Lampart (rodzaj ssaka)

Lampart
Panthera[1]
Oken, 1816[2]
Ilustracja
Przedstawiciele rodzaju (od góry): lew afrykański (P. leo); lampart plamisty (P. pardus); jaguar amerykański (P. onca); irbis śnieżny (P. uncia); tygrys azjatycki {P. tigirs)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

kotokształtne

Infrarząd

Feloidea

Rodzina

kotowate

Podrodzina

pantery

Rodzaj

lampart

Typ nomenklatoryczny

Felis pardus Linnaeus, 1758

Gatunki

zobacz opis w tekście

Lampart[18] (Panthera) – rodzaj ssaka drapieżnego z podrodziny panter (Pantherinae) w rodzinie kotowatych (Felidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji (azjatycka część Rosji, Armenia, Turcja, Arabia Saudyjska, Irak, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Mongolia, Chińska Republika Ludowa, Kirgistan, Tadżykistan, Afganistan, Pakistan, Indie, Sri Lanka, Nepal, Bhutan, Bangladesz, Mjanma, Laos, Wietnam, Kambodża, Tajlandia, Malezja, Korea Północna, Korea Południowa i Indonezja), Afryce (Egipt, Tunezja, Algieria, Maroko, Mauretania, Senegal, Gwinea Bissau, Gwinea, Sierra Leone, Liberia, Wybrzeże Kości Słoniowej, Mali, Burkina Faso, Ghana, Togo, Benin, Niger, Nigeria, Kamerun, Czad, Sudan, Erytrea, Somalia, Etiopia, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Gabon, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Rwanda, Burundi, Uganda, Kenia, Tanzania, Malawi, Zambia, Angola, Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambik, Eswatini, Lesotho i Południowa Afryka) i Ameryce (Meksyk, Belize, Gwatemala, Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Panama, Kolumbia, Wenezuela, Gujana, Surinam, Gujana Francuska, Brazylia, Ekwador, Peru, Boliwia, Paragwaj i Argentyna)[19][20][21][22].

Morfologia

Długość ciała 86–290 cm, długość ogona 80–109 cm; masa ciała 21–325 kg (dorosłe samce są większe i cięższe od dorosłych samic)[20]. Przedstawiciele rodzaju Panthera (oprócz irbisów, niekiedy zresztą wydzielanych w osobny rodzaj Uncia) jako jedyne kotowate potrafią ryczeć, związane jest to z odpowiednią budową krtani. Charakterystyczne jest też niepełne skostnienie kości gnykowej[23].

Systematyka

Etymologia

  • Panthera: πανθηρας panthēras „pantera, lampart”[24].
  • Leo: łac. leo, leonis „lew”, od gr. λεων leōn, λεοντος leontos „lew”[25]. Gatunek typowy: Felis leo Linnaeus, 1758.
  • Tigris: gr. τιγρις tigris, τιγριδος tigridos „tygrys”[26]. Gatunek typowy: Felis tigris Linnaeus, 1758.
  • Leoninae (Leonina): łac. leoninus „właściwy lwu, należący do lwa”, od leo, leonis „lew”[27]. Gatunek typowy: Felis leo Linnaeus, 1758.
  • Tigrinae (Tigrina): łac. tigrina „jak tygrys, tygrysi”, od tigris, tigridis „tygrys”[28]. Gatunek typowy: Felis tigris Linnaeus, 1758.
  • Uncia: epitet gatunkowy Felis uncia Schreber, 1775; starofranc. ounce „ryś”[29]. Gatunek typowy: Felis irbis Ehrenberg, 1830 (= Felis uncia Schreber, 1775).
  • Jaguarius: zlatynizowana forma ang. jaguar („barbarzyńska nazwa, które z przykrością muszę nadać temu podgatunkowi z powodu niewystarczających moich studiów klasycznych; niektóre z moich podgatunków również mają barbarzyńskie nazwy”)[9][30]. Gatunek typowy: Felis onca Linnaeus, 1758.
  • Pardus: gr. παρδος pardos „lampart”[31]. Gatunek typowy: Felis pardus Linnaeus, 1758.
  • Feliopsis: rodzaj Felis Linnaeus, 1758; οψις opsis, οψεως opseōs „wygląd, oblicze, twarz”[32]. Gatunek typowy: Feliopsis palaeojavanica Stremme, 1911 (= Felis tigris Linnaeus, 1758).
  • Pardotigris: gr. παρδος pardos „lampart”[33]; τιγρις tigris, τιγριδος tigridos „tygrys”[34]. Gatunek typowy: Felis onca Linnaeus, 1758.
  • Neoleon: gr. νεος neos „nowy”[35]; rodzaj Leo Frisch, 1775 (lampart). Gatunek typowy: †Felis atrox Leidy, 1853.
  • Pachyailurus: gr. παχυς pakhus „wielki, gruby”[36]; αιλουρος ailouros „kot”[37]. Gatunek typowy: Felis acutidens Zdansky, 1928 (= Felis tigris Linnaeus, 1758).
  • Proconsuloides: rodzaj Proconsul Hopwood, 1933; -οιδης -oidēs „przypominający”[38]. Gatunek typowy: †Proconsuloides naivashae Lönnberg, 1937.
  • Jansofelis: Saint-Estève-Janson, Delta Rodanu, Francja; rodzaj Felis Linnaeus, 1758[17]. Gatunek typowy: †Jansofelis vaufreyi Bonifay, 1971 (= †Leo gombaszögensis Kretzoi, 1938).

