Lądek-Zdrój

Lądek-Zdrój

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ratusz w Lądku-Zdroju
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Lądek-Zdrój
Data założenia	1 poł. XIII wieku
Prawa miejskie	1282
Burmistrz	Roman Kaczmarczyk
Powierzchnia	20,32[1] km²
Wysokość	440–480 m n.p.m.
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	5115[1] 252[1] os./km²
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-540
Tablice rejestracyjne	DKL
Położenie na mapie gminy Lądek-Zdrój Lądek-Zdrój
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lądek-Zdrój
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Lądek-Zdrój
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Lądek-Zdrój
50°20′35″N 16°52′46″E/50,343056 16,879444
TERC (TERYT)	0208084
SIMC	0984203
Urząd miejski Rynek 31 57-540 Lądek-Zdrój
Strona internetowa

Lądek-Zdrój (niem. Landeck, od 1935 r. Bad Landeck^[2], cz. Landek) – miasto w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lądek-Zdrój. Położone w Sudetach Wschodnich, w dolinie rzeki Białej Lądeckiej.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 5557 mieszkańców^[3].

Położenie

Lądek-Zdrój położony jest na wysokości od 440 do 500 m n.p.m.^[4]

Teren miasta jest zaliczany do mezoregionu Góry Złote^[5]. Położone jest pomiędzy pasmem Gór Złotych a Krowiarek w dolinie rzeki Białej Lądeckiej, 25 km na południowy wschód od Kłodzka.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 20,32 km²^[6].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.

Symbole miasta

Herb Lądka-Zdroju

Głównym symbolem gminy jest jej herb. Obecny został ustanowiony 27 lipca 2015 roku^[7]. Zastąpił on herb obowiązujący od 1989 roku, który przedstawiał kłody z dawnego herbu Hrabstwa Kłodzkiego oraz inicjał „L”. Herb przyjęty w 2015 przedstawia czeskiego lwa, motyw ten zaczerpnięty został z najstarszych pieczęci miejskich Lądka-Zdroju. Godło z kłodami i „L” było miastu przypisane błędnie, należało w rzeczywistości do sądu w Lądku-Zdroju.

Flaga Lądka-Zdroju

Flaga miejska Lądka-Zdroju została ustanowiona 27 lipca 2015 roku i przedstawia na czerwonym płacie godło herbowe miasta oraz wąski żółty pas u dołu^[7]. Flaga zastąpiła wcześniej używaną, która przedstawiała stylizowane bijące źródło na tle kłodzkich skosów.

Hejnał Lądka-Zdroju

Hejnałem Lądka-Zdroju jest utwór zatytułowany Hejnał Lądka-Zdroju, autorstwa Grzegorza Helcyka. Powstał on w 2004 roku i został ustanowiony przez Radę Miejską w wyniku konkursu. Został wybrany spośród czterech propozycji^[8].

Patron Lądka-Zdroju

Patronem Lądka-Zdroju w drodze konkursu z 2004 roku został wybrany św. Jerzy. Propozycja ta została zgłoszona poza trybem konkursowym przez radnego Lechosława Siarkiewicza, miłośnika historii regionalnej. Wybór św. Jerzego wiązał się z tym, iż jest on patronem najstarszego zdroju w mieście^[8][9].

Historia

Lądek-Zdrój w XIX w.

Zakład przyrodoleczniczy „Wojciech” z 1678

Prawa miejskie uzyskał w 1282 roku z nadania księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa. Jest jednym z najbardziej znanych oraz najstarszych uzdrowisk polskich – jako uzdrowisko był znany już pod koniec XV w. Uważany jest za najstarsze uzdrowisko w Polsce, gdyż według źródeł historycznych już w 1241 roku istniały tu urządzenia kąpielowe zniszczone przez Mongołów wracających z pola bitwy pod Legnicą. Najstarszy zakład przyrodoleczniczy „Jerzy” z basenem zbudowanym na źródle o tej samej nazwie został wzniesiony w 1498 r^[10]. W 1678 rozpoczęto budowę tzw. Nowego Zakładu, który był wzorowany na łaźniach tureckich (po licznych przebudowach m.in. w latach 1878–1880, 1936 i po 1945 powstał obecny zdrój Wojciech)^[11].

