Lacka Brama w Kijowie

Pomnik „Lacka Brama”
Państwo	Ukraina
Miejscowość	Kijów
Adres	Plac Niepodległości
Typ budynku	brama, baszta
Styl architektoniczny	średniowieczny mur obronny
Inwestor	gmina kupiecka
Rozpoczęcie budowy	XI w.
Ważniejsze przebudowy	1224
Zniszczono	1240
Pierwszy właściciel	Jarosław I Mądry
Kolejni właściciele	gmina
	Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego Pomnik „Lacka Brama”
	Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pomnik „Lacka Brama”
	50°27′03″N 30°31′22″E/50,450833 30,522778

Lacka Brama, Polska Brama, Lackie Wrota^[1], ukr. Лядська брама, Ladśka brama^[2] – średniowieczna brama wjazdowa do kijowskiego grodu Jarosława, stolicy Rusi Kijowskiej, prowadząca na południowy wschód, w kierunku uroczyska Ugorskie^[3]. Położona była w średniowiecznym kwartale polskiej gminy kupieckiej na Lackiej Słobodzie (Woli Polskiej, łacińskiej), w rejonie obecnego Placu Niepodległości^[4]. W 1686 miasto oficjalnie zostało przyznane Rosji, wtedy też prawdopodobnie pojawiła się nowa nazwa Peczerskie Wrota.

Historia

Do najpotężniejszych we wczesnośredniowiecznej Rusi należały umocnienia Kijowa. Były to mieszczące się w obrębie Grodu Jarosława Mądrego obwarowania zespołu pałacowo-świątynnego, z drugiej ćwierci XI w. Potrójny wał z ziemi i kamienia wznosił się do wysokości 15 m, konstrukcja posiadała kilka potężnych baszt-bram. Wewnątrz zewnętrznego łuku wałów znalazła się m.in. Kreszczata Dolina (Padół). Brama Lacka była jedną z trzech bram grodu, zbudowanych przez Jarosława I Mądrego^[5]. Brama została po raz pierwszy wspomniana w Latopisie hipackim w roku 1151, dziejopis podaje, że została spalona podczas pożaru w styczniu 1124. Zniszczeniu uległy w tym roku również bramy Żydowska, Węgierska oraz Złota^[6]. Była to brama flankująca wjazd do grodu od południowego wschodu. Od bramy prowadziła droga w stronę uroczyska Ugorskie, domniemanej lokalizacji węgierskiej osady targowej przy bramie węgierskiej, miejsca gdzie znajdowała się również legendarna mogiła Askolda. W IX w. miał tędy przebiegać szlak wędrówki Węgrów z Powołża w kierunku Halicza. W miejscu tym miał się również dokonać prawdopodobny chrzest Włodzimierza Wielkiego, jego synów oraz mieszkańców Kijowa. W późniejszych czasach nazywana była również bramą Peczerską, ponieważ prowadziła do Ławry Peczerskiej. W kierunku zachodnim flankę kamienno-ziemnego muru zamykała Złota Brama. Pośrodku między Lacką a Złotą bramą znajdował się kwartał polskiej/lackiej gminy kupieckiej.

Wybór miejsca na budowę bramy był prawdopodobnie związany z lokalizacją w tym miejscu ruchliwej gminy kupieckiej i osady targowej nad Dnieprem^[7]. Osada zamieszkana była przez obcą etnicznie ludność m.in. Chazarów, Żydów, Ormian, Greków, a nawet Polaków i Niemców^[8]. Głównym zajęciem tych grup ludnościowych zamieszkujących Padół było rzemiosło i handel^[9]. Prawdopodobnie druga Lacka Brama uległa zniszczeniu w roku 1240 podczas najazdu tatarskiego^[10]. Pod koniec roku 1240 oblężenie Kijowa rozpoczęło się od natarcia Mongołów pod wodzą Batu-chana. na bramę polską (lacką). Podobnie było w roku 1151 w czasie szturmu Suzdalczyków, walki były tu najcięższe i najkrwawsze. Tuż za bramą, na terenie kwartału kupieckiego powstał ok. roku 1230 kościół Bernardynów, a następnie klasztor Dominikanów, założony przez św. Jacka. Od XII w. możemy liczyć się ze stałą obecnością kupców polskich w Kijowie. Mieszczanie wrocławscy często odwiedzali Kijów, a krótko po najeździe mongolskim spotkał ich tam Carpini, gdy powracał z Mongolii. Mogli mieszkać tu w pobliżu "Drzwi Lackich", które wymienia latopis. W wieku XIII kolonia kupców polskich w Kijowie mogła posiadać dość duże znaczenie. Prawdopodobnie kupcy polscy znaleźli się w liczbie kupców "wszelkiego języka", którzy w roku 1203, w czasie zdobycia Kijowa przez wojska księcia Ruryka Rościsławowicza zamknęli się w cerkwiach w obawie przed rabunkiem - "hosti innozemcia, wsiakoho jazyka zatworiszasia w cerkwach". Zdobyty Kijów uległ wtedy zniszczeniu i rozgrabieniu.

