Lasostep

Ekoregion lasostepu środkowo- i wschodnioeuropejskiego

Lasostep – formacja roślinna stanowiąca w Eurazji strefę przejściową między stepami na południu a lasami liściastymi na północy. Ma charakter makromozaiki tworzonej przez przemieszane wzajemnie płaty zbiorowisk stepowych i leśnych. W części północnej lasostepu przeważają powierzchniowo lasy, a w południowej – stepy. Ze względu na oddziaływanie człowieka obszary roślinności stepowej w ogromnej części zamienione zostały na pola uprawne^[1].

Obszar formowania się formacji w Europie Środkowej i Wschodniej wyróżniany jest jako ekoregion PA0419 („lasostepy wschodnioeuropejskie”)^[2]. Obejmuje on tereny w północno-wschodniej Bułgarii, wschodniej Rumunii oraz na rozległych obszarach Mołdawii, Ukrainy i Rosji. W sumie obszar występowania lasostepu to 72,7 tys. km²^[3].

Odpowiedniki tej formacji, czasem także określane mianem lasostepów, występują w Azji i Ameryce Północnej. Na wschód od Uralu podobny charakter mają tzw. kołki (lasy drobnolistne) występujące między tajgą i stepami^[4][5]. W Azji południowo-zachodniej i środkowej (Iran i Turkmenistan) wyróżniane są lasostepy na terenach górskich (pasma Zagros, Elburs, Kopet-dag i Kuhrud-Kohbanan), występują one także we wschodniej Anatolii^[6]. W Ameryce Północnej odpowiednikiem jest ekoregion prerie północne z laskami osikowymi^[7] oraz centralna strefa przejściowa między lasami a prerią z różnymi gatunkami dębów^[8].

Warunki geograficzno-klimatyczne i edaficzne

Lasostep w obwodzie niżnonowogrodzkim, Rosja

Lasostep w pobliżu rzeki Tykicz Gniły, Obwód kijowski, Ukraina

Step ostnicowy na pierwszym planie i w tle lasy – lasostep w pobliżu Saratowa, Rosja

Warunki klimatyczne mają charakter pośredni między właściwą strefą stepową i strefą lasów. Opady roczne wynoszą 400–450 mm (w strefie stepowej poniżej 300 mm)^[9]. Mimo że brak w strefie lasostepu okresu corocznej suszy, typowej dla stepów, występuje tu okres suchy^[1]. Średnia temperatura lipca jest nieco niższa w lasostepie (ok. 20 °C) niż we właściwej strefie stepowej (ok. 23 °C). Wśród gleb dominują gleby bielicowe na lessie, poza tym czarnoziemy, gleby torfowe i słone^[9]. Warunki glebowe i rzeźba terenu decydują o występowaniu zbiorowisk leśnych i stepowych w obrębie lasostepu. Lasy kształtują się na wzniesieniach, stokach dolin, na glebach przepuszczalnych. Roślinność stepowa wykształca się zaś na glebach ciężkich, trudno przepuszczalnych, na terenach równinnych^[1]. Rozwojowi roślinności stepowej sprzyjają też pożary (powstające naturalnie od piorunów) oraz wypas zwierząt^[1].

W zależności od kształtowania się warunków klimatycznych w przeszłości zasięg strefy lasostepu oraz kompozycja w jego obrębie płatów leśnych i stepowych ulegała zmianie^[1]. W Ameryce Północnej na Środkowym Zachodzie w czasach, gdy pożary prerii nie były gaszone, obszar bezleśny tworzył w głębi strefy leśnej „półwysep preriowy”^[10].