W połowie XIX wieku na terenie wschodniej części ziemi kłodzkiej (klucz stroński) działała księżna Marianna Orańska. Także Lądek wiele jej zawdzięcza, dzięki jej inicjatywie wybudowano drogę łączącą miasto z Kamieńcem i Ziębicami, Bolesławowem oraz morawskim Starym Mĕstem^[10]. Jej imieniem nazwano jeden ze zdrojów, obecna Dąbrówka. W 1829 odkryto nowe źródło, obecny Chrobry. W 1838 powstało inhalatorium, bardzo nowoczesne jak na ówczesne czasy.

Od 1871 miasto leżało w granicach Niemiec. Na fali przydawania uzdrowiskom predykatu Bad, 15 lutego 1935 r. zmieniono również i nazwę Landeck na Bad Landeck. Zmiana ta wynikała z promocji miasta i nie miała związku z germanizacją nazw przeprowadzoną również na ziemi kłodzkiej^[12].

W czasie II wojny miasto nie odniosło żadnych strat. 9 maja 1945 r. zostało zajęte bez walk przez oddział zwiadowców Armii Czerwonej. Niemiecka administracja działała do 15 czerwca 1945 roku; ostatnim urzędującym niemieckim burmistrzem był dr Hänsch. Natomiast pierwszym polskim był Stanisław Latos, który rozpoczął urzędowanie 15 czerwca 1945 r. W budynku przy ulicy Orlej 4 umieściła się radziecka komendantura miasta. Polscy osadnicy zaczęli napływać od sierpnia 1945 roku. Początkowo mieszkali razem z Niemcami. W kwietniu oraz wrześniu 1946 roku przeprowadzono akcję wysiedlenia niemieckich mieszkańców miasta. W latach 1945–1953 oraz 1956–1991 działało sanatorium Armii Radzieckiej. W 1950 roku liczba mieszkańców zrównała się z przedwojenną liczbą mieszkańców miasta. Wśród mieszkańców przeważali przesiedleńcy zza nowo utworzonej granicy wschodniej (około 52%)^[13]. W 1948 r. pisarz śląski Zbyszko Bednorz został uhonorowany nagrodą „Tygodnika Powszechnego” za nowelę Decyzja, czyli rzecz o człowieku odzyskanym, której akcja dzieje się w pierwszych powojennych latach w Lądku-Zdroju.

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Lądek Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Landeck^[14].

Szybownictwo w Lądku-Zdroju

W okresie po I wojnie światowej w Niemczech, w tym na ziemi kłodzkiej, rozwijano szybownictwo. Powodem były ograniczenia rozwoju lotnictwa wojskowego narzucone Niemcom przez traktat wersalski oraz kryzys ekonomiczny. Szybownictwo pozwalało tanio i bez konfliktu z postanowieniami traktatowymi szkolić pilotów. Rozwijało się ono także spontanicznie, gdyż po wojnie do rezerwy trafiło wielu zdemobilizowanych pilotów oraz żołnierzy z personelu obsługi naziemnej lotnisk^[15].

Jednym z pierwszych miejsc był ośrodek budowy szybowców i szybownictwa w Lądku-Zdroju w budynku Związku Strzeleckiego (Schützenhaus) przy ul. Widok (wówczas Reichensteinerstrasse, pol. Złotostocka). Działali tu m.in. stolarz Sterz, Oswald Rösner, Hans Wagner, Walter Gottschalk. Naciągi wykonywano własnoręcznie, później stosowano stalowe druty i liny. Pierwsze loty miały miejsce na wiosnę 1928 r. w pobliżu stacji kolejowej Stójków. W latach 1930–1933 zbudowano dwa szybowce: Der Alte Fritz i Bad Landeck^[16].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Lądka-Zdroju w 2014 roku^[17].

Zabytki

Kościół Narodzenia NMP

Kaplica św. Jerzego

Rezydencja „Proharmonia”, dawna Villa Barbara z 1906 roku

Gotycki most św. Jana

Pręgierz, pomnik, kościół ewang.

