. Quittainen) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Pasłęk przy drodze wojewódzkiej nr 527. Wieś jest siedzibą sołectwa Kwitajny w którego skład wchodzi również miejscowość Zielno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.

Historia

Do końca II wojny światowej w 1945 r. obszar ten należał do powiatu Pasłęk (Preußisch Holland) w okręgu administracyjnym Królewiec (Königsberg) w prowincji Prusy Wschodnie. W tym czasie powiat Kwitajny w okręgu Pasłęk (Preußisch Holland) obejmował sześć gmin: Groß Thierbach, Leżnica (Lägs), Mäken, Nauten, Pergusen i Kwitajny.

Wsie Małe i Wielkie Kwitajny (Klein i Groß Quittainen) zostały wymienione 8 kwietnia 1431 r. w rękopisie, który w Pasłęku spisał Konrad von Beldersheim, elbląski komtur zakonny^[2]. Zgodnie z ręcznym świadectwem wystawionym w Królewcu, Małe i Wielkie Kwitajny otrzymał od księcia pruskiego Albrechta za lojalną służbę Anton von Borke 4 grudnia 1557 r. wraz z licznymi innymi dobrami. W innym świadectwie ręcznym, wystawionym w Królewcu 17 kwietnia 1573 r., majątek ten został przyznany rodzinie Borke przez księcia pruskiego Albrechta Fryderyka.

W latach 1681–1695 elektorski feldmarszałek brandenburski baron Georg von Derfflinger (* 1606; † 1695) był panem feudalnym dóbr Kwitajny. Po jego śmierci dobra przeszły w ręce elektora brandenburskiego feldmarszałka Johanna Albrechta von Barfuß, który pozostawił je swojemu synowi Karlowi Friedrichowi Ludwigowi von Barfuß; był on synem z drugiego małżeństwa z Eleonorą von Dönhoff.

W 1710 r. Kwitajny zostały dotknięte epidemią dżumy, która wybuchła w Prusach Wschodnich i spowodowała śmierć wielu młodych i starych ludzi^[3].

W latach 1714–1719 Karl Friedrich Ludwig von Barfuß zlecił budowę nowego kościoła w stylu barokowym w środku wsi, niedaleko zamku. Był on używany na przemian przez zbory protestanckie reformowane i protestanckie luterańskie. Do nowego budynku sam zamówił organy, a także zegar wieżowy i dzwon^[4]. W 1785 r. Kwitajny opisano jako posiadłość szlachecką z zamkiem hrabiowskim, wsią i zabudowaniami gospodarczymi oraz cegielnią nad małą rzeką Sałą (Selle), w której znajdowało się 31 palenisk (gospodarstw domowych)^[5].

W XIX wieku Kwitajny miały własny urząd pocztowy^[4].

Około 1920 r. posiadłość i las Kwitajny były częścią majątku o tej samej nazwie. W skład majątku wchodziła także wieś Schönau, majątek Komthurhof, folwark Lägs, folwark Matzweißen, folwark Amalienhof, folwark Mäken, folwark Skollmen i folwark Nauten z dwoma folwarkami Kanditten i Einhöfen; jako właściciela wpisano Fundację Rodziny i Ubogich Hrabiego von Dönhoff (Graf von Dönhoff Familien- und Armenstiftung), której powiernikiem był Stanisław Graf von Dönhoff, Majoratsherr auf Skandau^[6].

Wiosną 1945 r. region ten został zajęty przez Armię Czerwoną. Wkrótce potem południowa połowa Prus Wschodnich, w tym okręg Pasłęka i Kwitajny, zgodnie z umową poczdamską zostały przekazane przez Związek Radziecki pod zarząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[7]:

• We wsi znajduje się zespół parkowo-pałacowy składający się z barokowego pałacu – dawnej siedziby Dönhoffów. Pałac – piętrowa budowla z ryzalitem wzniesiona na planie czworoboku – powstał na zlecenie Christopha Grafa zu Dohna-Schlodien i został zbudowany według planów Jeana de Bodta około 1700 roku, choć z planów tych zrealizowano tylko jedną kondygnację głównego budynku i jedno boczne skrzydło^[8]. Pałac i posiadłość Kwitajny przeszły w 1742 r. z rąk rodziny Barfus na własność Philippa Otto hrabiego Dönhoffa. Rozbudował on majątek, kupując posiadłości Schönau-Gehlfeldt, Nauten i Samrodt. W Kwitajnych kazał rozbudować dom szkolny^[4]. Pałac został przebudowany w latach 1840–1850 w stylu neorenesansowym. Zamek był zamieszkiwany do 1944 r. przez Christopha Grafa Dönhoffa (1906-1992), który był dyplomatą. Jego siostra, znana później publicystka Marion Gräfin Dönhoff, dziennikarka niemiecka, rzeczniczka pojednania polsko-niemieckiego, autorka książek z tematyk Prus Wschodnich, mieszkała w czynszówce naprzeciwko. W latach wojny zarządzała majątkiem. W styczniu 1945 r. rozpoczęła stąd ucieczkę na zachód. W liście do hrabiny mieszkaniec Kwitajn donosił o losie wsi i mieszkańców majątku, którzy pozostali na miejscu: dziesięciu mężczyzn, sześć kobiet i dzieci zostało rozstrzelanych, a czternastu mieszkańców deportowano do Związku Radzieckiego^[9]. Po 1945 r. pałac użytkowany był przez PGR. Budynek zamku został odnowiony około 1985 r., a następnie był wykorzystywany jako budynek administracyjny i mieszkalny. Dawna czynszówka popadła w ruinę i zachowała się tylko jako ruina. Znajdująca się w pałacu kolekcja portretów rodu została w części po II wojnie światowej przeniesiona do Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. W skład zabudowy wchodzi XIX wieczna oranżeria, całość otacza niewielki park i stawy.
• Barokowy kościół pw. Chrystusa Króla wybudowano w latach 1714–1719, posiada dwukondygnacyjną wieżę nakrytą charakterystycznym hełmem podwyższonym o zamkniętą latarenkę.
• zespół młyna

Zobacz też

• Kwitajny Wielkie

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 152.
• Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 66.

• 

  Litografia z 2. poł. XIX w. z teki Aleksandra Dunckera

• 

  Dwór
• 

  Kościół
• 

  Most zamkowy