Landtag (Liechtenstein)

Landtag Księstwa Liechtensteinu
Landtag des Fürstentums Liechtenstein
Herb Landtag Księstwa Liechtensteinu
Państwo

 Liechtenstein

Rodzaj

jednoizbowy

Rok założenia

1818

Kierownictwo
Przewodniczący Landtagu

Albert Frick (FBP)

Wiceprzewodnicząca Landtagu

Gunilla Marxer-Kranz (VU

Struktura
Struktura Landtag Księstwa Liechtensteinu
Liczba członków

25

Stowarzyszenia polityczne

Koalicja rządząca

  •      FBP (10)
  •     VU (10)

Opozycja

  •     FL (3)
  •     DPL (2)
Ordynacja

proporcjonalna

Ostatnie wybory

7 lutego 2021

Siedziba
Siedziba Landtag Księstwa Liechtensteinu
Gmach Landtagu w Vaduz
Strona internetowa
Liechtenstein
Godło Liechtensteinu
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Liechtensteinu

Wikiprojekt Polityka

Landtag des Fürstentums Liechtenstein, Landtag (pol. Sejm Krajowy Księstwa Liechtenstein lub Parlament Stanowy Księstwa Liechtenstein[1]) – jednoizbowy parlament, organ władzy ustawodawczej Księstwa Liechtenstein. Parlament składa się z 25 deputowanych wybieranych w powszechnym, równym, tajnym i bezpośrednim głosowaniu w ordynacji proporcjonalnej[2].

Historia

Jan II Dobry, książę Liechtensteinu, za którego kadencji przeprowadzono dwie reformy, poszerzające kompetencję Landtagu.
Skład Landtagu w 1921 roku. Na zdjęciu widoczni m.in. premier Josef Ospelt czy przewodniczący Landtagu Fritz Walser. Na zdjęciu nie ma jednak najważniejszych działaczy VolksparteiGustava Schädlera i Wilhelma Becka.
Gmach Parlamentu w Vaduz. W tle widoczny zamek – siedziba monarchy Liechtensteinu.
(c) User: Benreis z wikipodróże shared, CC BY-SA 3.0
Na pierwszym planie siedziba Rządu Liechtensteinu – w tle gmach Landtagu
Sala plenarna w gmachu Landtagu w Vaduz
Portret księcia Jana Adama II Liechtensteina w sali plenarnej Landtagu
Schody prowadzące do sali plenarnej Landtagu
Gmach Landtagu w dniu otwarcia (2008 rok)
Gmach Landtagu oświetlony nocą

Landtag został powołany po raz pierwszy na mocy absolutystycznej konstytucji z 1818 roku[1][3]. Parlament był zwoływany przez Księcia raz w roku w celu zatwierdzenia planów podatkowych monarchy, jednak w praktyce nie miał prawa odmowy[1]. W jego skład wchodzili reprezentanci duchowieństwa i ziemiaństwa[3]. Parlament nie posiadał jednakże legitymacji demokratycznej i pełnił funkcję fasadową wobec monarchy[1].

W wyniku rewolucji z 1848 roku Książę utworzył tymczasowy parlament, który został wybrany demokratycznie, jednak został on usunięty dekretem książęcym w 1850 roku[3]. Ziarno reform zostało zasiane i po ponownym zwołaniu Landtagu w 1857 roku był bardziej aktywny i mocno naciskał na zmianę konstytucji[3].

W roku 1862 w wyniku reform przeprowadzonych przez księcia Jana II Dobrego (w tym zmiany konstytucji) powołany został Landtag, który był prawdziwym przedstawicielstwem narodu[1][3]. Składał się z 15 deputowanych w tym 12 wybieranych przez obywateli za pośrednictwem elektorów oraz 3 powoływanych przez Księcia[1]. Parlament uczestniczył w procesie ustawodawczym, a wszystkie ważniejsze umowy międzynarodowe wymagały jego potwierdzenia[1]. Ponadto Landtag zyskał prawo do inicjatywy ustawodawczej i konstytucyjnej oraz funkcję kontroli nad administracją państwową i budżetem państwa[3].