W roku 1832 podczas prac ziemnych widać było jeszcze resztki ruin starej bramy. Dopiero pod koniec lat siedemdziesiątych XX w., wyeksponowano stopę fundamentową w związku z obchodami 1500 rocznicy Kijowa, którą zwieńczono w 2001 roku współczesnym eklektycznym pomnikiem z figurą św. Michała.

Etymologia nazwy

Związek tej nazwy bramy z zamieszkałymi w pobliżu kupcami polskimi potwierdza jednoczesne występowanie w Kijowie bramy Żydowskiej.

Nazwa bramy lackiej może pochodzić zarówno od wczesnośredniowiecznej dzielnicy kupieckiej^[11] znajdującej się na Padole, ale również nawiązywać do ludności lędziańskiej^[12], osadzonej przez Jarosława Mądrego w dorzeczu Rosi i Dniepru. W roku 1030 wareskie wojska Rurykowiczów zagarnęły Bełz, a w następnym roku w wyniku wyprawy Jarosława Mądrego i normańskiego księcia Haralda III – inne grody Lachów^[13] aż po San. W późnym średniowieczu pod panowaniem ruskim (wareskim) Lędzianie ulegli całkowitej rutenizacji. Zaczęła się ona w 1031 od przesiedlenia przez Jarosława Mądrego znacznej części ludności lędziańskiej nad rzekę Roś na Naddnieprzu, gdzie długo zachowywała ona swą odrębność etniczną.

Roku 6539 [1031]. Jarosław i Mścisław (Jarisleifr i Harald) zebrali wojów mnogich, poszli na Lachów i zajęli Grody Czerwieńskie znowu, i spustoszyli ziemię lacką, i mnóstwo Lachów przywiedli, i rozdzielili ich. Jarosław osadził swoich nad Rosią, i są do dziś"; rus. "Ярославь и Мьстиславъ собраста вой ниогъ, идоста на Ляхы, и заяста грады Червеньскыя опять, н повоеваста Лядьскую землю, и многы Ляхы приведоста, и разлълиста я; Ярославь посади своя по Ръси, и суть до сего дне." [w:] Powieść minionych lat".

Podczas zjazdu rosyjskich archeologów w roku 1878 P.O. Jurczenko przedstawił słabo umotywowaną tezę wywodząca nazwę Lackiej bramy od wyrazu lada, laszina^[14]

