Laktoza

Laktoza
Niepodpisana grafika związku chemicznego; prawdopodobnie struktura chemiczna bądź trójwymiarowy model cząsteczki
Ogólne informacje
Wzór sumarycznyC12H22O11
Masa molowa342,30 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS63-42-3
PubChem6134

Laktoza, cukier mlekowy (łac. lac – mleko), C12H22O11 – organiczny związek chemiczny z grupy węglowodanów, dwucukier zbudowany z D-galaktozy i D-glukozy, połączonych wiązaniem β-1,4-glikozydowym. Występuje w mleku[1].

Historia

Istnienie składnika mleka, później nazwanego laktozą, zostało ogłoszone w 1619 roku przez Fabrizio Bartolettiego, który otrzymał preparat nazwany przez siebie manną (zawartość masowa laktozy 85%)[2], składnik ten został zaklasyfikowany jako cukier w roku 1780 przez Carla Wilhelma Scheelego[3]. Wydzielenie laktozy w postaci czystej, identyfikacja i opisanie właściwości tego składnika mleka zostało dokonane w 1893 roku przez Franza von Soxhleta[4].

Własności i metabolizm

Chemicznie jest to bezbarwna substancja stała o temperaturze topnienia 225 °C, rozpuszczalna w wodzie, słabo rozpuszczalna w alkoholu i nierozpuszczalna w eterze.

Laktoza jest mniej słodka niż glukoza i sacharoza[5]. Zawartość w mleku krowim – 4,6 do 4,9%, natomiast w mleku ludzkim – 5,5 do 7,5%.

W jelicie cienkim laktaza, obecna w rąbku szczoteczkowym błony śluzowej ssaków, rozkłada laktozę na składowe cukry proste – glukozę i galaktozę, które ulegają wchłanianiu (absorpcji jelitowej). U człowieka najwyższa aktywność laktazy występuje u noworodków i niemowląt w okresie karmienia piersią, później stopniowo zmniejsza się z wiekiem i u większości osób dorosłych osiąga zaledwie 10% aktywności pierwotnej.

Najczęściej spotykanym schorzeniem jest pierwotny niedobór laktazy typu dorosłych, a także wtórny niedobór laktazy spowodowany działaniem czynników chorobotwórczych na błonę śluzową jelita cienkiego. Wyjątkowo rzadko zdarza się genetycznie uwarunkowany wrodzony niedobór laktazy. Na podstawie przeprowadzonych badań naukowych ocenia się, że w Polsce u 17-37% populacji dorosłej występuje niedobór laktazy, co może prowadzić do występowania objawów nietolerancji laktozy[5].

Otrzymywanie i wykorzystanie

Laktozę otrzymuje się z serwatki podczas produkcji sera. Stosowana jest w przemyśle farmaceutycznym jako wypełniacz, w lecznictwie, przemyśle spożywczym i w pirotechnice. Jest najczęściej używaną substancją pomocniczą (excipiens) w recepturze aptecznej. Służy do sporządzania rozcierek (triturationes), w celu uzyskania określonego stężenia substancji czynnej lub jako zabezpieczenie proszków silnie wilgotniejących[6].

Koncentrat laktozowy uzyskiwany z serwatki jest używany do skarmiania trzody chlewnej.

Zawartość laktozy w mleku i produktach mlecznych

Laktoza występuje nie tylko w mleku krowim, ale także w mleku wszystkich ssaków, w tym również w mleku kobiecym. Na ogół osoby dorosłe z hipolaktazją nie odczuwają dolegliwości po spożyciu w jednorazowej dawce produktów zawierających 5–10 g laktozy. Taką ilość laktozy zawiera 100–200 ml mleka słodkiego, jogurtu, kefiru lub maślanki. U niektórych osób dorosłych można zastosować farmakologiczną postać laktazy w tabletkach. Tabletki z laktazą przyjmuje się jednocześnie ze spożywaniem mleka czy produktów mlecznych. Do wielu produktów w procesie produkcji może być dodane mleko lub produkty mleczne – są to tak zwane „ukryte” źródła laktozy (np. do produkcji większości rodzajów chleba i margaryn dodaje się mleko).

Zawartość laktozy w 100 g wybranych produktów mlecznych[7]:

  • mleko słodkie krowie – od 4,6 do 4,9 g laktozy
  • mleko słodkie kozie – 4,4
  • mleko słodkie owcze – 5,1
  • mleko krowie w proszku – od 39 do 51
  • mleko krowie zagęszczone – od 9,4 do 10,3
  • jogurt – od 4,6 do 5,0
  • kefir – 4,1
  • maślanka – 4,7
  • serwatka – 5,1
  • sery żółte – 0,1
  • sery białe – od 2,9 do 3,1
  • ser typu „Feta” – 1,0
  • serek homogenizowany – od 2,0 do 2,9
  • serek ziarnisty (wiejski) – 3,3
  • serek typu fromage – 2,0
  • ser topiony – 1,0
  • lody – 4,4
  • śmietana, śmietanka – od 3,1 do 4,0


Przypisy

  1. ↑ Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 221–222, ISBN 83-7183-240-0.
  2. ↑ M. Nierenstein, The Discovery of Lactic Sugar, „Isis”, 24 (2), 1936, s. 367–369, DOI: 10.1086/347034, ISSN 0021-1753 [dostęp 2018-10-31] (ang.).
  3. ↑ P Linko, Natural Sweeteners, Applied Science Publishers, 1982, s. 109–132 (ang.).
  4. ↑ Bayerische Akademie der Wissenschaften. Historische Kommission., Neue deutsche Biographie, Berlin: Duncker & Humblot, 1953, ISBN 978-3-428-00181-1, OCLC 486179 [dostęp 2018-10-31].
  5. ↑ a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Tomasz Hutyra, Barbara Iwańczak. Nietolerancja laktozy: patofizjologia, objawy kliniczne, rozpoznanie i leczenie. „Pol. Merk. Lek.”. XXVI (152), s. 148, 2009. PMID: 19388523. 
  6. ↑ Feliks Modrzejewski: Farmacja stosowana, podręcznik dla studentów farmacji, wydanie V. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977, s. 385.
  7. ↑ Dieta dla osób dorosłych z nietolerancją laktozy Medycyna Praktyczna.

Media użyte na tej stronie