Po wewnętrznym kryzysie finansowym i politycznym w Księstwie w roku 1878[a] utworzono podział na okręgi wyborcze[3]: większy Oberland i mniejszy Unterland. Podział ten był wzorowany na historycznym podziale Księstwa, które powstało z połączenia dwóch majątków książąt LiechtensteinSchellenberg i Vaduz. Wprowadzono również proporcję zgodnie, z którą wybierani byli posłowie – 7:5 na korzyść Oberlandu[1], a razem z deputowanymi wyznaczanymi przez monarchę − 9:6[3]. Proporcja ta, mimo niesprawiedliwości[b] zachowała się do 1988 roku[3].

W roku 1918 wprowadzono bezpośredniość wyboru 12 z 15 deputowanych. Przed wyborami w tym roku powstała pierwsza partia − Chrześcijańsko-Społeczna Partia Ludowa, która składała się ze zwolenników reform ustrojowych zgromadzonych wokół Wilhelma Becka. Wśród przeciwników reform zaczęło się kształtować ugrupowanie, które już po wyborach sformalizowało się jako Postępowa Partia Obywatelska.

Konstytucja z 1921 roku rozszerzyła kompetencje Landtagu − parlament wybierał członków rządu i miał kontrolę nad całością administracji państwowej, również nad organami władzy sądownicznej[3].

Podczas II wojny światowej w celu zapobiegnięcia przejęcia władzy przez nazistów podniesiono próg wyborczy do 18%, a dwa największe ugrupowania (FBP i VU) nawiązały koalicję, która przetrwała wiele lat po wojnie[4]. Próg wyborczy nie został jednak obniżony po wojnie co stało się przyczyną sporu politycznego w latach 70. Ostatecznie w wyniku działań opozycji Trybunał Stanu w 1962 roku uznał próg za niezgodny z Konstytucją i zniósł go, zaś w 1973 roku wprowadzono do Konstytucji zapis o ośmioprocentowym progu wyborczym, który obowiązuje do dnia dzisiejszego. W 1988 roku zwiększono liczbę deputowanych z 15 do 25 z proporcją 15:10 z przewagą Oberlandu[3].

Organizacja prac i organy

Kompetencje i organizację Landtagu określa V Rozdział Konstytucji Liechtensteinu, który jest największy objętościowo z całej konstytucji[1], a także Regulamin Landtagu z 1996 roku[3].

Zaprzysiężenie Landtagu

Pierwsze posiedzenie Landtagu jest zwoływane przez Księcia[1]. Podczas posiedzenia inauguracyjnego deputowani Landtagu składają przysięgę o treści określonej w Konstytucji[5]:

Ślubuję przestrzegać Konstytucji i obowiązujących ustaw oraz wspierać w Landtagu dobro państwa, bez jakichkolwiek ukrytych motywów, najlepszymi moimi zdolnościami i sumieniem, tak mi dopomóż Bóg![c]

Art.54 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu

Zwoływanie i zamykanie posiedzeń

Posiedzenie inauguracyjne każdego roku w kadencji Landtagu zwołuje Książę[6], natomiast posiedzenia sesyjne w ciągu roku Przewodniczący Landtagu[7]. Zazwyczaj rocznie odbywa się od 8 do 10 posiedzeń, które trwają średnio 1-3 dni[1]. Ponadto monarcha ma prawo do zamknięcia posiedzenia Landtagu lub też jego całkowitego rozwiązania[1]. Posiedzenia mogą zostać również zwołane w wyniku inicjatywy obywatelskiej (podpisy 1000 obywateli uprawnionych do głosowania lub wniosek złożony przez co najmniej 3 zgromadzenia gminne)[1][6]. Kiedy na tron wstępuje nowy monarcha Landtag zbiera się na posiedzeniu specjalnym, aby przyjąć ślubowanie monarchy oraz złożyć mu hołd[1][8].

Rozwiązanie Parlamentu

Parlament może zostać rozwiązany na wniosek Księcia, 1500 obywateli o czynnym prawie wyborczym lub 4 zgromadzeń gminnych[1][6]. Po złożeniu wniosku przez obywateli lub władze lokalne Rząd jest zobowiązany do organizacji ogólnokrajowego referendum[1]. Jeżeli Landtag zostanie rozwiązany w ciągu 6 tygodni muszą odbyć się ponowne wybory parlamentarne[1]. W historii Księstwa Parlament został rozwiązany siedmiokrotnie[d] i za każdym razem wiązało się to z kryzysem politycznym.

