Lapis lazuli

Lazuryt

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	(Na, Ca)8(SO4, S, Cl)2(AlSiO4)6
Twardość w skali Mohsa	5,5
Przełam	muszlowy
Łupliwość	słabo dostrzegalna/brak
Układ krystalograficzny	regularny
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość minerału	2,3 do 2,4 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	niebieska, granatowa, fioletowa
Rysa	jasnoniebieska
Połysk	tłusty
Dodatkowe dane
Szczególne własności	rzadko tworzy kryształy, najczęściej występuje w skupieniach drobnoziarnistych i masywnych, także w postaci pojedynczych ziaren

Lapis lazuli – skała metamorficzna powstała w wyniku przeobrażeń utworów węglanowych (wapieni i dolomitów) pod wpływem intruzji granitów, syenitów lub pegmatytów. Jej głównym składnikiem jest lazuryt^[1], minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy skaleniowców. Nazwa pochodzi od łac. lapis (kamień) oraz arab. azul i pers. lazhward = niebieski (niebo), nawiązuje do barwy skały.

Skład i występowanie

Próbka lapis lazuli

Obok lazurytu (25–40%) w skale występują następujące minerały: augit, kalcyt, diopsyd, piryt, hornblenda i mika. Lapis lazuli występuje głównie w marmurach i skarnach. Niekiedy bywa spotykany w formie otoczaków w osadach aluwialnych, przeważnie w żwirach i piaskach.

Miejsca występowania^[2]

• Afganistan (w Hindukuszu – Badachszan, eksploatowane ponad 6 tys. lat; najlepsze kamienie i źródło rodzimej ultramaryny), wydobywa się bloki ponad 100 kg
• Rosja (nad Bajkałem, odkryte w 1851 r. – jasnoniebieski z domieszką pirytu), wydobywa się bloki ponad 60 kg
• Chile (na północ od Santiago)
• USA (Kalifornia – niebieskoszary z białymi plamkami, Kolorado – ciemnoniebieski)
• Birma, Angola, Rwanda, RPA, Włochy

Lazuryt bywa mylony z lazulitem.

Właściwości

• Odznacza się drobnoziarnistą i zbitą teksturą oraz bezkierunkową lub kierunkową strukturą.
• Substancją barwiącą jest siarka.
• W kamieniach najlepszej jakości barwa jest rozmieszczona równomiernie.
• Wartość zmniejsza domieszka kalcytu (białawy lub szary) i dużej ilości pirytu – wywołuje niepożądany zielonkawy odcień.
• Drobno rozdzielony piryt jest pożądany.
• Polepszenie barwy jest możliwe po podgrzaniu lub przez barwienie.

Zastosowanie

Ta sekcja od 2015-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Ozdoba z lapis lazuli. Widoczne inkluzje pirytowe

Bardzo atrakcyjny, wysoko ceniony kamień:

• kolekcjonerski
• ozdobno-dekoracyjny
• okładzinowy
• inkrustacyjny
• jubilerski (kamień półszlachetny) – obecnie stosowany do: pierścionków, naszyjników, drobnych rzeźb, przedmiotów artystycznych. Kamień wrażliwy na nacisk, temperaturę, kwasy, mydło. Pierścionki z tym kamieniem trzeba zdejmować do prac domowych
• Stosowany po zmieleniu jako pigment przy produkcji farb − o nazwie ultramaryna w malarstwie olejnym i freskach. Dostawy skał z azjatyckich kopalni przypływały statkami do Europy, stąd nazwa ultramarinus^[3]. Jego użycie jako pigmentu w malarstwie ustało na początku XIX wieku, gdy wynaleziono barwnik syntetyczny.

Był stosowany jako materiał ozdobny już w okresie prehistorycznym. Ceniony w starożytnym Sumerze, później w Akadzie, Babilonii i Asyrii. Wykorzystywany do ozdoby przedmiotów kultu, biżuterii, instrumentów muzycznych – m.in. harfy wydobyte z grobowców w Ur, tzw. "Sztandar z Ur". Używany w Egipcie za czasów faraonów (grobowiec Tutanchamona). Późniejsze egipskie grobowce datowane na 3000 lat p.n.e. zawierały tysiące okazów biżuterii z tego materiału. Sproszkowany lapis był lubiany przez Egipcjanki jako kosmetyczny cień do powiek. Pliniusz Starszy opisał kamień jako „fragment gwiaździstego firmamentu”^[4].

Nazewnictwo

Większość autorów prac o minerałach, skałach, kamieniach jubilerskich i ozdobnych używa nazw lazuryt i lapis-lazuli zamiennie, pomimo faktu, że lazuryt jest minerałem, zaś lapis-lazuli skałą zawierającą lazuryt jako jeden ze składników. Takie rozumienie terminu pojawia się m.in. w następujących pracach:

• K. Maślankiewicz – Kamienie szlachetne – Wyd. Geologiczne – 1982
• N. Sobczak – Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych – Wyd. Alfa – 1986
• W. Schuman – Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Alma-Press – 2004
• W. Schumann – Minerały świata – O. Wyd. Alma-Press 2003
• R. Hochleitner – Minerały i kryształy – Muza S.A. – 1994
• J. Bauer – Przewodnik Skały i minerały – Wyd. Multico 1997
• Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne – Horyzont 2002

Minerał i skałę potraktowano oddzielnie w następujących publikacjach:

• C. Hall – Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Wiedza i Życie – 1996.
• J. Żaba – Ilustrowany słownik skał i minerałów – Videograf II Sp. z o. o – 2003.

Zobacz też

• azuryt

Przypisy

Bibliografia

• Lapis lazuli at Gemstone.org
• "The Use of Lapis Lazuli as a Pigment in Medieval Europe"
• Documentation from online course produced by University of California at Berkeley. ist-socrates.berkeley.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-01)].
• Lapis Lazuli from Afghanistan, Sar-e-Sang Mine, Jurm, Afghanistan