Lachenalia

Lachenalia
	; Lachenalia aloides
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	Lachenalia
	Nazwa systematyczna
	Lachenalia J.Jacq. ex Murray; Syst. Veg. ed. 14: 314 (1784)
	Typ nomenklatoryczny
	Lachenalia tricolor J.Jacq.. ≡ L. aloides (L.f.) Engl.
Synonimy
	Brachyscypha Baker; Chloriza Salisb.; Coelanthus Willd. ex Schult. & Schult.f.; Dipcadioides Medik.; Himas Salisb.; Manlilia Salisb.; Monoestes Salisb.; Orchiastrum Lem.; Orchiops Salisb.; Periboea Kunth; Platyestes Salisb.; Polyanthes Jacq.; Polyxena Kunth; Scillopsis Lem.; Sugillaria Salisb.; Triallosia Raf.;

Lachenalia (Lachenalia J.Jacq. ex Murray) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 135 gatunków występujących w Afryce Południowej i Namibii^[3]. Introdukowany do Australii i Hiszpanii^[3].

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Wernera de Lachenala, żyjącego w latach 1736–1800 szwajcarskiego botanika, profesora botaniki i rektora Uniwersytetu w Bazylei, założyciela ogrodu botanicznego przy tej uczelni^[5].

Zasięg geograficzny

Wszystkie gatunki lachenalii są endemitami południowej Afryki. Większość z nich występuje miejscowo, ale niekiedy w pojedynczych, izolowanych lokalizacjach. Jedynie L. bulbifera i L. obscura mają szerszy zasięg występowania. Rodzaj zasiedla obszar od południowo-zachodniego wybrzeża Namibii przez Północną, Zachodnią i Wschodnią Prowincję Przylądkową do północno-zachodniego Wolnego Państwa w Republice Południowej Afryki. Centrum różnorodności tego rodzaju ograniczone jest do Namaqualand i Zachodniej Prowincji Przylądkowej^[6].

Morfologia

Lachenalia aloides

Lachenalia carnosa

Lachenalia elegans

Lachenalia flava

Lachenalia nardousbergensis

Lachenalia punctata

Lachenalia viridiflora

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne^[7], występujące pojedynczo lub w grupach^[8].

Pęd: Podziemna cebula zbudowana z łuskowatych katafili i pochwiastych nasad liści właściwych z 1–2 sezonów wegetacyjnych^[9].

Liście: Liście odziomkowe, sezonowe, pstrokate lub cętkowate^[9], wzniesione lub rozpostarte poziomo^[8]. W sezonie wegetacyjnym rośliny wytwarzają najczęściej dwa liście^[10].

Kwiaty: Zebrane w grono lub kłos, wyrastające na głąbiku. Szypułki bądź bardzo skrócone, bądź wydatne i zgięte w dół^[9]. Kwiaty wzniesione lub zwisłe, na szczycie kwiatostanu szczątkowe^[7]. Okwiat zwykle nieco grzbiecisty, sześciolistkowy^[7], biały, zielony, żółty, fioletowy lub różowy^[9]. Listki okwiatu w dolnej części zrośnięte krótko w rurkę^[9], powyżej przyległe lub rozchylone^[7]. Listki zewnętrznego okółka zwykle dużo krótsze od tych z okółka wewnętrznego^[9]. Sześć pręcików o nitkowatych nitkach przyrośniętych do listków okwiatu i obrotnych, dołączonych grzbietowo i skierowanych do wewnątrz pylnikach, pękających przez szczeliny^[7]. Zalążnia górna, trójkomorowa, z licznymi zalążkami w każdej komorze, położonymi kątowo. Szyjka słupka długa lub krótka, zakończona główkowatym znamieniem^[7].

Owoce: Kulistawe do elipsoidalnych, zielone lub żółte torebki, zawierające kulistawe, czarne, gładkie nasiona, często z elajosomem^[9].

