LWD Junak

Ten artykuł od 2012-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

LWD Junak
TS-9 Junak 3
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	PZL
Typ	samolot szkolno-treningowy
Konstrukcja	wolnonośny dolnopłat konstrukcji mieszanej, podwozie stałe, klasyczne (Junak 2) lub trójkołowe (Junak 3)
Załoga	1 + 1
Historia
Data oblotu	22 lutego 1948
Lata produkcji	1951–1954
Wycofanie ze służby	1972
Liczba egzemplarzy	256
Dane techniczne
Napęd	Silnik gwiazdowy, 5 cylindrowy M-11FR
Moc	160 KM (118 kW)
Wymiary
Rozpiętość	9,92 m
Długość	7,75 m
Wysokość	Junak 3: 2,5 m Junak 2: 2,2 m
Powierzchnia nośna	17,5 m²
Masa
Własna	Junak 3: 818 kg Junak 2: 746 kg
Startowa	Junak 3: 1080 kg Junak 2: 1088 kg
Osiągi
Prędkość maks.	Junak 3: 205 km/h Junak 2: 223 km/h
Prędkość przelotowa	180 km/h
Prędkość wznoszenia	Junak 3: 3 m/s Junak 2: 3,1 m/s
Pułap	Junak 3: 4100 m Junak 2: 4300 m
Zasięg	Junak 3: 450 km Junak 2: 880 km
Rozbieg	Junak 3: 155 m Junak 2: 260 m
Dobieg	Junak 3: 140 m Junak 2: 120 m

Junak (LWD Junak, WSK Junak) – polski samolot szkolno-treningowy, używany w polskim lotnictwie wojskowym od 1952 do 1961, w Aeroklubach do 1972.

Rozwój

Silnik M-11FR eksponowany w MLP w Krakowie.

Samolot został skonstruowany na zapotrzebowanie polskiego lotnictwa, w celu zastąpienia przestarzałego i trudnego w pilotażu radzieckiego samolotu szkolnego UT-2, używanego w polskich szkołach lotniczych po wojnie. Samolot UT-2 cechował się bardzo ostrą charakterystyką przeciągnięcia, drobny błąd w pilotażu mógł spowodować wejście w korkociąg. Dodatkowo – wprowadzony w korkociąg – trudno z niego wychodził. Wysiłek konstruktorów Junaka poszedł w kierunku poprawy bezpieczeństwa użytkowania samolotu, przy zachowaniu jego osiągów i prawidłowych właściwości do nauki akrobacji.

Samolot zaprojektowano w 1947 w Lotniczych Warsztatach Doświadczalnych (LWD) w Łodzi – pierwszym polskim powojennym biurze konstrukcyjnym. Głównym projektantem był inż. Tadeusz Sołtyk. Wykorzystano doświadczenia z wcześniejszej konstrukcji – samolotu szkolnego LWD Żak. Prototyp nazwany LWD Junak, następnie: Junak 1, został oblatany 22 lutego 1948 przez Antoniego Szymańskiego. Samolot wykorzystywał radziecki silnik gwiazdowy M-11D o mocy 125 KM (93 kW).

Po próbach, w 1949 opracowano i oblatano ulepszony wariant Junak 2, o lepszym wyposażeniu dla potrzeb wojska, i dobrych własnościach pilotażowych, który następnie skierowano do produkcji w 1951. Najbardziej widocznymi zmianami w stosunku do Junaka 1 była kabina przesunięta nieco do przodu, powiększone usterzenie i mocniejszy silnik M-11FR (160 KM). Tymczasem zespół LWD został rozwiązany w 1949 i dopracowanie Junaka 2 zostało przejęte przez warsztaty Centralnego Studium Samolotów (CSS) w Warszawie. Od 1951 do 1954 zbudowano 105 Junaków 2 w zakładach WSK-4 Okęcie, powstałych z CSS (pierwsze 3 samoloty wykonano w WSK-Mielec).

Jedynym poważnym problemem podczas oblotu okazał się flatter lotek – Antoni Szymański wylądował w polu kapotując, i doznając poważnej kontuzji. Po wprowadzeniu mas wyważających flatter nie pojawiał się.

Gdy podstawowym sprzętem polskiego lotnictwa stały się myśliwce odrzutowe z trójkołowym podwoziem: Jak-23 i MiG-15 (Lim-1), pojawiła się potrzeba posiadania nowocześniejszego samolotu szkolnego. Tadeusz Sołtyk, pracujący wówczas w Instytucie Lotnictwa, zaproponował rozwinięcie Junaka z chowanym klasycznym podwoziem i giętą osłoną kabiny o lepszej widoczności oraz ulepszeniami technologicznymi. Projekt ten miał być oznaczony TS-7 Chwat, ale nie uzyskał akceptacji władz lotniczych. Zamiast tego, Sołtyk zaprojektował 1952 na zamówienie wojska w biurze płatowcowym przy Instytucie Lotnictwa mniej zaawansowaną modyfikację Junaka 2, ze stałym podwoziem trójkołowym i drobniejszymi ulepszeniami. Samolot ten został skierowany do produkcji pod oznaczeniem: TS-9 Junak 3 ("TS" od inicjałów konstruktora). Prototyp oblatany został 7 sierpnia 1953, przez inż. Andrzeja Abłamowicza i kpt. Wiktora Pełkę. Samolot przeszedł pomyślnie w Instytucie Lotnictwa próby statyczne w Zakładzie Wytrzymałości pod nadzorem szefa Zakładu inż. Tadeusza Chylińskiego, próby w locie oraz próby państwowe i został zkwalifikowany do produkcji seryjnej, uruchomionej w 1954 w WSK Okęcie, zastępując na linii montażowej Junaki 2. Nowa wersja była cięższa, co skutkowało zmniejszeniem prędkości maksymalnej z 223 km/h do 205 km/h. Od 1953 do 1956 wyprodukowano 146 Junaków 3. Był on wielokrotnie prezentowany z okazji Święta Lotnictwa i na pokazach lotniczych.

Równolegle z Junakiem 1, w LWD zaprojektowano jego wariant szkolno-akrobacyjny: LWD Zuch 1, napędzany silnikiem rzędowym Walter Minor 6-III o mocy 160 KM, oblatany 1 września 1948, a następnie LWD Zuch 2 z niemieckim silnikiem gwiazdowym Bramo Sh 14 (116 KM). Jedynie krótka seria 5 Zuchów 2 została zbudowana w 1950 i używana w aeroklubach do 1955.

Służba

Junak w Muzeum Lotnictwa Polskiego

Samoloty Junak były używane w polskim lotnictwie wojskowym stosunkowo krótko. Junaki 2 weszły na wyposażenie szkół lotniczych w Dęblinie i Radomiu od 1952. Prowadzono na nich naukę pilotażu początkowego. Kiedy w latach 1954-55 rozpoczęto zastępowanie ich Junakami 3, Junaki 2 zostały przekazane do lotnictwa cywilnego. Junaki 3 były używane w polskim lotnictwie wojskowym od 1954, lecz już od 1956 zaczęto je również przekazywać do aeroklubów. Do 1961 wszystkie Junaki 3 w lotnictwie wojskowym zastąpiono samolotami PZL TS-8 Bies.

Lotnictwo cywilne otrzymało od wojska 71 Junaków 2 i 93 Junaki 3, które zostały następnie rozdzielone pomiędzy poszczególne aerokluby regionalne, cierpiące na braki w miarę nowoczesnych samolotów. Używano ich do szkolenia i treningu do lat 60. Junaków 2 używano również do holowania szybowców. Ostatnie samoloty Junak 2 (SP-BBT) i Junak 3 (SP-BOG) wycofano z eksploatacji 1972 roku.

Konstrukcja Junaka prezentowała średni poziom techniczny, lecz był on pierwszym samolotem polskiej konstrukcji, budowanym w dużej serii po II wojnie światowej, która doszczętnie zniszczyła dobrze rozwinięty przed wojną polski przemysł lotniczy. Mimo to był udanym samolotem, statecznym w locie i poprawnym w pilotażu. Do jego wad należała mało komfortowa i ubogo wyposażona w przyrządy kabina. Samoloty Junak były zwykle nazywane: LWD Junak, mimo że LWD zajmowała się projektem jedynie na początkowym etapie, lub WSK Junak od nazwy producenta; oznaczenie TS-9 nie było natomiast w praktyce używane. Trzeba zaznaczyć, że Junak był pierwszym powojennym samolotem polskiej konstrukcji produkowanych w dużych seriach (252 szt.) i wprowadzonych do wyposażenia lotnictwa wojskowego.

Obecnie w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie znajdują się samoloty Junak 1, Junak 2 i Junak 3 (SP-BPL) z ostatniej serii zbudowany w 1955, w zbiorach WOSL w Dęblinie Junak 3 i w Muzeum Techniki w PKiN w Warszawie Junak 3 eksponowany w przekroju.

Opis konstrukcji

Junak 3 w przekroju

Jednosilnikowy samolot szkolno-treningowy, wolnonośny dolnopłat konstrukcji mieszanej. Kadłub – kratownica z rur stalowych, kryta płótnem i w obrębie silnika blachą. Skrzydła o obrysie trapezowym, konstrukcji drewnianej, kryte płótnem i sklejką. Usterzenie klasyczne. Samolot był wyposażony w klapy w centropłacie. Dwumiejscowa zakryta kabina w układzie tandem – z przodu dla instruktora, z tyłu dla ucznia. Silnik gwiazdowy, 5 cylindrowy M-11FR o mocy nominalnej 140 KM i startowej 160 KM (118 kW). Silnik w nosie kadłuba, cylindry osłonięte indywidualnymi owiewkami, często usuwanymi. Śmigło dwułopatowe drewniane o skoku stałym. Zbiorniki paliwa w skrzydłach i w niektórych partiach Junaków 3 w kadłubie. Podwozie samolotu stałe, klasyczne (Junak 2) lub trójkołowe (Junak 3). Bez uzbrojenia. Junak 3 był wyposażony w radiostację krótkofalową, radio-kompas, telefon pokładowy oraz inną instalację paliwową.

Bibliografia

• Rafał Chyliński: Moja pasja lotnictwo.Życie i działalność Tadeusza Chylińskiego dla Polskiego Lotnictwa w świetle dokumentów. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2017, s. 852. ​ISBN 978-83-7339-166-6​ oraz Tom 2 ​ISBN 978-83-7339-167-3​