Podział systematyczny

Do rodzaju Panthera zaliczane są gatunki współcześnie żyjące[19][18]:

oraz gatunki wymarłe[39]:

  • Panthera atrox[b] (Goldfuss, 1810) – lew amerykański
  • Panthera balamoides Stinnesbeck, Stinnesbeck, Frey, Avilés Olguín, Rojas Sandoval, Velázquez Morlet & González, 2018
  • Panthera blytheae[40] Tseng, Wang, Slater, Takeuchi, Li, Liu & Xie, 2014
  • Panthera crassidens (Broom, 1948)
  • Panthera fossilis (Reichenau, 1906)
  • Panthera gombaszoegensis (Kretzoi, 1938)
  • Panthera palaeosinensis Zdansky, 1924
  • Panthera spelaea[b] (Goldfuss, 1810) – lew jaskiniowy
  • Panthera youngi Pei, 1934
  • Panthera zdanskyi Mazák, Christiansen & Kitchener, 2011

Taksony o niepewnej pozycji systematycznej (nomen dubium)[39]:

  • Felis poliopardus Fitzinger, 1855
  • Proconsuloides naivashae Lönnberg, 1937

Fragment kladogramu uwzględniający współcześnie występujące gatunki w obrębie Panthara za Johnsonem i współpracownikami (2006)[41]:

Panthera



P. leo



P. pardus




P. tigris



P. uncia




P. onca



Ewolucja

Prawdopodobnie wspólny przodek gatunków zaliczanych do Panthera był morfologicznie najbardziej zbliżony do współczesnego lamparta. Żył około 5-4 mln lat temu. Wszystkie żyjące współcześnie gatunki są ze sobą bardzo blisko spokrewnione. Tygrys oddzielił się najwcześniej od linii ewolucyjnej pozostałych gatunków[42]. Najmniej różnią się geny jaguara i tygrysa[43].

Mieszańce

Pokrewieństwa między dzikimi kotami są na tyle bliskie, że ich gatunki mogą łatwo się krzyżować, dając czasami płodne potomstwo w linii żeńskiej. Najczęściej spotykanym mieszańcem jest potomek tygrysicy i lwa, nazywany legrysem. Obecnie takie krzyżówki spotykane są jedynie w niewoli, ale nie można wykluczyć, że dawniej – kiedy zasięgi obu gatunków pokrywały się w większym stopniu – występowały również w warunkach naturalnych.

lew Venus symbol.svgtygrys Venus symbol.svgjaguar Venus symbol.svglampart Venus symbol.svg
lew Mars symbol.svglewlegrysleguarlepart
tygrys Mars symbol.svgtyglewtygrystyguartygart
jaguar Mars symbol.svgjaglewjagrysjaguarjagart
lampart Mars symbol.svglamlewlagryslaguarlampart

Interakcje z człowiekiem

Znany już z zapisów kopalnych konflikt pomiędzy przedstawicielami rodzajów Homo i Panthera istniał od początku ich współistnienia. Duże, drapieżne koty żywiły się ssakami kopytnymi i naczelnymi. Człowiekowate poruszające się wolniej od kopytnych stanowiły dla wielkich kotów alternatywne źródło mięsa, zwłaszcza dla osobników okaleczonych lub chorych – takich, które utraciły pełną sprawność łowiecką[44].

Uwagi

  1. ↑ a b Nazwa niedostępna, stłumiona decyzją ICZN[3].
  2. ↑ a b Przez wielu autorów P. atrox i P. spelaea uważane są za podgatunki lwa afrykańskiego (P. leo).