Biologia

Rozwój: Geofity cebulowe. Większość gatunków występuje na obszarach zimowych opadów deszczu i ich okres wegetacyjny rozpoczyna się późną jesienią, a kwitnienie następuje zimą. Nawet te gatunki, które występują na obszarach opadów letnich, jak L. campanulata i L. karooica, zachowują taki cykl wegetacyjny. Jedynym gatunkiem, który nie przechodzi okresu spoczynku w miesiącach letnich jest L. pearsonii, występująca w południowej Namibii^[6]. Gatunki występujące na szczególnych suchych obszarach (np. L. xerophila) w przypadku braku opadów deszczu nie rozpoczynają wegetacji^[6]. Kwitnienie dwóch gatunków (L. montana i L. sargeantii) jest zależne od wystąpienia sezonowych pożarów^[6]. Wiele gatunków jest zapylanych przez pszczoły. Gatunki z grupy L. aloides zapylane są przez nektarniki. Prawdopodobnie rośliny te zapylane są też przez gryzonie^[8].

Siedlisko: Poszczególne gatunki zasiedlają różne środowiska. Najbardziej skrajne siedliska zajmują L. punctata, która występuje w głębokich, przybrzeżnych piaskach, bardzo kwaśnych lub bardzo zasadowych, oraz L. campanulata, która zasiedla ciężkie gleby na wysokości powyżej 2000 m n.p.m. Pozostałe gatunki występują na przykład na glebach próchnicznych na wychodniach granitowych (np. L. aloides), na wapiennych formacjach skalnych (np. L. undulata) lub sezonowo zalewanych ciężkich glebach gliniastych (np. L. bachmannii). Jedynie trzy gatunki nie występują na stanowiskach nasłonecznionych: L. margaretae, L. orchioides i L. fistulosa^[6].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 10, 14, 15, 16, 18, 20, 21, 22, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 40, 42, 44, 56^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Rodzaj z podplemienia Massoniinae, plemienia Hyacintheae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[11].

Wykaz gatunków^[3]