Szata roślinna

Z powodu suboptymalnej dla lasów ilości opadów drzewostan zużywa w ciągu lata zapas dostępnej w glebie wody, co sprawia, że w zbiorowiskach leśnych lasostepu praktycznie brak gatunków krzewiastych w podszycie. Zbiorowiska zaroślowe w obrębie formacji tworzą zwykle tylko niskie krzewy z rodzajów tawuła Spiraea, karagana Caragana i migdałowiec Amygdalus, rozwijające się w miejscach skalistych. Zaroślowy pokrój mają najbardziej na południe wysunięte płaty gajów dębowych, ze względu na skrajnie trudne warunki do rozwoju drzew. Płaty lasów są zwykle wyraźnie wyodrębnione od zbiorowisk stepowych – niemal brak w lasostepie drzew pojedynczo rosnących, ponieważ drzewa liściaste nie są w stanie konkurować z trawami rosnąc w dużym rozproszeniu^[1]. Ograniczają występowanie drzew również niedobory wilgoci i pożary. W efekcie granica między zwartymi lasami a zbiorowiskami trawiastymi w naturalnych warunkach jest zwykle ostra^[10].

Ze względu na zróżnicowanie roślinności w obrębie lasostepów wschodnioeuropejskich wyróżnia się^[9]:

• bałkańsko-mezjacką prowincję lasostepową,
• wschodnioeuropejską prowincję lasostepową.

W bałkańsko-mezjackiej prowincji lasostepowej na obszarze Rumunii, Bułgarii i Mołdawii występują tzw. „lasy stepowe” zaliczane w syntaksonomii do związku Aceri tatarici-Quercion (rząd Quercetalia pubescentis, klasa Querco-Fagetea). Zasięg występowania tych lasów jest szerszy niż samej formacji lasostepów, ponieważ występują dalej na zachód po obszar Węgier i krajów byłej Jugosławii. W ich drzewostanach rosną takie gatunki jak: dąb omszony Quercus pubescens, dąb szypułkowy Q. robur, dąb bezszypułkowy Q. petraea, klon tatarski Acer tataricum i klon polny A. campestre, grusza polna Pyrus pyraster. Z gatunków krzewiastych w lasach tych spotykane są: śliwa tarnina Prunus spinosa, migdałowiec karłowy Prunus tenella, wiśnia karłowata Prunus fruticosa, róża gęstokolczasta Rosa pimpinellifolia. W runie liczne są gatunki stepowe, takie jak: kostrzewa walezyjska Festuca valesiaca, barwinek zielny Vinca herbacea, rutewka mniejsza Thalictrum minus, wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris, czyściec prosty Stachys recta, przetacznik kłosowy Veronica spicata, perłówka orzęsiona Melica ciliata i in.^[9]

W lasostepach prowincji wschodnioeuropejskiej lasy zmieniają się wraz z zanikiem cech oceanicznych klimatu i z nasilaniem się cech kontynentalnych. W drzewostanach lasów w zachodniej części prowincji (w obrębie Ukrainy) rosną takie gatunki zachodnie jak grab pospolity Carpinus betulus i jesion wyniosły Fraxinus excelsior. W części środkoworosyjskiej utrzymuje się jeszcze jesion, ale graba brak, pojawiają się tu też gatunki typowe dla klimatu kontynentalnego i stepów południowosyberyjskich. W części wschodniej prowincji (dorzecze Wołgi) brak graba i jesiona, duży udział ma natomiast lipa drobnolistna Tilia cordata. W runie zanikają też zachodnie gatunki ciepłolubne takie jak szałwia łąkowa Salvia pratensis i ożota zwyczajna Galatella linosyris^[9].

W obrębie lasostepu zbiorowiska trawiaste praktycznie przestały istnieć z powodu zajęcia ich siedlisk pod pola uprawne. Niewielkie ich pozostałości spotyka się w obszarach chronionych, na przydrożach i obrzeżach lasów. W odróżnieniu od zbiorowisk położonych dalej na południu stepów właściwych, zbiorowiska trawiaste lasostepu określane są mianem „stepu łąkowego”. Cechuje się on wielkim bogactwem florystycznym (do 80 gatunków roślin na 1 m²) oraz stosunkowo znacznym udziałem roślin dwuliściennych^[4].

Przypisy