Deputowani

W skład Landtagu wchodzi 25 deputowanych wybieranych z dwóch okręgów wyborczych – 15 mandatów z Oberlandu oraz 10 mandatów z Unterlandu[2]. Kadencja Landtagu trwa cztery lata[2]. Wraz z posłami wybierani są ich zastępcy[e], którzy mogą zastąpić deputowanych w razie ich nieobecności.

Posłowie pełnią mandat wolny mają całkowitą swobodę wypowiedzi w Parlamencie i nie mogą być w związku z nimi pociągani do odpowiedzialności prawnej[3][9]. Deputowanych Landtagu chroni immunitet, który nie pozwala na zatrzymanie posła w trakcie obrad Parlamentu[f][3][10] bez zgody całego Landtagu. Deputowani otrzymują roczne uposażenie[11] wysokości 20000 CHF[3].

Grupy parlamentarne

Jeżeli komitet posiada co najmniej 3 posłów może stworzyć grupę parlamentarną (frakcję, niem. Fraktion), która ma prawo do reprezentacji w komisjach parlamentarnych, a także otrzymania własnego gabinetu[3].

Przewodniczący Landtagu

W każdym roku na posiedzeniu inauguracyjnym wybierany jest Przewodniczący Landtagu (niem. Landtagspräsident) wraz z Wiceprzewodniczącym Landtagu[3][12], jednak niepisaną zasadą jest pełnienie tej funkcji przez całą czteroletnią kadencję Landtagu[1]. Przewodniczący odpowiada za ustalenie porządku obrad ich zwoływanie i przewodniczenie im, a także reprezentację Landtagu na zewnątrz[1][3].

W ustaleniu porządku obrad przewodniczący jest wspierany przez Biuro Landtagu (niem. Landtagsbüro), w którego skład wchodzą Przewodniczący i Wiceprzewodniczący Landtagu, rzecznicy grup parlamentarnych (niem. Fraktionssprecher)[3] a także Sekretarz Landtagu (niem. Schriftführer), pełniący funkcję doradczą[1].

Komisje parlamentarne

Landtag jako organy pomocnicze powołuje komisje parlamentarne[1]. Rozróżnia się komisje stałe wybierane co roku oraz komisje specjalne[1]. Do komisji stałych należą: Komisja Kontroli (niem. Geschäftsprüfungkommission, GPK)[13], Komisja Finansów (niem. Finanzkommission, FKO)[14] oraz Komisja Spraw Zagranicznych (niem. Aussenpolitische Kommission, APK). Komisje stałe składają się z pięciu deputowanych, natomiast komisje specjalne z trzech deputowanych[1]. Do komisji specjalnych należą m.in. Komisje Śledcze (niem. Parlamentarisch Untersuchungskommission, PUK)[3] lub specjalne komisje orzekające czy prawa wprowadzane przez EOG wymagają potwierdzenia przez Landtag[3].

Kompetencje i funkcje

Parlament Liechtensteinu stanowi reprezentację narodu i pełni cztery podstawowe funkcje: ustawodawczą, kontrolną, kreacyjna i artykulacyjną.

Funkcja ustawodawcza i funkcja artykulacyjna

Landtag jest dawcą prawa w Liechtensteinie i musi uczestniczyć w każdej zmianie prawa lub przy wprowadzeniu nowego prawa[15]. Dotyczy to również prawa międzynarodowego[1]. Do podjęcia prac legislacyjnych w Parlamencie wymagane jest kworum, które wynosi 2/3 posłów, czyli 17 z 25 deputowanych.

Proponowaną ustawę Landtag rozpatruje w trzech czytaniach, podczas których przeprowadzana jest dyskusja oraz wprowadzane są poprawki[g]. W ostatnim – trzecim czytaniu przeprowadzane jest głosowanie nad projektem[1]. Zazwyczaj pisaniem projektów ustaw zajmuje się Rząd, gdyż dysponuje on odpowiednimi narzędziami prawnymi i to właśnie ten organ wprowadza zdecydowaną większość propozycji do Landtagu[1]. Ustawy są przyjmowane zwykłą większością głosów (50% deputowanych + 1), z wyjątkiem poprawek w Konstytucji, kiedy wymagana jest większość kwalifikowana 75% głosów[1]. Jednak żeby ustawa przyjęta przez Landtag weszła w życie potrzebna jest kontrasygnata głowy państwa oraz szefa rządu[15]. Jeżeli ustawa otrzyma zgodę od głowy państwa jest umieszczana w Dzienniku Ustaw Liechtensteinu, a w ciągu 8 dni wchodzi w życie[16].

Na wniosek 1000 obywateli lub 3 zgromadzeń gminnych władze mają obowiązek zorganizowania referendum w sprawie ustaw, będących tematem obrad Landtagu[1][17]. Referendum jest również konieczne w sytuacji, gdy ustawa przewiduje jednorazowy wydatek powyżej 500 000 CHF[1][17].

Funkcja kontrolna

Parlamentowi w Liechtensteinie przysługuje pełna kontrola nad administracją państwową[13] w tym nad władzą sądowniczą. W celach kontrolnych Landtag powołuje komisje parlamentarne: stałe i specjalne.

Do stałych komisji parlamentarnych, czyli powoływanych corocznie, w których skład wchodzi pięciu deputowanych Landtagu, należą:

  • Komisja Kontroli (niem. Geschäftsprüfungkommission, GPK), która sprawuje kontrolę nad działalnością urzędów administracji państwowej;
  • Komisja Finansów (niem. Finanzkommission, FKO), która kontroluje i opiniuje budżety państwa, instytucji i stowarzyszeń prawa publicznego i przedsiębiorstw skarbu państwa[14], opiniuje również projekty kredytów i zapożyczeń, czy kupna i sprzedaży nieruchomości państwowych[1].
  • Komisja Spraw Zagranicznych (niem. Aussenpolitische Kommission, APK), która opiniuje umowy międzynarodowe oraz współpracuje z Rządem w kwestiach kontaktów zewnętrznych[1].

Ponadto Landtag powołuje komisje specjalne, do których należą np. parlamentarne komisje śledcze (niem. Parlamentarisch Untersuchungskommission), do których zwołania potrzebna jest wniosek 1/4 deputowanych[18] i które zajmują się wyjaśnianiem i dochodzeniem faktów w danej sprawie[1], czy komisje stwierdzające ważność wyborów (niem. Wahlprüfungskommission), powoływane w trakcie procesu wyborczego.

Innymi specjalnymi komisjami są gremia zajmujące się kontaktami z organizacjami międzynarodowymi, czyli delegacje, np. Komisja Parlamentarna ds. Jeziora Bodeńskiego albo Komisja ds. EOG i krajów EFTA[1].

Prawo do kontroli posiadają również pojedynczy deputowani, którzy mogą je realizować przez petycję, zapytanie lub interpelację[1].

Funkcja kreacyjna

Landtag posiada funkcję kreowania innych organów konstytucyjnych – dotyczy to przede wszystkim Rząduwładzy wykonawczej oraz władzy sądowniczej.

Parlament ma znaczny udział we współtworzeniu Rządu, gdyż przy dużym zakresie kompetencji monarchy w tej kwestii nie posiada on instrumentów prawnych aby w procesie kreacyjnym pominąć Landtag. Na wniosek Landtagu głowa państwa powołuje szefa rządu oraz jego członków[19].

Liechtensteiński Parlament wybiera kandydatów na sędziów Trybunału Stanu oraz Krajowego Sądu Administracyjnego, jednak w tej kwestii to monarcha ma głos rozstrzygający[1][20].

Wybory parlamentarne w Liechtensteinie

Wybory parlamentarne są organizowane w Liechtensteinie co cztery lata (z wyjątkiem sytuacji, gdy Landtag jest rozwiązany przed ukończeniem kadencji) i obywatele wybierają w nich 25 deputowanych do Parlamentu, w tym 15 z okręgu Oberland i 10 z okręgu Unterland, a wraz z nimi wybierani są zastępcy (jeden na komitet+kolejny na każdych 3 posłów).

Ordynacja wyborcza

Wybory do Landtagu w Księstwie Liechtenstein są pięcioprzymiotnikowe, co określa art.46 Konstytucji Liechtensteinu[2] − są tajne, bezpośrednie, powszechne, równe i proporcjonalne.

Czynne prawo wyborcze w Liechtensteinie posiadają obywatele zamieszkujący na stałe w Księstwie, którzy ukończyli 18. rok życia, a ich prawa nie są zawieszone, gdzie cenzus wiekowy dla kandydatów do Landtagu to 20 lat. Praw wyborczych pozbawione są: osoby, którym prawa te zawieszono na mocy wyroku sądowego lub uchwały; osoby ubezwłasnowolnione; osoby odbywające w trakcie wyborów karę pozbawienia wolności lub osoby skierowane do zakładów przejściowych, opiekuńczych i wychowawczych[1].

W Liechtensteinie udział w wyborach jest obowiązkowy[1]. Liechtenstein słynie z dobrze działającego systemu tzw. wyborów korespondencyjnych (inaczej kopertowych, listowych)[21]. Głosowanie w ten sposób jest możliwe od wyborów w 2005 roku[22]. Głosowanie korespondencyjne jest w tym kraju bardzo popularne i z roku na rok korzysta z niego coraz więcej ludzi. W ostatnich wyborach w 2021 roku w ten sposób zagłosowało 97,3% wyborców[23]. Istnieje również możliwość zagłosowania osobiście w lokalu wyborczym jednak ten rodzaj głosowania wybiera zdecydowanie mniej obywateli (około 400 ludzi z 20000 wyborców)[23]. Karty do głosowania korespondencyjnego są dostarczane pocztą najpóźniej dwa tygodnie przed wyborami, są to karty imienne przypisane do konkretnego obywatela opatrzone pieczęcią. Każdy wyborca otrzymuje tyle kart wyborczych ile list zgłoszono do wyborów (inaczej mówiąc każda lista ma swoją kartę wyborczą)[1].

Charakterystyczną cechą ordynacji wyborczej w Liechtensteinie jest tzw. głos panaszowany – oznacza to, że wyborca może dokonywać zmian na karcie do głosowania, a w konsekwencji ułożyć własną listę kandydatów. Przy tym rodzaju głosowania sposób zliczania głosów jest bardziej skomplikowany niż przy zwykłym głosowaniu. Podstawowe zasady zliczania głosów to, m.in.[24]:

  • Jeżeli na karcie do głosowania jest mniej osób niż liczba osób (np. w wyniku skreślenia) wybieranych w danym okręgu to brakujące głosy są przypisywane komitetowi, którego kartę wybrał wyborca.
  • Jeżeli na karcie do głosowania jest więcej osób niż liczba osób wybieranych w danym okręgu to komitet skreśla głosy na kandydatów przewyższających limit w danym okręgu, zaczynając od dołu niezależnie od tego czy kandydaci są wydrukowani czy dopisani. Jeżeli na karcie to samo nazwisko pojawia się więcej niż raz liczy się tylko jeden głos na danego kandydata.
  • Jeżeli na karcie skreślono nazwisko kandydata i zastąpiono je nazwiskiem kandydata z innej listy, to głosy skreślonych kandydatów trafiają na kandydatów zapisanych przez wyborcę i do odpowiednich komitetów, z których są kandydaci zapisani przez wyborcę.

Termin wyborów ogłasza Rząd na 4 tygodnie przed wyborami[1], zazwyczaj odbywają się one w pierwszym kwartale roku. W ciągu 14 dni od ogłoszenia terminu wyborów możliwe jest zgłaszanie kandydatur. Pod każdą listą kandydatów musi złożyć podpisy 30 obywateli z czynnym prawem wyborczym, aby lista mogła zostać dopuszczona do wyborów[1]. Kandydat może wystartować tylko z jednej listy i tylko w tym okręgu, który stanowi jego stałe miejsce zamieszkania. Jeśli poseł zmieni miejsce zamieszkania w trakcie kadencji na drugi region oznacza to utratę przez niego mandatu[1].

Po zebraniu głosów i sporządzeniu protokołu, zawierającego wyniki głosowania komisje wyborcze z każdej z gmin wysyłają wyniki do komisji okręgowych (dla Unterlandu i Oberlandu), które weryfikują wyniki przesyłają protokoły do rządu, który następnie dokonuje ostatecznego podziału mandatów[1].