Zobacz też

Przypisy

↑ «Польские ворота» (по нашим летописям, «Лядьские») упоминаются при описании топографических объектов Киева ..., [w:] Ю. А Лимонов, В. И. Буганов, Культурные связи России с европейскими странами в XV-XVII вв., 1978, s. 48.
↑ ...такая ограда называлась часто «огородом» или «столпием»; такое ограждение было в Киеве в 1151 г., когда войска были размещены от Золотых ворот по тем огородом до Лядьских ворот, а оттоле шли и до Клова, и до Берестового, и до Угорських ворот..., [w:] "Arkhivy Ukraïny", 1 (1980).
↑ Hruszewski, Istoria ...; Karger; Tołoczko]
↑ Wschodnie albo Lackie Wrota, znajdowała się w rejonie obecnego placu Kalinina, [w:] L. Podhorodecki, Dzieje Kijowa, 1982.
↑ ...już w grodzie Jarosława przy bramie lackiej istniała Lacka Słoboda – dzielnica Polaków obok dzielnicy Niemców i Włochów, a przy cerkwi Mikołaja – targowa osada węgierska..., [w:] Tadeusz M. Trajdos, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386-1434, 1982 ; W Kijowie uczynił sobie św. Jacek bazę apostolską, założył klasztor przy Bramie Lackiej i postarał się o wyświęcenie biskupa, którym był wrocławski Dominikanin.
↑ In die Jaroslavstadt führten drei Tore: Das jüdische Tor (Židovskie), das Polnische Tor (Ljadskie) und das Goldene Tor (Zolotye). Besonders das Goldene Tor war für die Bewohner der Stadt wohl mehr als ein bloßer Zugang zur Stadt, [w:] J. P. Faatz, Kiew im Mittelalter: Hauptstadt der Kiewer Rus, 2001 ; Під час згаданої вже облоги Києва у 1151 р. союзні Ізяславу та іншим князям Коуеве н Торчи и Печенези туда сташа от Золотнх ворот по тем огородом до Лядьских ворот, а оттоле шли и до Клова, и до Берестового, и до Угорських ворот, [w:] "Arkhivy Ukraïny", 1980 ; В Києві були Золоті ворота, Жидівські, Лядські й Угорські, [w:] I. P. Krypiakewycz, B. Hnatewycz, Istorija ukrajinskoho wijska, 1992.
↑ Tadeusz M. Trajdos, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386-1434, 1983.
↑ "Про перебування чужинiв у Киевi свiдчать назви: "лядська" брама, "жiдiвська" („жидове"), "козари". У столицi Кнiв, держави було багато aiрмен, греxiв, а також нiмцiв, iталiйцiв, чехiв, анпмйцiв тощо. Серед шльних людей, що належали до нижчо ..." [w:] Wołodymyr Kubijowycz, Encyclopedia of Ukraine str. 40, wyd. 1993; quarter (cr. a Kiev, les noms: Liadska brama, Porte des Polonais; les quartiers Jydove, juif, et Khozary, khazar). La capitale de l'Etat kiévien compte un grand nombre d'Arméniens, de Grecs, mais aussi des Allemands, des Italiens, des Tchèques et des des Anglais. [w:] Arkady Joukovsky. Histoire de l'Ukraine. 1993
↑ Studia wczesnośredniowieczne, T. 4, IHKM PAN, s. 350.
↑ The next day the Mongols surrounded the city, but they concentrated their catapults against Kiev's obvious weak point—the battlements that flanked the Polish Gate, the only part of the city walls constructed of wood, [w:] T. J. Craughwell, The Rise and Fall of the Second Largest Empire in History, 2010, s. 184.
↑ W średniowieczu obrona każdej baszty należała do jednego z cechów, który ponosił całkowitą odpowiedzialność nie tylko za jej obronę — ale również za wcześniejsze jej wyposażenie i stan obrony, była to więc kwestia nie tylko osobistej dzielności miejskiej ludności zrzeszonej w cechy - ale również jej liczebności i zasobów materialnych. [w:] Problemy, t. 10, TWP.
↑ Ipatjewskaja letopiś, [w:] Połnoje sobranije russkich letopisiej, T. 2, s. 427 ; Der Name Ljadskie vorota wird entwerden auf "Ljach" (Pole) zurückgeführt, wobei die Torbeichnung zugleich als Lendiz für die Existenz einer polnischen Ansiedlung oder Strasse betrachtet wird, [w:] Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Osteuropa-Institut München, 1988, s. 363.; "Нам представляется весьма правдоподобной гипотеза формирования этнонима Ляхи на базе слов лядь, лядина, лядьский (ср.: Лядьская страна — Польша)." [w:] Этнонимия славянских языков: Номинация и словообразование. 1991.
↑ Saga o Haraldzie Hardrada, [w:] "Kwartalnik Historyczny", T. 108, wyd. 1-3, Towarzystwo Historyczne, 2001.
↑ P.O. Jurczenki. O proischożdienii nazwanija Ladskich worot w Kijewie. "Trudy triet'jego archieołogiczeskogo sjezda w Rossii", t. 2, 1878, s. 59-61 "lada", "laszina" (zob. Laszina, wieś w Chorwacji; lada bóstwo pokoju na Rusi, czczone według latopisów, mające świątynię w Kijowie)

Linki zewnętrzne

hipotetyczny plan Kijowa. archunion.com.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-26)]. z roku 1695 Lacka Bram (na rycinie Wrota Peczarskie), Żydowska Brama na rys. Wrota Lwowskie
Polska Brama w Kijowie (rekonstrukcja). archunion.com.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-16)]..

[1] «Польские ворота» (по нашим летописям, «Лядьские») упоминаются при описании топографических объектов Киева ..., [w:] Ю. А Лимонов, В. И. Буганов, Культурные связи России с европейскими странами в XV-XVII вв., 1978, s. 48.

[2] ...такая ограда называлась часто «огородом» или «столпием»; такое ограждение было в Киеве в 1151 г., когда войска были размещены от Золотых ворот по тем огородом до Лядьских ворот, а оттоле шли и до Клова, и до Берестового, и до Угорських ворот..., [w:] "Arkhivy Ukraïny", 1 (1980).