Pręgierz w Lądku Zdroju

Pręgierz w Lądku Zdroju

Pomnik Marianny w Lądku Zdroju

Kościół ewang. w Lądku Zdroju (fragm.)

W wojewódzkim rejestrze zabytków na liście zabytków wpisane są obiekty:^[18]:

• ośrodek historyczny miasta
• kościół parafialny Narodzenia NMP, barokowy z l. 1688–92 z rzeźbami Michaela Klahra
• kościół cmentarny pw. św. Rocha, ul. Śnieżna 10, z drugiej poł. XVII w.
• kaplica zdrojowa NMP „Na Pustkowiu”, ul. Lipowa 2, z 1679
• park centralny, z k. XVIII w.-XIX w.
• park Moniuszki, z pocz. XIX w.
• kaplica św. Jerzego z dzwonnicą, z 1658 r., pocz. XIX w.
• park 1000-lecia, z drugiej poł. XIX w.
• ratusz, neorenesansowy z l. 1537, 1739, 1872
• zespół budynków zdrojowych w parku zdrojowym:
  • pijalnia wód mineralnych, z 1842 r., 1905 r.
  • sala do spotkań towarzyskich (kawiarnia), ul. Orla, z l. 1782, 1852, 1900
  • muszla koncertowa, z 1905 r.
  • wieża zegarowa, z XIX w.
• zakład przyrodoleczniczy „Jerzy”, ul. Ostrowicza 1/2, z XVIII w.-XX w.
• zakład przyrodoleczniczy „Wojciech”, z 1678
• dom, ul. Kłodzka 3, 4, 6, 8, 10 z XVIII w.
• dom, ul. Kłodzka 8, z XIX w.
• dom, ul. Kościelna 16, z 1739 r., pocz. XX w.
• dom, ul. Kościelna 18, z 1800 r.
• pensjonat „Villa Barbara” obecnie Rezydencja Wellness „Proharmonia”, ul. Leśna 4, z 1906 r.
• willa, ul. Miła 3, z 1910 r.
• dom, ul. Pstrowskiego 1, z 1739 r., drugiej poł. XIX w.
• barokowe i renesansowe kamienice w Rynku:
  • domy, Rynek 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 13 z XVIII w.
  • domy, Rynek 10, 14, 17, z XIX w.
  • domy, jedenaście budynków: Rynek 18–24, 26–29, z XVIII w., XIX w., XX w.
  • dom, Rynek 25, z XVII w., XIX w.
• dawna słodownia, ul. Słodowa 41 (d. Nowotki 1), z 1567 r., po 1920 r.
• willa, ul. Spacerowa 10, z 1860 r.
• Katolickie Seminarium Nauczycielskie, ob. centrum kultury, pl. Staromłyński 5, z 1886 r.
• dom, ul. Zamenhofa 5, z XIX w./XX w.
• dom, ul. Zdrojowa (d.1 Maja) 11, z poł. XVI w., XVIII w., pocz. XX w.
• most św. Jana na rz. Białej Lądeckiej, gotycki z figurą św. Jana Nepomucena z XVI w., XVIII w.

Inne:

• kościół ewangelicki (St. Salvatorkirche) w ruinie, ul. Zdrojowa
• pręgierz ze wsi Skrzynka, z drugiej poł. XVI w., pl. Rynek
• pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju dłuta Michaela Klahra, barokowy
• marmurowy pomnik księżnej Marianny Orańskiej z 1866 r.^[19]

Uzdrowisko

Zakład przyrodoleczniczy „Jerzy”

Występują tu radoczynne (zawierające radon) cieplice siarczkowe i fluorkowe. Przyjeżdżają tu przede wszystkim osoby z chorobami reumatycznymi, chorobami ortopedycznymi i chorobami neurologicznymi. Wody radonowe powodują wzrost poziomu hormonów płciowych. Najbardziej reprezentacyjnym sanatorium jest zakład przyrodoleczniczy „Wojciech” (dawny Marienbad). Wyróżnia się neobarokowymi zdobieniami, marmurowymi misami z ujęciami wód leczniczych. Zakład posiada również okrągły basen z wodą ze źródła termalnego, wokół którego rozmieszczone są marmurowe XIX-wieczne wanny do kąpieli perełkowych^[10].

