LOFAR

(c) Svenlafe, CC-BY-SA-3.0

Anteny odbiorcze programu LOFAR

Centralne skupisko anten w Holandii

LOFAR (ang. Low-Frequency Array for radio astronomy – co oznacza sieć radiową na niskie częstotliwości) – wieloantenowy radioteleskop wykorzystujący zjawisko interferencji fal radiowych.

Radioteleskop został zaprojektowany i skonstruowany przez holenderską agencję jednoczącą instytuty radioastronomiczne ASTRON (Netherlands Institute for Radio Astronomy)^[1]. Urządzenie zostało sfinansowane ze środków Unii Europejskiej, instytutu ASTRON, holenderskiej Organizacji Badań Naukowych i organizacji Północnych Prowincji Niderlandów (SNN). Całym projektem kieruje instytut ASTRON^[2]. Całkowity koszt projektu szacuje się na około 100 milionów euro^[3].

Urządzenie jest demonstracją technologii, które mają zostać użyte przy budowie radioteleskopu interferometrycznego Square Kilometre Array. Radioteleskop został uroczyście otworzony 12 czerwca 2010 w ceremonii z udziałem królowej Holandii Beatrix.

LOFAR składa się z około 25000 anten tworzących grupy, zwane polami lub stacjami. Każda stacja to dwa zestawy po 96 anten. Lokalizacja radioteleskopów została podzielona na 50 skupisk położonych w różnych miejscach Europy^[4]. Centralne skupisko anten położone jest we wschodnim Drenthe, w Holandii (okolice miejscowości Exloo, 38 stacji) oraz w holenderskich prowincjach Groningen i Friesland). Anteny interferometru znajdują się również na terytorium Niemiec (6 stacji), Szwecji (1 stacja), Francji (1 stacja), Wielkiej Brytanii (1 stacja) i Polski (3 stacje zlokalizowane w Bałdach, Borówcu i Łazach) (stan na 19.01.2016)^[4].

Każda ze stacji to wiele elementów odbiorczych^[2]. Gromadzeniem i przetwarzaniem danych zajmuje się superkomputer Blue Gene/L na uniwersytecie w Groningen. Do projektu dołączy Irlandia, gdzie w tym roku (2016) zostanie wybudowana jedna stacja. Zostanie zlokalizowana w okolicy zamku w miejscowości Birr. Dzięki tej budowie wzrosną możliwości całej sieci, bowiem zwiększy się maksymalna odległość pomiędzy antenami do około 2000 km^[2].

Poszczególne stacje są połączone światłowodami. Sieć światłowodowa przesyłająca dane ze skupisk anten do komputera w Groningen posłużyła również do doprowadzenia szybkiego internetu do 60 szkół w regionie.

LOFAR bada bardzo dalekie zakątki Wszechświata, m.in. obiekty, które powstały tuż po Wielkim Wybuchu, dokonywać przeglądu galaktyk, a także badać nieco bliższe zjawiska jak pogodę kosmiczną^[5]. Olbrzymi interferometr pozwala z dużą rozdzielczością obserwować niebo na falach radiowych niskiej częstości (30-240 MHz), w zakresie dotychczas słabo poznanym^[2].

W celu budowy polskiej części LOFAR-a powołano konsorcjum pod nazwą POLFAR w skład którego wchodzą: Uniwersytet Jagielloński (koordynator), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Centrum Badań Kosmicznych PAN, Uniwersytet Zielonogórski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN, Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe^[1].

Pierwszą z trzech polskich stacji systemu LOFAR uruchomiono 21 sierpnia 2015 roku w Bałdach koło Olsztyna^[5].

Zobacz też

• Europejska Sieć VLBI
• Very Large Array
• Very Long Baseline Array

Przypisy

Bibliografia

• Queen Opens New LOFAR Telescope. Space Daily. (ang.).
• Karolina Olszewska: POLFAR – nowe okno na Wszechświat. PAP – Nauka w Polsce, 2013-10-03.

Linki zewnętrzne

• LOFAR. (ang.).
• LOFAR w Polsce. Zakład Radioastronomii i Fizyki Kosmicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• POLFAR – nowe okno na Wszechświat. Nauka w Polsce.
• Rusza budowa trzech stacji systemu LOFAR w Polsce. Centrum Badań Kosmicznych PAN.