Lachenalia adamii G.D.Duncan
Lachenalia alba W.F.Barker ex G.D.Duncan
Lachenalia algoensis Schönland
Lachenalia aloides (L.f.) Engl.
Lachenalia ameliae W.F.Barker
Lachenalia angelica W.F.Barker
Lachenalia anguinea Sweet
Lachenalia arbuthnotiae W.F.Barker
Lachenalia arenicola G.D.Duncan & Helme
Lachenalia argillicola G.D.Duncan
Lachenalia attenuata W.F.Barker ex G.D.Duncan
Lachenalia aurioliae G.D.Duncan
Lachenalia bachmannii Baker
Lachenalia barbarae G.D.Duncan
Lachenalia barkeriana U.Müll.-Doblies, B.Nord. & D.Müll.-Doblies
Lachenalia bolusii W.F.Barker
Lachenalia bowkeri Baker
Lachenalia bruynsii G.D.Duncan
Lachenalia buchubergensis Dinter
Lachenalia bulbifera (Cirillo) Engl.
Lachenalia calcicola (U.Müll.-Doblies & D.Müll.-Doblies) G.D.Duncan
Lachenalia callista G.D.Duncan & T.J.Edwards
Lachenalia campanulata Baker
Lachenalia canaliculata G.D.Duncan
Lachenalia capensis W.F.Barker
Lachenalia carnosa Baker
Lachenalia cernua G.D.Duncan
Lachenalia comptonii W.F.Barker
Lachenalia concordiana Schltr. ex W.F.Barker
Lachenalia congesta W.F.Barker
Lachenalia contaminata Aiton
Lachenalia convallarioides Baker
Lachenalia corymbosa (L.) J.C.Manning & Goldblatt
Lachenalia dasybotrya Diels
Lachenalia dehoopensis W.F.Barker
Lachenalia doleritica G.D.Duncan
Lachenalia duncanii W.F.Barker
Lachenalia elegans W.F.Barker
Lachenalia ensifolia (Thunb.) J.C.Manning & Goldblatt
Lachenalia fistulosa Baker
Lachenalia flava Andrews
Lachenalia framesii W.F.Barker
Lachenalia giessii W.F.Barker
Lachenalia glauca (W.F.Barker) G.D.Duncan
Lachenalia glaucophylla W.F.Barker
Lachenalia haarlemensis Fourc.
Lachenalia hirta (Thunb.) Thunb.
Lachenalia inconspicua G.D.Duncan
Lachenalia isopetala Jacq.
Lachenalia judithiae G.D.Duncan
Lachenalia juncifolia Baker
Lachenalia karooica W.F.Barker ex G.D.Duncan
Lachenalia karoopoortensis G.D.Duncan
Lachenalia klinghardtiana Dinter
Lachenalia kliprandensis W.F.Barker
Lachenalia krugeri G.D.Duncan
Lachenalia lactosa G.D.Duncan
Lachenalia latimerae W.F.Barker
Lachenalia leipoldtii G.D.Duncan
Lachenalia leomontana W.F.Barker
Lachenalia liliiflora Jacq.
Lachenalia longibracteata E.Phillips
Lachenalia longituba (A.M.van der Merwe) J.C.Manning & Goldblatt
Lachenalia lutea G.D.Duncan
Lachenalia luteola Jacq.
Lachenalia lutzeyeri G.D.Duncan
Lachenalia macgregoriorum W.F.Barker
Lachenalia magentea G.D.Duncan
Lachenalia margaretae W.F.Barker
Lachenalia marginata W.F.Barker
Lachenalia marlothii W.F.Barker ex G.D.Duncan
Lachenalia martiniae W.F.Barker
Lachenalia martleyi G.D.Duncan
Lachenalia mathewsii W.F.Barker
Lachenalia maximiliani Schltr. ex W.F.Barker
Lachenalia mediana Jacq.
Lachenalia membranacea (W.F.Barker) G.D.Duncan
Lachenalia minima W.F.Barker
Lachenalia moniliformis W.F.Barker
Lachenalia montana Schltr. ex W.F.Barker
Lachenalia multifolia W.F.Barker
Lachenalia mutabilis G.Lodd. ex Schult. & Schult.f.
Lachenalia namaquensis W.F.Barker
Lachenalia namibiensis W.F.Barker
Lachenalia nardousbergensis G.D.Duncan
Lachenalia neilii W.F.Barker ex G.D.Duncan
Lachenalia nervosa Ker Gawl.
Lachenalia nutans G.D.Duncan
Lachenalia obscura Schltr. ex G.D.Duncan
Lachenalia orchioides (L.) Aiton
Lachenalia orthopetala Jacq.
Lachenalia pallida Aiton
Lachenalia patentissima G.D.Duncan
Lachenalia patula Jacq.
Lachenalia paucifolia (W.F.Barker) J.C.Manning & Goldblatt
Lachenalia pearsonii (R.Glover) W.F.Barker
Lachenalia peersii Marloth ex W.F.Barker
Lachenalia perryae G.D.Duncan
Lachenalia physocaulos W.F.Barker
Lachenalia polyphylla Baker
Lachenalia polypodantha Schltr. ex W.F.Barker
Lachenalia punctata Jacq.
Lachenalia purpureocaerulea Jacq.
Lachenalia pusilla Jacq.
Lachenalia pygmaea (Jacq.) G.D.Duncan
Lachenalia quadricolor Jacq.
Lachenalia reflexa Thunb.
Lachenalia rosea Andrews
Lachenalia salteri W.F.Barker
Lachenalia sargeantii W.F.Barker
Lachenalia schelpei W.F.Barker
Lachenalia schlechteri Baker
Lachenalia sessiliflora Andrews
Lachenalia splendida Diels
Lachenalia stayneri W.F.Barker
Lachenalia suaveolens (W.F.Barker) G.D.Duncan
Lachenalia summerfieldii G.D.Duncan
Lachenalia thomasiae W.F.Barker ex G.D.Duncan
Lachenalia thunbergii G.D.Duncan & T.J.Edwards
Lachenalia trichophylla Baker
Lachenalia undulata Masson ex Baker
Lachenalia unifolia Jacq.
Lachenalia valeriae G.D.Duncan
Lachenalia vanzyliae (W.F.Barker) G.D.Duncan & T.J.Edwards
Lachenalia variegata W.F.Barker
Lachenalia ventricosa Schltr. ex W.F.Barker
Lachenalia verticillata W.F.Barker
Lachenalia violacea Jacq.
Lachenalia viridiflora W.F.Barker
Lachenalia whitehillensis W.F.Barker
Lachenalia wrightii Baker
Lachenalia xerophila Schltr. ex G.D.Duncan
Lachenalia youngii Baker
Lachenalia zebrina W.F.Barker
Lachenalia zeyheri Baker

Zastosowanie

Rośliny ozdobne: Lachenalie są uprawiane jako rośliny ogrodowe. W Polsce do gruntu cebule należy sadzić wiosną, z końcem kwietnia. Można je również uprawiać jako rośliny pokojowe, wysadzając cebule od listopada do lutego, niemniej dla zachowania wysokiej jakości kwiatów rośliny wymagają w tym okresie doświetlania. Zakwitają po około 2 miesiącach od posadzenia cebul^[10]. Rośliny wymagają podłoża przepuszczalnego, porowatego, szybko wysychającego. Dobrze radzą sobie w podłożu pumeksowym lub mieszance pumeksu albo grubego perlitu z ziemią ogrodową. W okresie letnim wymagają przesuszenia^[12]. W Polsce cebule wymagają wykopania na zimę (strefy mrozoodporności: 9–11)^[13].