Miejsce w Landtagu przysługuję tylko listom, które przekroczyło próg wyborczy – 8%[2]. Mandaty są przyznawane dwuetapowo. W pierwszym etapie przyznaje się tzw. mandaty podstawowe przy pomocy metody Hagenbacha-Bischoffa, a brakujące mandaty rozdysponowywuje się jako tzw. mandaty uzupełniające przy pomocy metody d'Hondta[1][21].

Statystyki

Od kiedy w Liechtensteinie pojawiły się pierwsze partie (1918 roku − założenie dwóch pierwszych partii) w Liechtensteinie rozwinął się silny system dwupartyjny i przez pół wieku do Landtagu wchodziły tylko dwie partie, które do tej pory zajmują zdecydowaną większość miejsc w Landtagu – FBP i VU. Duopol na władzę udało się przełamać partii Wolna Lista dopiero w 1993 zdobywając 2 mandaty w Parlamencie. Obecnie w Landtagu znajdują się cztery ugrupowania – FBP i VU (koalicja rządząca) oraz FL i DPL (opozycja)[25][26]. Wyniki w wyborach według partii w latach 1945-2021 przedstawia poniższy wykres (źródło: K.Koźbiał[1]):

Wykres-wybory-landtag-liechtenstein-1945-2021-partie.png

Ostatnie wybory odbyły się 7 lutego 2021 roku i zwyciężyła je Unia Patriotyczna, jednak zdobyła tyle samo mandatów co druga w głosowaniu Postępowa Partia Obywatelska[25][26].

Obecny skład

Wśród 25 deputowanych liechtensteińskiego parlamentu 10 z nich należy do Unii Patriotycznej, kolejnych 10 do Postępowej Partii Obywatelskiej, 3 do Wolnej Listy, a pozostałych 2 do partii Demokraten pro Liechtenstein. 7 z 25 posłów nowej kadencji to kobiety − jest to najwyższy wynik w historii Landtagu[27]. Średni wiek parlamentarzystów po wyborach z 2021 roku wynosi lekko ponad 51 lat[28].

Skład Landtagu (stan na: 2021-02-09)[29]
DeputowanyPartiaOkręg wyborczyMiejsce zamieszkania
Kaufmann Manfred
VU
OberlandBalzers
Vogt Thomas
VU
OberlandTriesen
Bühler-Nigsch Dagmar
VU
OberlandTriesenberg
Vogt Günter
VU
OberlandBalzers
Frick Walter
VU
OberlandSchaan
Heidegger Norma
VU
OberlandTriesen
Marxer-Kranz Gunilla
VU
UnterlandNendeln
Frick Peter
VU
UnterlandMauren
Wohlwend Mario
VU
UnterlandRuggell
Lampert Dietmar
VU
UnterlandSchellenberg
Schädler Sebastian
FBP
OberlandTriesenberg
Seger Daniel
FBP
OberlandSchaan
Lampert Wendelin
FBP
OberlandTriesenberg
Frick Albert
FBP
OberlandSchaan
Quaderer Sascha
FBP
OberlandPlanken
Petzold-Mähr Bettina
FBP
OberlandPlanken
Hoop Franziska
FBP
UnterlandRuggell
Kaiser Johannes
FBP
UnterlandSchellenberg
Oehry Daniel
FBP
UnterlandEschen
Zech-Hoop Karin
FBP
UnterlandEschen
Kaufmann Georg
FL
OberlandSchaan
Haldner-Schierscher Manuela
FL
OberlandSchaan
Risch Patrick
FL
UnterlandSchellenberg
Rehak Thomas
DPL
OberlandTriesen
Elkuch Herbert
DPL
UnterlandSchellenberg
Zastępcy
Schädler Philip
VU
OberlandVaduz
Gstöhl Markus
VU
OberlandTriesen
Büchel Hubert
VU
UnterlandRuggell
Vogelsang Nadine
FBP
OberlandSchaan
Kindle Elke
FBP
OberlandTriesen
Hasler Thomas
FBP
UnterlandGamprin
Gstöhl Nadine
FL
OberlandVaduz
Fausch Sandra
FL
UnterlandEschen
Ospelt Pascal
DPL
OberlandTriesen
Hasler Erich
DPL
UnterlandEschen

Gmach Parlamentu

Gmach Landtagu w Vaduz

Siedziba Landtagu znajduje się przy placu Petera Kaisera w Vaduz[30] w bezpośrednim sąsiedztwie siedziby Rządu. Gmach obejmuje dwa budynki: Langes Haus, w którym znajdują się kawiarnia, sala konferencyjna, biblioteka, archiwum, biura grup parlamentarnych i Przewodniczącego Landtagu; a także Hohes Haus, czyli charakterystyczny budynek o spadzistym dachu, w którym znajduje się sala plenarna Parlamentu[31][32].

Budowa budynku rozpoczęła się w 2002 roku, a jej łączny koszt to 42,2 mln CHF. Do budowy użyto ponad milion cegieł klinkierowych, 600 ton stali i 5800 m3 betonu[31].

Architektem odpowiedzialnym za gmach Landtagu był Hansjörg Göritz z Monachium[33].

Uwagi

  1. Kryzys w latach 1874-1878 był skutkiem spadku wartości austriackiej waluty. Przez liechtensteińskich historyków nazywany był Münzwirren
  2. Okręg Unterland miał więcej reprezentantów w stosunku do liczby ludności.
  3. Treść przysięgi przetłumaczona przez Radosława Grabowskiego z języka niemieckiego. Treść w oryginale: Ich gelobe, die Staatsverfassung und die bestehenden Gesetze zu halten und in dem Landtage das Wohl des Vaterlandes ohne Nebenrücksichten nach bestem Wissen und Gewissen zu fördern, so wahr mir Gott helfe!
  4. W latach 1926, 1928, 1939, 1953, 1958, 1989 i 1993.
  5. Na każdych trzech posłów przypada jeden zastępca, ale każdy komitet, który wprowadził do Landtagu co najmniej jednego posła, ma prawo do jednego zastępcy.
  6. Z wyjątkiem sytuacji, kiedy zostaną złapani in flagranti.
  7. Z wyjątkiem ustaw zgłoszonych przez obywateli, które nie mogą być zmieniane w procesie legislacyjnym.

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar Krzysztof Koźbiał, System polityczny Księstwa Liechtensteinu, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013, s. 104-105, ISBN 978-83-233-3523-8.
  2. a b c d e Art.46 Konstytucji Księstwa Liechtenstein
  3. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Landtag – Historisches Lexikon, historisches-lexikon.li [dostęp 2021-02-09] (niem.).
  4. Krzysztof Koźbiał, System polityczny Księstwa Liechtensteinu, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytet Jagielloński, 2013, s. 182.
  5. Art.54 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu.
  6. a b c Art.48 Konstytucji Księstwa Liechtenstein
  7. Art.50 Konstytucji Księstwa Liechtenstein
  8. Art.51 Konstytucji Księstwa Liechtenstein
  9. Art.57 Konstytucji Księstwa Liechtenstein
  10. Art.56 Konstytucji Księstwa Liechtenstein
  11. Art.61 Konstytucji Księstwa Liechtenstein
  12. Art.52 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  13. a b Art.63 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  14. a b Art.63ter Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  15. a b Art.65 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  16. Art.67 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  17. a b Art.66 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  18. Art.63bis Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  19. Art.79 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  20. Art.96 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu
  21. a b Marcin Łukaszewski, Ewolucja prawa wyborczego Liechtensteinu, „Studia Politica Germanica”, Warszawa 2017, ISSN 2299-372X.
  22. LLV, www.llv.li [dostęp 2021-02-09].
  23. a b Landtagswahlen 2021 – Stimmbeteiligung, www.landtagswahlen.li [dostęp 2021-02-09].
  24. Landtagswahlen 2021 – Stimmabgabe, www.landtagswahlen.li [dostęp 2021-02-09].
  25. a b Liveticker Landtagswahlen 7.2.2021, Vaterland online [dostęp 2021-02-09].
  26. a b Die Chronologie eines Wahlkrimis – Liechtenstein – Liechtensteiner Volksblatt, die Tageszeitung für Liechtenstein, Liechtensteiner Volksblatt [dostęp 2021-02-09] (niem.).
  27. Sieben Frauen nehmen im Hohen Haus Platz – Liechtenstein – Liechtensteiner Volksblatt, die Tageszeitung für Liechtenstein, Liechtensteiner Volksblatt [dostęp 2021-02-09] (niem.).
  28. Die Landtagsabgeordneten sind im Schnitt 51-jährig – Liechtenstein – Liechtensteiner Volksblatt, die Tageszeitung für Liechtenstein, Liechtensteiner Volksblatt [dostęp 2021-02-09] (niem.).
  29. Landtagswahlen 2021 – Neuer Landtag, www.landtagswahlen.li [dostęp 2021-02-09].
  30. Service – Kontakt, www.landtag.li [dostęp 2021-02-09].
  31. a b Landtag – Landtagsgebäude, www.landtag.li [dostęp 2021-02-09].
  32. Das neue Landtagsgebäude des Fürstentums Liechtenstein von Licht Kunst Licht | Verwaltungsgebäude, Architonic [dostęp 2021-02-09] (niem.).
  33. Landtagsgebäude in Vaduz, tourismus.li [dostęp 2021-02-09].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Liechtenstein.svg
Flag of Liechtenstein
Coat of arms of Liechtenstein.svg
Coat of arms of Liechtenstein
Liechtenstein Landtag.jpg
Autor: Hadi, Licencja: CC BY-SA 4.0
New Building of the Landtag (Parliament) in Vaduz, Liechtenstein. On the right the Government Building formery use also for the Landtag. Above all the castle of the Fürst (Prince)
Wikiolo in Liechtenstein (155).jpg
Portrait von Fürst Hans-Adam II. im Plenarsaal des Landtags
Vaduz – 300 Jahre Fürstentum Liechtenstein 41 (KPFC).jpg
(c) Rafael P. D. Suppmann, CC BY-SA 3.0
Landtag of the Principalty of Liechtenstein in Vaduz (building known as “Hohes Haus”)
JohannesII.jpg
Johannes II van Liechtenstein door Weens portretschilder John Quincy Adams.
Liechtenstein Landtag 2021.svg
 
