Lactarius (mleczaj)

Mleczaj
Ilustracja
Mleczaj dołkowany
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

gołąbkowce

Rodzina

gołąbkowate

Rodzaj

mleczaj

Nazwa systematyczna
Lactarius Pers.
Tent. disp. meth. fung.: 68 (Lipsk, 1797)
Typ nomenklatoryczny

Lactarius torminosus (Schaeff.) Pers

Lactarius Pers. (mleczaj) – rodzaj grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Rodzaj Lactarius został opisany po raz pierwszy przez Christiaana Persoona w „Tentamen dispositionis methodicae Fungorum” z 1797 r. (jako: „Lactaria. Pileus carnosus depressus, Lamellaæ (nonnullæ subramosæ) lactescentes”[2]). Synonimy naukowe: Agaricus sect. Lactifluus Pers., Agaricus subdiv. Galorrheus Fr., Galorrheus (Fr.) Fr., Gloeocybe Earle, Hypophyllum Earle, Lactaria Pers., Lactariella J. Schröt., Lactariopsis Henn., Lactifluus (Pers.) Roussel, Pleurogala Redhead & Norvell[3].

Nazwę polską nadał Józef Jundziłł w 1791 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane były także jako bedłka, rydz, krowiak, podrydzyk i mleczajek[4].

Charakterystyka

Rozwijają się w glebie i wytwarzają naziemne owocniki złożone z kapelusza i trzonu. Najmniejszy z mleczajów ma średnicę kapelusza ok. 3 cm, u największego dochodzi ona do 30 cm[5]. Kapelusze o suchej lub mazistej powierzchni (u wielu gatunków z widocznymi koncentrycznie ułożonymi pręgami) i blaszkowatym hymenoforze na spodzie. blaszki przyrośnięte do cylindrycznych, u dojrzałych owocników pustych, trzonów. Z powodu charakterystycznej dla gołąbkowatych budowy miąższu owocników (okrągłokomórkowygo), są one najczęściej charakterystycznie kruche, z nierównym przełamem. Zarodniki mleczajów są kulistawe lub elipsoidalne, o powierzchni pokrytej najczęściej brodawkami lub siateczką, pozbawione są pory rostkowej, a ich wysyp jest biały lub ochrowy, amyloidalny[6]. Wydzielają sok mleczny o różnej barwie, u niektórych gatunków na powietrzu zmieniający kolor[7].

Niektóre gatunki

Mleczaj omszony
(c) Игорь Лебединский, CC BY 3.0
Mleczaj wygięty
Mleczaj paskudnik
Mleczaj kamforowy
Mleczaj chrząstka
Mleczaj dębowy
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Mleczaj wątrobowy
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Mleczaj pomarszczony
Mleczaj pachnący
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Mleczaj bukowy
Mleczaj złocisty
Mleczaj ciemny
Mleczaj smaczny
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Mleczaj pospolity
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Mleczaj szaroplamisty
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Mleczaj ostry
(c) Игорь Лебединский, CC BY 3.0
Mleczaj płowy
  • Lactarius acerrimus Britzelm. – mleczaj najostrzejszy
  • Lactarius acris (Bolton) Gray – mleczaj ostry
  • Lactarius acutus R. Heim
  • Lactarius adhaerens R. Heim
  • Lactarius albocarneus Britzelm. – mleczaj lśniący[8]
  • Lactarius albocremeus Z. Schaef. – mleczaj białokremowy
  • Lactarius amarus R. Heim
  • Lactarius aquizonatus Kytöv.
  • Lactarius aspideus (Fr.) Fr. – mleczaj żółtawy
  • Lactarius atlanticus Bon
  • Lactarius aurantiacus (Pers.) Gray – mleczaj pomarańczowy
  • Lactarius aurantiifolius Verbeken
  • Lactarius auriolla Kytöv.
  • Lactarius azonites (Bull.) Fr. – mleczaj bezstrefowy
  • Lactarius badiosanguineus Kühner & Romagn. – mleczaj brązowy
  • Lactarius baliophaeus Pegler
  • Lactarius barbatus Verbeken
  • Lactarius blennius (Fr.) Fr. – mleczaj śluzowaty
  • Lactarius borzianus (Cavara) Verbeken & Nuytinck
  • Lactarius brunneohepaticus M.M. Moser – mleczaj bieszczadzki
  • Lactarius camphoratus (Bull.) Fr. – mleczaj kamforowy
  • Lactarius chromospermus Pegler
  • Lactarius chrysorrheus Fr. – mleczaj złocisty
  • Lactarius circellatus Fr. – mleczaj dębowo-grabowy
  • Lactarius citriolens Pouzar – mleczaj cytrynowy
  • Lactarius clarkeae Cleland
  • Lactarius controversus (Pers.) Pers. – mleczaj różowoblaszkowy
  • Lactarius cremor Fr. – mleczaj pofałdowany
  • Lactarius cyathuliformis Bon
  • Lactarius decipiens Quél. – mleczaj żółknący
  • Lactarius deliciosus (L.) Gray – mleczaj rydz
  • Lactarius deterrimus Gröger – mleczaj świerkowy
  • Lactarius evosmus Kühner & Romagn.
  • Lactarius flavopalustris Kytöv.
  • Lactarius flexuosus (Pers.) Gray – mleczaj wygięty
  • Lactarius fluens Boud. – mleczaj śliski
  • Lactarius fuliginosus (Fr.) Fr. – mleczaj jelonek
  • Lactarius fulvissimus Romagn.
  • Lactarius glaucescens Crossl. – mleczajowiec zieleniejący[9] (mleczaj zieleniejący[4])
  • Lactarius glyciosmus (Fr.) Fr. – mleczaj kokosowy
  • Lactarius helvus (Fr.) Fr. – mleczaj płowy
  • Lactarius hepaticus Plowr. mleczaj wątrobowy
  • Lactarius hyphoinflatus R.W. Rayner
  • Lactarius hysginoides Korhonen & T. Ulvinen
  • Lactarius hysginus (Fr.) Fr. – mleczaj rudobrązowy
  • Lactarius indigo (Schwein.) Fr. – mleczaj niebieski[9]
  • Lactarius lacunarum Romagn. ex Hora – mleczaj bagienny
  • Lactarius lanceolatus O.K. Mill. & Laursen
  • Lactarius leonis Kytöv. 1984[10]
  • Lactarius lepidotus Hesler & A.H. Sm. – mleczaj szarobrązowy
  • Lactarius lignyotus Fr. – mleczaj przydymiony
  • Lactarius lilacinus (Lasch) Fr. – mleczaj liliowy
  • Lactarius luridus (Pers.) Gray
  • Lactarius mairei Malençon
  • Lactarius mammosus Fr. – mleczaj sutkowaty
  • Lactarius maruiaensis McNabb
  • Lactarius musteus Fr. – mleczaj moszczobarwny
  • Lactarius nanus J. Favre – mleczaj karłowaty
  • Lactarius necator (Bull.) Pers. – mleczaj paskudnik
  • Lactarius nothofagi R. Heim
  • Lactarius novae-zelandiae McNabb
  • Lactarius obscuratus (Lasch) Fr. – mleczaj olszowy
  • Lactarius omphaliiformis Romagn. – mleczaj pępówkowy
  • Lactarius pallidus Pers. – mleczaj bladawy
  • Lactarius pergamenus (Sw.) Fr.
  • Lactarius picinus Fr. – mleczaj ciemny
  • Lactarius pilatii Z. Schaef.
  • Lactarius porninsis Rolland – mleczaj modrzewiowy
  • Lactarius pterosporus Romagn. – mleczaj pomarszczony
  • Lactarius pubescens (Fr.) Fr. – mleczaj omszony
  • Lactarius pyrogalus (Bull.) Fr. – mleczaj leszczynowy
  • Lactarius quieticolor Romagn. – mleczaj niebieszczejący[11]
  • Lactarius quietus (Fr.) Fr. – mleczaj dębowy
  • Lactarius repraesentaneus Britzelm. – mleczaj żółtofioletowy
  • Lactarius resimus (Fr.) Fr. – mleczaj okazały
  • Lactarius romagnesii Bon
  • Lactarius rostratus Heilm.-Claus.
  • Lactarius rubrocinctus Fr. – mleczaj obrączkowy
  • Lactarius rufus (Scop.) Fr. mleczaj rudy
  • Lactarius ruginosus Romagn.
  • Lactarius salicis-reticulatae Kühner – mleczaj wierzby żyłkowanej
  • Lactarius salmonicolor R. Heim & Leclair – mleczaj jodłowy
  • Lactarius sanguifluus (Paulet) Fr. – mleczaj czerwieniejący
  • Lactarius scoticus Berk. & Broome
  • Lactarius scrobiculatus (Scop.) Fr. – mleczaj dołkowany
  • Lactarius semisanguifluus R. Heim & Leclair – mleczaj zmienny[12]
  • Lactarius sepiaceus McNabb
  • Lactarius serifluus (DC.) Fr. – mleczaj wodnisty
  • Lactarius sphagneti (Fr.) Neuhoff – mleczaj torfowcowy
  • Lactarius spinosulus Quél. & Le Bret. – mleczaj łuseczkowaty
  • Lactarius stephensii (Berk.) Verbeken & Walleyn
  • Lactarius subdulcis (Pers.) Gray – mleczaj bukowy
  • Lactarius subumbonatus Lindgr.
  • Lactarius tabidus Fr.
  • Lactarius tawai McNabb
  • Lactarius theiogalus (Bull.) Gray – mleczaj siarkowy
  • Lactarius tithymalinus (Scop.) Fr.
  • Lactarius torminosus (Schaeff.) Gray – mleczaj wełnianka
  • Lactarius trivialis (Fr.) Fr. – mleczaj niebieskawy
  • Lactarius turpis (Weinm.) Fr.
  • Lactarius umerensis McNabb
  • Lactarius uvidus (Fr.) Fr. – mleczaj lepki
  • Lactarius vietus (Fr.) Fr. – mleczaj szaroplamisty
  • Lactarius violascens (J. Otto) Fr. – mleczaj fiołkowy
  • Lactarius zonarioides Kühner & Romagn. – mleczaj strefowany
  • Lactarius zonarius (Bull.) Fr. – mleczaj pręgowany

Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie Index Fungorum. Obejmuje on wszystkie gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Uwzględniono tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie[13]. Nazwy polskie według checklist Władysława Wojewody[4].

