Kyzykermen

Kyzykermen
Кизикермен
Państwo

 Ukraina

Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia46°50′02″N 33°25′11″E/46,833889 33,419722
Kazykermen w 1695
Kyzykermen na mapie z 1769 r.
Dniepr w 1643 roku na mapie Makowskiego

Kyzykermen (ukr.: Кизикермен, tatar.: Ğazı Kermen, غازى كرمان, osm.: Gazi Kirmân, غازى كرمان) – dawna turecka twierdza nad Dnieprem, obecnie miasto Berysław w obwodzie chersońskim.

Miasto powstało na początku naszej ery pod nazwą Metropolis. W III–IV wieku na tym terenie istniała stolica Ostrogotów Danparsztad, istniejący do najazdu Hunów w IV wieku. W 2. połowie XIV wieku była tu rezydencja chana Złotej Ordy Tochtamysza, który zbudował tu fortyfikację nazywaną Dogan-geczit. W 1399 roku zniszczyły ją chan Temür Kutług.

Po 1398 roku przeciwko Tochtamyszowi przeprowadził kampanię książę litewski Witold Kiejstutowicz, który włączył te tereny do Wielkiego Księstwa Litewskiego i rozkazał zbudować zamek z gliny nazwany Johannisburg[1][2][3]. W miejscu tym pobierano cło, dlatego nazywano je po rusińsku Wytowtowa Mytnyca (Витовтова Мытница), a na mapie Tomasza Makowskiego Balneum Vitoldi (czyli „Łaźnia Witolda”, ponieważ „prano” w niej kupców z pieniędzy).

Prawdopodobnie niedługo po śmierci Witolda w 1430 roku, tereny te powróciły pod władzę Tatarów krymskich. W 1484 roku Turcy zbudowali na lewym brzegu Dniepru twierdzę nazwaną Dogan-hazi-Kerman (Kazi-Kermen), ale w Rzeczypospolitej określano je najczęściej jako Kyzykermen lub Tawań (Тавань) (od nazwy pobliskiej wyspy). W 1550 roku wzmiankowano, że prowadził tędy szlak handlowy z Krakowa do Kaffy na Krymie.

Tomasz Makowski na swojej mapie z 1643 roku opisał miejsce leżące w miejscu dzisiejszego Berysławia następująco:

Żywe pozostałości zamku Siemimaiki[4], istnieją bowiem aż do dnia dzisiejszego dwa mury opasające wzgórze, natomiast na samym wzgórzu znajduje się widoczna aż do dzisiaj świątynia i dom murowany

a leżące po drugiej stronie rzeki w miejscu wsi Kachowka:

Ostam kirmen – Murowany zamek Tatarów, porzucony jednak przez Tatarów z powodu ciągłych wypraw Kozaków. Wiśniowiecki bowiem i ten [zamek] obrócił w pył za pomocą podstawionej artylerii[5]

Pochody przeciwko twierdzy były organizowane przez hetmanów kozackich Iwana Sirko w 1679 roku i Semiona Palij w 1693 roku. W XVII wieku twierdza ta została rozbudowana i wsparta przez trzy forty: na prawym brzegu były to Mubeurek-Kermen i Islam-Kermen oraz położony na wyspie Tawań fort Musrit-Kermen. Garnizon liczył 3 tys. żołnierzy mających do dyspozycji 60–80 dział[6]. Twierdza została zdobyta w 1696 roku przez wojska rosyjsko-kozackie podczas pochodu azowskiego. W Traktacie konstantynopolskim z 1700 roku Turcja zobowiązała się twierdzę zlikwidować, ale miasto istniało nadal jako ważny punkt handlowy.

W 1783 roku Rosja dokonała aneksji Chanatu krymskiego. W 1784 roku w miejscu miasta Kyzykermen założono miasto Berysław, znajdujące się obecnie na terenie Republiki Ukrainy.

Turecki opis twierdzy z XVII w.

Bramy prowadzą dwie: jedna – do brzegu Dniepru, druga – na step. Ściany mają dwa rzędy, z dwoma rzędami zębów i pięknych, smukłych i wytrzymałych wież. Z zewnątrz otaczają ją fosy wykute w skale. W bardzo mocnej wieży, stojącej na brzegu Dniepru jest działo. Budynki są ustawione blisko siebie z widokiem na Dniepr.(…)

Cytadela znajduje się na stromej skale i jest wzmocniona pięcioma-dziesięcioma wieżami. W niej jest dom komendanta, Imam muezzina i kapitana muzyków, a także magazyny wojskowe i stodoły, bez centrów handlowych, bez rynku, bez zajazdów lub łaźni.

Ale to nadal jest bardzo silny i piękny zamek. Działa skierowano do rowów na północy i północnym zachodzie (…). Ściana boczna to wał dwadzieścia siedem jardów wysoki i szeroki na dwadzieścia kroków(…).

Twierdza ta jest miejscem, skąd prowadzą drogi do twierdzy Oczaków, Bendery a przede twierdzy Or Qapı (Perekop) w przejściu na Krym. A wszystko wokół niej to step. Twierdza znajduje się na stromej krawędzi, od brzegu Dniepru, jak sokół siedzący na klifie. A imię jej zgodnie z zasadami, o których mowa – twierdzy Sokoła i Sokoła, który zawsze szuka ofiary (…)[7]

Przypisy

  1. ↑ Zdan M. Stosunki litewsko-tatarskie za czasow Witolda, Ateneum Wilenskie, r. 7, z. 3–4, Wilno, 1930, s. 543.
  2. ↑ Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów Polskich ksiąg dwanaście / Przekl. K. Mecherzynskiego, t. 3, s. 491.
  3. ↑ Егоров В.Л. Историческая география Золотой Орды в XIII–XIV вв. – Глава 3. Города Золотой Орды и некоторые вопросы экономической географии государства, annals.xlegio.ru:80 [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-16].
  4. ↑ u Eryka Lassoty w Opisie Ukrainy „Siedni Majaki”
  5. ↑ http://history.org.ua/LiberUA/978-966-02-5255-4;/10.pdf
  6. ↑ Oderint Dum Probent: Ottoman defense system on Dnepr & Don rivers, 1680-90s, rusmilhist.blogspot.com [dostęp 2020-07-09].
  7. ↑ Ewlja Czelebi: Księga podróży Ewliji Czelebiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 1969.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Legenda zabytek techniki.svg
Symbol zabytku techniki do legendy mapy
Magni Ducatus Lithuaniae Dnieper.jpg
Map of the lower course of Dnieper River
F.St. Alexandre.jpg
Future Kherson - Alexander's trench (F.St. Alexandre - Fort St. Alexander), Kizikermen (Berislav), Jan. Source: multimedia information and educational project Vkraina. Map of "New Serbia" from the military atlas of Le Rouge, Paris, 1769 (Nouvelle Servie. Chez le Rouge (Paris, 1769).
Kazykermen.jpg
Besiegement of Kazy-Kermen in 1695