Liste libre: 3 seats
 
Union patriotique: 10 seats
 
Parti progressiste des citoyens : 10 seats
 
Démocrates pour le Liechtenstein : 2 seats
Hohes Haus Liechtenstein 14.JPG
Autor: böhringer friedrich, Licencja: CC BY-SA 2.5
Details: Hohes Haus und Langes Haus des Liechtensteinischen Landtags in Vaduz erbaut 2007. Architekt Hansjörg Göritz.
Vaduz – 300 Jahre Fürstentum Liechtenstein 33 (KPFC).jpg
(c) Rafael P. D. Suppmann, CC BY-SA 3.0
Landtag of the Principalty of Liechtenstein in Vaduz (building known as “Hohes Haus”)
LocationEurope.png
World map depicting Europe.
Landtag in Liechtenstein.JPG
Autor: Paddy1111, Licencja: CC BY-SA 4.0
Landtag in Liechtenstein
Landtag Liechtenstein 1921.jpg
Der Liechtensteiner Landtag von 1921 mit Regierungschef. Vordere Reihe von links: Eugen Nipp, Josef Marxer, Regierungschef Josef Ospelt, Landtagspräsident Fritz Walser, Emil Risch, Albert Wolfinger, Franz Josef Hoop. Hintere Reihe von links: Johann Wohlwend, Johann Wanger, Josef Gassner, Karl Kaiser, Peter Büchel, Josef Sprenger, Johann Hasler. Auf dem Bild fehlen Wilhelm Beck und Gustav Schädler.
Landtag Liechtenstein 3.jpg
Autor: böhringer friedrich, Licencja: CC BY-SA 2.5
Regierungsgebäude (Government Building), Vaduz, Liechtenstein - Seat of Government and Parliament.
Landtag und Regierungsgebäude Vaduz.JPG
(c) User: Benreis z wikipodróże shared, CC BY-SA 3.0
Landtag und Regierungsgebäude in Vaduz
Wykres-wybory-landtag-liechtenstein-1945-2021-partie.png
Autor: Nikosiowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wykres przedstawiający wyniki wyborów do Landtagu (Liechtenstein) w latach 1945-2021
Landtag Liechtenstein 5.jpg
Autor: böhringer friedrich, Licencja: CC BY-SA 2.5
Regierungsgebäude (Government Building), Vaduz, Liechtenstein - Seat of Government and Parliament.
Landtag-liechtenstein-logo.png
Logo Landtagu w Liechtensteinie