[3] Hruszewski, Istoria ...; Karger; Tołoczko]

[4] Wschodnie albo Lackie Wrota, znajdowała się w rejonie obecnego placu Kalinina, [w:] L. Podhorodecki, Dzieje Kijowa, 1982.

[5] ...już w grodzie Jarosława przy bramie lackiej istniała Lacka Słoboda – dzielnica Polaków obok dzielnicy Niemców i Włochów, a przy cerkwi Mikołaja – targowa osada węgierska..., [w:] Tadeusz M. Trajdos, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386-1434, 1982 ; W Kijowie uczynił sobie św. Jacek bazę apostolską, założył klasztor przy Bramie Lackiej i postarał się o wyświęcenie biskupa, którym był wrocławski Dominikanin.

[6] In die Jaroslavstadt führten drei Tore: Das jüdische Tor (Židovskie), das Polnische Tor (Ljadskie) und das Goldene Tor (Zolotye). Besonders das Goldene Tor war für die Bewohner der Stadt wohl mehr als ein bloßer Zugang zur Stadt, [w:] J. P. Faatz, Kiew im Mittelalter: Hauptstadt der Kiewer Rus, 2001 ; Під час згаданої вже облоги Києва у 1151 р. союзні Ізяславу та іншим князям Коуеве н Торчи и Печенези туда сташа от Золотнх ворот по тем огородом до Лядьских ворот, а оттоле шли и до Клова, и до Берестового, и до Угорських ворот, [w:] "Arkhivy Ukraïny", 1980 ; В Києві були Золоті ворота, Жидівські, Лядські й Угорські, [w:] I. P. Krypiakewycz, B. Hnatewycz, Istorija ukrajinskoho wijska, 1992.

[7] Tadeusz M. Trajdos, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386-1434, 1983.

[8] "Про перебування чужинiв у Киевi свiдчать назви: "лядська" брама, "жiдiвська" („жидове"), "козари". У столицi Кнiв, держави було багато aiрмен, греxiв, а також нiмцiв, iталiйцiв, чехiв, анпмйцiв тощо. Серед шльних людей, що належали до нижчо ..." [w:] Wołodymyr Kubijowycz, Encyclopedia of Ukraine str. 40, wyd. 1993; quarter (cr. a Kiev, les noms: Liadska brama, Porte des Polonais; les quartiers Jydove, juif, et Khozary, khazar). La capitale de l'Etat kiévien compte un grand nombre d'Arméniens, de Grecs, mais aussi des Allemands, des Italiens, des Tchèques et des des Anglais. [w:] Arkady Joukovsky. Histoire de l'Ukraine. 1993

[9] Studia wczesnośredniowieczne, T. 4, IHKM PAN, s. 350.

[10] The next day the Mongols surrounded the city, but they concentrated their catapults against Kiev's obvious weak point—the battlements that flanked the Polish Gate, the only part of the city walls constructed of wood, [w:] T. J. Craughwell, The Rise and Fall of the Second Largest Empire in History, 2010, s. 184.

[11] W średniowieczu obrona każdej baszty należała do jednego z cechów, który ponosił całkowitą odpowiedzialność nie tylko za jej obronę — ale również za wcześniejsze jej wyposażenie i stan obrony, była to więc kwestia nie tylko osobistej dzielności miejskiej ludności zrzeszonej w cechy - ale również jej liczebności i zasobów materialnych. [w:] Problemy, t. 10, TWP.

[12] Ipatjewskaja letopiś, [w:] Połnoje sobranije russkich letopisiej, T. 2, s. 427 ; Der Name Ljadskie vorota wird entwerden auf "Ljach" (Pole) zurückgeführt, wobei die Torbeichnung zugleich als Lendiz für die Existenz einer polnischen Ansiedlung oder Strasse betrachtet wird, [w:] Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Osteuropa-Institut München, 1988, s. 363.; "Нам представляется весьма правдоподобной гипотеза формирования этнонима Ляхи на базе слов лядь, лядина, лядьский (ср.: Лядьская страна — Польша)." [w:] Этнонимия славянских языков: Номинация и словообразование. 1991.

[13] Saga o Haraldzie Hardrada, [w:] "Kwartalnik Historyczny", T. 108, wyd. 1-3, Towarzystwo Historyczne, 2001.

[14] P.O. Jurczenki. O proischożdienii nazwanija Ladskich worot w Kijewie. "Trudy triet'jego archieołogiczeskogo sjezda w Rossii", t. 2, 1878, s. 59-61 "lada", "laszina" (zob. Laszina, wieś w Chorwacji; lada bóstwo pokoju na Rusi, czczone według latopisów, mające świątynię w Kijowie)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne