Lapici

Walka centaura z Lapitą – metopa z południowego fryzu Partenonu (Muzeum Brytyjskie)

Lapici (także Lapitowie; gr. Λαπίθαι Lapíthai, łac. Lapithae) – w mitologii greckiej lud tesalski zamieszkujący pierwotnie masywy górskie Pindosu, Pelionu i Osy[1]. Osiedlili się również w Elidzie i w Olenos, a także na Rodos i w Knidos[1].

Według mitologii greckiej plemię Lapitów, choć spokrewnione było z centaurami (pół ludźmi, pół końmi), tworzyły istoty ludzkie[2]. Za przodków Lapitów uchodzili bóg i uosobienie rzeki tesalskiej, Penejos, i najada Kreuza albo okeanida Filyra[1]. Penejos (z Kreuzą lub Filyrą) miał troje dzieci: Andreusa, Hypseusa i Stilbe. Jego córka Stilbe (w związku z bogiem Apollinem) urodziła syna Lapitesa (eponima Lapitów), który następnie spłodził Forbasa, Triopasa, Perifasa i Lesbosa[1]. Do Lapitów należeli również niektórzy Argonauci (między innymi Kajneus, Koronos, Polifem, Asterios, Mopsos, Pejritoos, Faleros) oraz uczestnicy łowów kalidońskich[1].

Występują w mitach o centauromachii oraz o Heraklesie i jego sojuszniku Ajgimiosie[1]. Pierwszy, wspomniany już w Iliadzie i Odysei, mówi o konflikcie, jaki spowodowało nieopatrzne zaproszenie centaurów na ucztę weselną tesalskiego króla Pejritoosa. Upojone winem stwory próbowały gwałcić kobiety Lapitów, co doprowadziło do zaciekłej walki zakończonej ich pogromem i zwycięstwem tesalskich górali. Jako symbol przeciwstawienia cywilizacji barbarzyństwu, centauromachia stała się (zwłaszcza od wojen perskich) jednym z popularnych tematów w sztuce greckiej, częstym w malarstwie wazowym i w rzeźbie (na przykład fryzy Partenonu, świątyni Zeusa w Olimpii[3], świątyni Posejdona na przylądku Sunion, płaskorzeźby sarkofagów).

Jako zrozumiałą alegorię wykorzystywano go również w malarstwie epok późniejszych, szczególnie od czasów renesansu (między innymi Piero di Cosimo, Luca Giordano, Francesco Solimena, Sebastiano Ricci). Związane z wydarzeniem przysłowiowe wyrażenie „uczta Lapitów” oznacza w przenośni biesiadę zakończoną awanturą i bijatyką[4].

Przypisy

  1. a b c d e f Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 203. ISBN 83-04-04673-3.
  2. Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 255. ISBN 80-8046-098-1. (słow.); polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
  3. David Sacks: Encyklopedia świata starożytnych Greków. Warszawa: Książka i Wiedza, 2001, s. 89. ISBN 83-05-13169-6..
  4. Władysław Kopaliński: Słownik eponimów czyli wyrazów odimiennych. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 158. ISBN 83-01-14217-0..

Bibliografia

  • Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z. Zdzisław Piszczek (red.). Wyd. 8. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 405. ISBN 83-01-03529-3.
  • Carlos Parada: Lapiths (ang.). maicar.com. [dostęp 2010-10-21].

Media użyte na tej stronie

The Parthenon sculptures, British Museum (14063376069).jpg
Autor: Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, Licencja: CC BY-SA 2.0
Centaur and Lapith. The Parthenon sculptures, British Museum. South metope XXXI
The Battle of the Lapiths and The Centaurs by Sebastiano Ricci, Trinity.jpg
The Battle of the Lapiths and The Centaurs by Sebastiano Ricci, oil on canvas, 62.5 x 76 cm (24⁵/₈ x 29⁷/₈ inches)