Przypisy

  1. ↑ Panthera, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1052. (niem.).
  3. ↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.). 
  4. ↑ a b J.L. Frisch: Das Natur-System der vierfüßigen Thiere in. Tabellen, darinnen alle Ordnungen, Geschlechte und Arten, nicht nur mit bestimmenden. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 13. (niem.).
  5. ↑ Wagner 1841 ↓, s. 460.
  6. ↑ Wagner 1841 ↓, s. 469.
  7. ↑ J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 40. (ang.).
  8. ↑ J.E. Gray. The Ounces. „The Annals and Magazine of Natural History”. Second Series. 14, s. 394, 1854. (ang.). 
  9. ↑ a b N. Severtzov. Notice sur la classification multisériale des Carnivores, spécialement des Félidés, et les études de zoologie générale qui s'y rattachent. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 2 Série. 10, s. 385-393, 1858. (fr.). 
  10. ↑ L. Fitzinger. Revision der zur natürlichen Familie der Katzen (Feles) gehörigen Formen. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 58, s. 459, 1868. (niem.). 
  11. ↑ Grevé 1895 ↓, s. 60.
  12. ↑ Grevé 1895 ↓, s. 48.
  13. ↑ H. Stremme. Die Säugetierfauna der Pithecanthropus-Schichten. „Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”. Jahrgang 1911, s. 55, 1911. (niem.). 
  14. ↑ M. Kretzoi. Materialien zur phylogenetischen Klassifikation der Aeluroïdeen. „Xe Congrès International de Zoologie”. 10 (2), s. 1325, 1929. (niem.). 
  15. ↑ a b M. Kretzoi. Felida-tanulmányok. „A Magyar Királyi Földtani Intézet Hazinyomdaja”. 24, s. 13, 1930. (orm.). 
  16. ↑ A.J.E. Lönnberg. On some fossil mammalian remains from East Africa. „Arkiv för zoologi”. 29A (2), s. 22, 1937. (ang.). 
  17. ↑ a b M.-F. Bonifay. Carnivores quaternaires du sud-est de la France. „Mémoires du Muséum national d’Histoire naturelle”. Série C. 21 (2), s. 250, 1971. (fr.). 
  18. ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 138, 139. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  19. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 394–396. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  20. ↑ a b M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 128–139. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
  21. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Panthera. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-05].
  22. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Uncia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-05].
  23. ↑ Why can only big cats roar?, Discover Wildlife [dostęp 2020-05-23] (ang.).
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 510.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 368.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 680.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 369.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 678.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 700.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 355.
  31. ↑ pardus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).
  32. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 155.
  33. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 162.
  34. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 238.
  35. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 145.
  36. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 159.
  37. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 7.
  38. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 152.
  39. ↑ a b J.S. Zijlstra: Panthera. Hesperomys project. [dostęp 2022-03-20]. (ang.).
  40. ↑ Z.J. Tseng, X. Wang, G.J. Slater, G.T. Takeuchi, Q. Li, J. Liu & G. Xie. Himalayan fossils of the oldest known pantherine establish ancient origin of big cats. „Proceeding of the Royal Society B: Biological Sciences”. 281 (1774), s. 20132686, 2014. DOI: 10.1098/rspb.2013.2686. (ang.). 
  41. ↑ W.E. Johnson, E. Eizirik, J. Pecon-Slattery, W.J. Murphy, A. Antunes, E. Teeling & S.J. O’Brien. The Late Miocene Radiation of Modern Felidae: A Genetic Assessment. „Science”. 311, s. 73–77, 2006. DOI: 10.1126/science.1122277. (ang.). 
  42. ↑ Janczewski, D.W., Modi, W.S., Stephens, J.C., O’Brien, S.J., 1995. Molecular evolution of mitochondrial 12S RNA and cytochrome b sequences in the pantherine lineage of Felidae. Molecular Biology Evolution 12 (4), 690–707.
  43. ↑ Mattern, M.Y., McLennan, D.A., 2000. Phylogeny and speciation of felids. Cladistics 16, 232–253.
  44. ↑ Julian C. Kerbis Peterhans & Thomas Patrick Gnoske, The science of ‘Man-eating’* among lions (Panthera leo) with a reconstruction of the natural history of the “Man-eaters of Tsavo”. man-eater.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-30)]. (en)

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Mars symbol.svg
Astronomical and astrological symbol of the planet Mars, alchemical symbol of iron, gender symbol for male, and symbol of the Greek god Ares and the Roman god Mars. Also at Unicode U+2642 (♂).
Venus symbol.svg
Astronomical and astrological symbol of the planet Venus, alchemical symbol of copper, gender symbol for female, and symbol of the Greek goddess Aphrodite and the Roman goddess Venus. Also found at Unicode U+2640 (♀).
5 Panthera.png
Рід Пантера