Występowanie i znaczenie

Opisano ponad 200 gatunków i ich liczba ciągle się zmienia; zarówno w wyniku opisywania nowych gatunków, jak i zmian w ich nazewnictwie i systematyce. W Europie występuje ok. 100 gatunków. Najlepiej poznane są gatunki występujące w Europie i w Ameryce Północnej, ciągle natomiast opisywane są nowe gatunki mleczajów ze stref tropikalnych. Kilkadziesiąt gatunków jest zagrożonych wyginięciem i w wielu krajach znajdują się one na czerwonych listach[14].

Mleczaje to grzyby mikoryzowe tworzące symbiozę z różnymi gatunkami drzew. Mają dość trwałe owocniki rozwijające się zazwyczaj od lata do późnej jesieni[14]. Niektóre gatunki są jadalne i cenione przez grzybiarzy (np. mleczaj rydz), niektóre są niejadalne z powodu gorzkiego mleczka (np. mleczaj biel), ale i te po odpowiednim przyrządzeniu w niektórych krajach są uważane za smaczne grzyby jadalne. Tylko niektóre gatunki są trujące (np. mleczaj wełnianka i mleczaj paskudnik)[5].

Przypisy

  1. a b Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
  2. Pl. „Mleczaj. Kapelusz mięsisty, wklęsły, blaszki wydzielające mleczko”.
  3. Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
  4. a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  5. a b Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
  6. Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 402. ISBN 83-7404-513-2.
  7. Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
  8. Nazwa polska podana przez A. Skirgiełło dla synonimu Lactarius glutinopallens.
  9. a b Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [dostęp 2021-07-16].
  10. Gierczyk B., Szczepkowski A., Kujawa A. , XVIII Wystawa Grzybów Puszczy Białowieskiej, Parki nar. Rez. Przyr., 2013, 32(2): 88-112
  11. W. Wojewoda podał nazwę polską dla synonimu Lactarius hemicyaneus.
  12. Nazwa polska według A. Skirgiełło.
  13. Index Fungorum (gatunki). [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
  14. a b Alina Skirgiełło: Mleczaj (Lactarius). Grzyby (Mycota), tom 25. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), mleczaj (Lactarius). Kraków: PWN, 1998. ISBN 83-85444-65-3.

Media użyte na tej stronie

Lactarius spec. - Lindsey 7a.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius spec. from Commanster, Belgian High Ardennes.

The determination of the species shown in this picture has been verified.
Lactarius spec. - Lindsey 17a.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius spec. from Commanster, Belgium.

The determination of the species shown in this picture has been verified.
Lactarius scrobiculatus T66.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lactarius scrobiculatus (location: Poland)
Lactarius flexuosus1.jpg
(c) Игорь Лебединский, CC BY 3.0
Lactarius flexuosus]
Lactarius deterrimus2.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lactarius vellereus G29.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lactarius vellereus
Lactarius deliciosus.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lactarius picinus G1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lactarius picinus
Lactarius spec. - Lindsey 13a.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius spec. from Commanster, Belgian High Ardennes.

The determination of the species shown in this picture has been verified.
Lactarius helvus0.jpg
(c) Игорь Лебединский, CC BY 3.0
Lactarius helvus
Lactarius quietus.jpg
Autor: Tocekas, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lactarius quietus. Veseluvka, Jonava district, Lithuania.
Lactarius glyciosmus - Lindsey.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius deterrimus from Commanster, Belgium.

The determination of the species shown in this picture has been verified.
2011-09-17 Lactarius turpis (Weinm.) Fr 169821 cropped.jpg
Autor: This image was created by user Ron Pastorino (Ronpast) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 3.0
For more information about this, see the observation page at Mushroom Observer.
Lactarius rufus T67.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lactarius rufus
Lactarius spec. - Lindsey 18a.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius spec. from Commanster, Belgium.

The determination of the species shown in this picture has been verified.
Lactarius spec. - Lindsey 19a.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius spec. from Commanster, Belgium.

The determination of the species shown in this picture has been verified.
Lactarius torminosus.jpg
Autor: Tocekas, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lactarius torminosus. Karmėlava forest, Lithuania.
Lactarius subdulcis - Lindsey 2a.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius subdulcis from Commanster, Belgium.

The determination of the species shown in this picture has been verified.
Lactarius camphoratus T64.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lactarius camphoratus
Lactarius volemus 152562.jpg
Autor: This image was created by user Dan Molter (shroomydan) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 3.0
For more information about this, see the observation page at Mushroom Observer.
Lactarius spec. - Lindsey 2a.jpg
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Lactarius spec. from Commanster, Belgium.

The determination of the species shown in this picture has been verified.