W uprawie znajdują się również kultywary lachenalii, na przykład 'Nelsonii' o wysokości 20 cm i brzoskwiniowych kwiatach, 'Rupert' o wysokości 30 cm i jasnoniebieskoliliowych kwiatach lub 'Namakwa' o wysokości 30 cm i kwiatach żółtych z purpurowymi wierzchołkami. Zarówno gatunki botaniczne jak i kultywary były nagradzane Award of Garden Merit przez Królewskie Towarzystwo Ogrodnicze w Londynie^[14].

Rośliny lecznicze: W liściach L. unifolia obecne są flawonoidy: diosmetyna, tricetyna i luteolina^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Plants of the World Online (ang.). The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07].
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum) (ang.). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07].
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Duncan Graham. Notes on the genus Lachenalia. „Hilbertia”. 53, s. 40-48, 1995.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f H.J. Hewson: ABRS Flora of Australia Online - Lachenalia. Commonwealth of Australia. [dostęp 2021-03-14].
↑ ^a ^b ^c E. Van Jaarsveld: Lachenalia. W: Urs Eggli, Reto Nyffeler: Monocotyledons. Wyd. 2. Berlin: Springer, 2020, s. 1265-66. ISBN 978-3-662-56486-8. (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h P. Speta: Hyacinthaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 270-280. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.)
↑ ^a ^b Anna Kapczyńska: Autoreferat (Lachenalia). Kraków: Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja W Krakowie, 2019.
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) (ang.). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07].
↑ Glavich T.. Beginner’s Guide to Lachenalia. „Cactus and Succulent Journal”. 88 (1), s. 43–45, 2016. DOI: 10.2985/015.088.0105.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ RHS top AGM garden-worthy plants (ang.). The Royal Horticultural Society. [dostęp 2021-03-14].
↑ Christine A. Williams, Jeffrey B. Harborne, Trevor S. Crosby. Tricetin, diosmetin and luteolin sulphates in leaves of Lachenalia unifolia. „Phytochemistry”. 15 (2), s. 349–350, 1976-01. DOI: 10.1016/s0031-9422(00)89036-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[kew-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Plants of the World Online (ang.). The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07].

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum) (ang.). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07].

[nop-5] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.

[geo-6] Duncan Graham. Notes on the genus Lachenalia. „Hilbertia”. 53, s. 40-48, 1995.

[flora-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f H.J. Hewson: ABRS Flora of Australia Online - Lachenalia. Commonwealth of Australia. [dostęp 2021-03-14].

[mono-8] E. Van Jaarsveld: Lachenalia. W: Urs Eggli, Reto Nyffeler: Monocotyledons. Wyd. 2. Berlin: Springer, 2020, s. 1265-66. ISBN 978-3-662-56486-8. (ang.)

[kub-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h P. Speta: Hyacinthaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 270-280. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.)

[ref-10] Anna Kapczyńska: Autoreferat (Lachenalia). Kraków: Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja W Krakowie, 2019.

[grin-11] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) (ang.). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07].

[ogr-12] Glavich T.. Beginner’s Guide to Lachenalia. „Cactus and Succulent Journal”. 88 (1), s. 43–45, 2016. DOI: 10.2985/015.088.0105.

[bota-13] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[rhs-14] RHS top AGM garden-worthy plants (ang.). The Royal Horticultural Society. [dostęp 2021-03-14].

[med-15] Christine A. Williams, Jeffrey B. Harborne, Trevor S. Crosby. Tricetin, diosmetin and luteolin sulphates in leaves of Lachenalia unifolia. „Phytochemistry”. 15 (2), s. 349–350, 1976-01. DOI: 10.1016/s0031-9422(00)89036-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne