Lampa naftowa

Przenośna lampa naftowa
Model zbliżony do niezachowanego prototypu lampy Łukasiewicza. W oryginale zbiornik i kominek nie były ze szkła, a odpowiednio: z blachy oraz miki. Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach.

Lampa naftowa – lampa, która emituje światło przez spalanie nafty. Była efektem prac nad destylacją ropy naftowej. Odkrycie to miało bezpośredni wpływ na rozwój przemysłu naftowego. Pierwszą lampę naftową skonstruował polski farmaceuta Ignacy Łukasiewicz w 1853 we Lwowie[1].

Wydestylowanie nafty

Wynalezienie lampy naftowej wiąże się z próbami, szczególnie intensywnymi w pierwszej połowie XIX wieku, otrzymania paliwa wydajniejszego i tańszego niż dotychczas stosowane różne gatunki olejów i ich mieszanin.

Nafta została po raz pierwszy wytworzona z naturalnego asfaltu przez Abrahama Gesnera, który użył ją jako paliwo w lampach na olej[2][3]. Z ropy naftowej jako pierwszy wydestylował ją i zbadał jej właściwości polski chemik Filip Walter[4].

Badania nad przeróbką ropy prowadził następnie Ignacy Łukasiewicz. Stosując destylację frakcyjną uzyskał w temperaturze do 250 °C preparat pozbawiony lekkich frakcji, oddzielił go w aparaturze od węglowodorów ciężkich, potem rafinował stężonym roztworem kwasu siarkowego i otrzymał na przełomie 1852–1853 naftę. Wyeliminowanie najlżejszych frakcji uczyniło preparat bezpiecznym przez podwyższenie temperatury zapłonu. Nafta pozbawiona ciężkich składników nie kopciła przy spalaniu.

Prototyp lampy naftowej

Lampa naftowa była bardziej wydajna od zwykłych świec, a tańsza w eksploatacji od olejów i oświetlenia gazowego[5]. W marcu 1853 pierwsza lampa naftowa zabłysła we lwowskiej aptece Piotra Mikolascha, w której pracował Łukasiewicz[6], a 31 lipca tego roku jako pierwszy na świecie oświetlony w ten sposób został lwowski szpital powszechny[7]. Do powszechnego użytku weszła w latach 1860–1865.

Wynalazek lampy i otrzymanie nafty przyczyniły się bezpośrednio do powstania przemysłu naftowego, najpierw jako drobnych spółek, a potem wielkich kompanii. Lampę naftową Łukasiewicz skonstruował, by w praktyce ocenić efektywność nafty. Najpierw próbował wykorzystać istniejące modele lamp olejowych, ale przez brak dostosowania konstrukcji do paliwa, ich zbiorniki były rozsadzane.

Łukasiewicz skonstruował prototyp lampy razem z blacharzem Adamem Bratkowskim. Lampa ta była masywna i składała się z cylindrycznego blaszanego zbiornika na naftę, który służył jako zabezpieczenie przed ewentualnym wybuchem paliwa jakie miały miejsce w lampach olejowych. Na zbiornik założona była metalowa rura z okienkiem z miki i otworami zapewniającym przepływ powietrza. Zanurzony w zbiorniku knot otworem wyprowadzony był ponad zbiornik do metalowej rury. Wystający z rury knot zapewniał siłami kapilarnymi dopływ nafty i powstawanie oparów, które się paliły.

Pierwsze próby nie dawały w pełni zadowalających efektów. Siła światła wytwarzanego przez nową lampę nie przekraczała 10–15 świec. Kolejne, już ulepszone lampy po raz pierwszy zostały zastosowane do oświetlenia szpitala we Lwowie i 31 lipca 1853 przeprowadzono pierwszą operację nocną z ich wykorzystaniem. Później lampy powszechnie używane przejęły zewnętrzną budowę od lamp olejowych z pierwszej połowy XIX wieku. Nad ich udoskonalaniem pracowało wielu wynalazców, między innymi Rudolf Ditmar, Schuster i Bär. W wielu krajach lampy naftowe stanowiły w drugiej połowie XIX wieku najpopularniejszy i tani sposób oświetlenia wnętrz mieszkalnych. Zaczęła je wypierać żarówka elektryczna.

Lampa naftowa w Gorlicach i w herbie Ropy

Przypisy

  1. lampa naftowa, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-12-31].
  2. T.J. Murray, Dr Abraham Gesner: the father of the petroleum industry, „Journal of the Royal Society of Medicine”, 86 (1), 1993, s. 43–44, PMID8423576, PMCIDPMC1293824 (ang.).
  3. Kendall Beaton, Dr. Gesner’s Kerosene: The Start of American Oil Refining, „Business History Review”, 29 (1), 1955, s. 28–53, DOI10.2307/3111597, JSTOR3111597 [dostęp 2021-04-16] (ang.).
  4. Jan Dębski, Ignacy Łukasiewicz, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1955, s. 58.
  5. Maciej Iłowiecki, Dzieje nauki polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1981, ISBN 83-223-1876-6, OCLC 830296583.
  6. Wacięga S., 2016: Galicyjscy pionierzy przemysłu naftowego w II połowie XIX wieku. Czasopismo Małopolska. Regiony - Regionalizmy - Małe Ojczyzny, t. XVIII, s. 130
  7. Maciej Iłowiecki, Dzieje nauki polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1981, ISBN 83-223-1876-6, OCLC 830296583.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Gorlice Lampa.JPG
Autor: Delimata, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gorlice. I na świecie uliczna lampa naftowa.
Hurricane lamp in dark.jpg
Autor: Anton Croos, Licencja: CC BY-SA 3.0
This media file was uploaded as a part of the TamilWiki Media Contest.
Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach 058.JPG
Autor: myself (User:Piotrus), Licencja: CC BY-SA 3.0
Muzeum Regionalne PTTK im. Ignacego Łukasiewicza
Gorlice Lampa 2.JPG
Autor: Delimata, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gorlice. I na świecie uliczna lampa naftowa.