Podczas I wojny światowej lekarzem naczelnym sanatorium gruźliczego był Kazimierz Filip Wize (1873–1953) – lekarz psychiatra, filozof i filozof medycyny, mikrobiolog, lepidopterolog, poeta i tłumacz poezji, działacz społeczny.

W uzdrowisku leczyli się m.in. Goethe, cesarzowa Katarzyna II, cesarz Aleksander I, królowie pruscy, John Quincy Adams – późniejszy prezydent USA^[20][10].

Atrakcje turystyczne

Panorama miejskiej części Lądka z Trojaka

• Arboretum – leśny ogród botaniczny
• Park Zdrojowy im. Jana Pawła II

Okolice

• Ruiny średniowiecznego zamku Karpień oraz położony w lesie kościółek Matki Bożej od zagubionych
• Jaskinia Radochowska i kalwaria na szczycie Cierniaka w pobliżu Radochowa
• Stołowe Skały w pobliżu Stójkowa, atrakcyjne widokowo i dobre do uprawiania wspinaczki skałkowej
• Kilkunastometrowy krzyż na stoku Iglicznej z dobrą panoramą
• Skalna Brama, Skalny Mur, Trzy Baszty, Trojan – skupiska malowniczych skał na szczycie Trojaka z punktem widokowym
• Czarne Urwisko koło Lutyni – obszar Natura 2000 chroniący cenne ekosystemy

Piesze szlaki turystyczne

• (Główny Szlak Sudecki) Świeradów-Zdrój • … • Czarna Góra • Przełęcz Puchaczówka • Pasiecznik • Przełęcz pod Chłopkiem • Kąty Bystrzyckie • Lądek-Zdrój • Przełęcz pod Konikiem • Orłowiec • Przełęcz Jaworowa • Przełęcz pod Trzeboniem • Złoty Stok • … • Prudnik
• (Szlak E3) Nowa Morawa • Przełęcz Sucha • Jawornik Kobyliczny • Przełęcz Dział • Stary Gierałtów • ruiny zamku Karpień • Trojak • Lądek-Zdrój • Radochów • Jaskinia Radochowska • Przełęcz Leszczynowa • Ptasznik • Przełęcz Kłodzka

Kultura

Cykliczne imprezy:

• Diecezjalny Przegląd Piosenki Pielgrzymkowej na początku czerwca
• Lądeckie Lato Baletowe obecnie Międzynarodowy Festiwal Tańca im. Olgi Sawickiej na początku lipca
• Lądeckie Lato Muzyczne w lipcu i sierpniu
• Przegląd Filmów Górskich im. Andrzeja Zawady – najstarszy i największy festiwal filmów górskich w Polsce. Odbywa się co roku we wrześniu.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół pomocniczy św. Rocha

• Kościół rzymskokatolicki:
  • Parafia Narodzenia NMP.
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Lądek-Zdrój^[21]

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie^[22]:

• Bad Schandau
• Bernartice
• Bílá Voda
• Goedereede
• Javorník
• Otmuchów
• Paczków
• Uhelná
• Vlčice
• Złoty Stok

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Lądku Zdroju
• Przejście graniczne Lądek-Zdrój-Černý Kout
• Lądek Zdrój (stacja kolejowa)
• Nazwy miejscowości z członem Zdrój

Przypisy

Bibliografia

• Wojciech Ciężkowski Lądek Zdrój, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 1998, ISBN 83-7125-044-4.
• Zbigniew Piotrowicz i Jerzy Bielecki Skałki Lądeckie. Przewodnik wspinaczkowy, wydano nakładem własnym autorów, Konradów – Lądek Zdrój 1996, ISBN 83-905765-0-3.

Linki zewnętrzne

• Oficjalny miejski serwis samorządowy
• Lądek Zdrój z lat 60. XX wieku jest pokazany w filmie „Dwa żebra Adama”
• Landeck (niem.) 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 72 .
• Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona