Lata 40. XVIII wieku

1740

Wydarzenia w Polsce

• 14 grudnia – I wojna śląska: antyaustriacki bunt we Wrocławiu.
• 16 grudnia – Fryderyk II Wielki wkroczył na Śląsk. Wybuchła pierwsza wojna śląska i wojna o sukcesję austriacką.

• Utworzenie w Warszawie Collegium Nobilium.
• Początek ruchu chasydzkiego.

Wydarzenia na świecie

• 5 lutego – papież Klemens XII przywrócił pełną niepodległość San Marino, które okupowały wojska hiszpańskiego kardynała Giulio Alberoniego.
• 16 lutego – Nicolò Spinola został dożą Genui.
• 18 lutego-17 sierpnia – odbyło się konklawe.
• 8 maja – został podpisany traktat o wieczystej przyjaźni między Francją i Turcją.
• 31 maja – na tronie pruskim zasiadł Fryderyk II Wielki.
• 3 czerwca – król Prus Fryderyk II Wielki zakazał stosowania tortur, z wyjątkiem podejrzanych o zdradę stanu i zabójstwo prominentnej osoby.
• 17 sierpnia – po przeszło sześciu miesiącach sediswakancji na nowego papieża został wybrany 65-letni arcybiskup Bolonii Prospero Lorenzo Lambertini, który przyjął imię Benedykt XIV.
• 17 października – bezpotomna śmierć carycy rosyjskiej Anny Iwanowny. Okres politycznego zamętu w Rosji.
• 20 października – na tronie austriackim zasiadła Maria Teresa, zgodnie z sankcją pragmatyczną przejęła dziedzictwo habsburskie, co stanowiło casus belli wojny o sukcesję austriacką.
• 19 listopada – obalony został Ernest Jan Biron, regent Cesarstwa Rosyjskiego.
• 3 grudnia – papież Benedykt XIV wydał pierwszą w historii encyklikę Ubi primum.
• 14 grudnia – antyaustriacki bunt we Wrocławiu (niem. Breslau).
• Powstał najstarszy znany rysunek parowego działa samobieżnego.

1741

Wydarzenia w Polsce

• 3 stycznia – I wojna śląska: król pruski Fryderyk II wjechał do opuszczonego przez Austriaków Wrocławia.
• 27 lutego – I wojna śląska: król pruski Fryderyk II został zmuszony do ucieczki i ukrycia się w klasztorze w Ząbkowicach Śląskich, po austriackim ataku na jego oddział pod Braszowicami.
• 1 sierpnia - po donosie zakonnika w Stopnicy spalono na stosie dwie kobiety oskarżone o uprawianie czarów, które jednak dopiero po torturach przyznały się do zarzucanych im czynów^[1].
• 10 sierpnia – I wojna śląska: wojska pruskie zajęły Wrocław.
• Prusy zdobyły Śląsk i ziemię kłodzką.

Wydarzenia na świecie

• 14 marca – otwarto teatr wiedeński „Burgtheater”, który zaczął spychać w cień starszy Theater am Kärntnertor.
• 10 kwietnia – wojna o sukcesję austriacką: miała miejsce bitwa pod Małujowicami - klęska Austrii w starciu z Prusami.
• 25 czerwca – Maria Teresa Habsburg została koronowana w Bratysławie na królową Węgier.
• 3 września – wojna szwedzko-rosyjska: klęska Szwedów w bitwie pod Lappeenranta.
• 25 listopada – w wyniku buntu pułku preobrażeńskiego na tron carski w Rosji wyniesiono Elżbietę Piotrowną jako Elżbietę I.
• 6 grudnia – w Rosji, w wyniku przewrotu pałacowego skierowanego przeciwko panoszącym się na dworze carskim wielkorządcom niemieckim, sprawującym regencję nad nieletnim Iwanem VI Romanowem, władzę w państwie objęła Elżbieta Romanow.
• 27 grudnia – wojny śląskie: wojska pruskie zajęły Ołomuniec.
• Vitus Bering i Aleksiej Czirikow odkryli Aleuty i Archipelag Aleksandra.

1742

Wydarzenia w Polsce

• 17 maja – wojna o sukcesję austriacką: zwycięstwo wojsk pruskich nad austriackimi w bitwie pod Chotusicami.
• 11 czerwca – Maria Teresa Habsburg i Fryderyk II Wielki podpisali pokój (traktat prusko-austriacki) we Wrocławiu, kończący I wojnę śląską, na mocy którego, Prusy otrzymały prawie cały Śląsk wraz z hrabstwem kłodzkim. Zdobycie Śląska oznaczało wielki wzrost potencjału gospodarczego Prus, gdyż rejon ten był jednym z najwyżej rozwiniętych w tej części Europy.
• 7 listopada – Gdańsk: z inicjatywy Daniela Gralatha powołane zostaje Towarzystwo Przyrodnicze.

Wydarzenia na świecie

• 12 lutego – elektor Bawarii i król Czech Karol VII Bawarski został wybrany na cesarza rzymsko-niemieckiego.
• 16 lutego – Spencer Compton, 1. hrabia Wilmington został premierem Wielkiej Brytanii.
• 13 kwietnia – w Dublinie odbyła się premiera Mesjasza Georga Friedricha Händla.
• 28 maja – w Londynie otwarto pierwszy na świecie kryty basen pływacki.
• 7 czerwca – Christian Goldbach sformułował nierozstrzygniętą po dziś dzień hipotezę, iż każda dodatnia liczba parzysta jest sumą dwu liczb pierwszych.
• 28 lipca – Prusy i Austria podpisały pokój w Berlinie.
• Fryderyk II Wielki zmienił swój tytuł "król w Prusach" (niem. König in Preussen) na "król Prus" (niem. König von Preussen).

1743

Wydarzenia w Polsce

• Franciszek Dąbrowski dokonał pierwszej renowacji kolumny Zygmunta III Wazy

Wydarzenia na świecie

• 14 lutego – Henry Pelham został wybrany premierem Zjednoczonego Królestwa.
• 12 maja – koronacja Marii Teresy Habsburg na królową Czech, po odzyskaniu Moraw i Czech przez wojska austriacko-węgierskie.
• 27 czerwca – wojna o sukcesję austriacką: zwycięstwo wojsk brytyjsko-hanowersko-austriackich nad francuskimi w bitwie pod Dettingen.
• 7 sierpnia – podpisano rosyjsko-szwedzki pokój w Abo. Rosja zagarnęła południową część Finlandii i utrwaliła swe wpływy w Szwecji.
• 18 sierpnia – Brytyjczyk, Jack Broughton opublikował pierwsze przepisy w historii nowożytnego boksu (dla ograniczenia brutalności walk).
• 25 października – Francja i Hiszpania zawarły II Pakt Familijny.

1744

Wydarzenia w Polsce

• 22 listopada – król August III Sas wydał zgodę na zmianę nazwy miasta Lewartów na Lubartów.

Wydarzenia na świecie

• 22 lutego – wojna o sukcesję austriacką: flota hiszpańsko-francuska pokonała Royal Navy w bitwie pod Tulonem^[2].
• 4 marca - w Wiedniu zmarł Leopold, ostatni z książąt Schleswig-Holstein-Sonderburg-Wiesenburg, niemieckiego rodu wywodzącego się z dynastii Oldenburgów.
• 4 października – zatonął HMS Victory, przedostatni o tej nazwie okręt liniowy Royal Navy, ostatni uzbrojony wyłącznie w brązowe działa, zginęło 1150 osób.
• 8 grudnia – założono miasto Copiapó w północnym Chile.

1745

Wydarzenia w Polsce

• 8 stycznia – w Warszawie podpisano międzynarodowy traktat sojuszniczy, skierowany przeciwko Prusom.
• 14 marca – w warszawskim kościele Świętego Krzyża odbył się chrzest Kazimierza Pułaskiego.
• 4 czerwca – Fryderyk II odnosi spektakularne zwycięstwo w drugiej wojnie śląskiej (Bitwa pod Dobromierzem).
• 11 października – Ewald Jürgen Georg von Kleist zaprezentował w Kamieniu Pomorskim działanie butelki lejdejskiej, jako jeden z dwóch niezależnych jej odkrywców, obok Holendra Pietera van Musschenbroeka.
• 23 listopada – II wojna śląska: oddziały pruskie zaskoczyły i rozbiły wojska saskie stacjonujące w Henrykowie Lubańskim (niem. Katholisch Hennersdorf).
• 15 grudnia – wojna o sukcesję austriacką: miała miejsce bitwa pod Kotliskami.

• Jan Klemens Branicki założył w Białymstoku pierwszą w Polsce uczelnię wojskową - Wojskową Szkołę Budownictwa i Inżynierii.

Wydarzenia na świecie

• 18 lutego – założono miasto Solo na Jawie (dziś Surakarta).
• 15 kwietnia – wojna o sukcesję austriacką: zwycięstwo Austriaków nad wojskami francusko-bawarsko-palatyńskimi w bitwie pod Pfaffenhofen.
• 20 kwietnia – ścięto Simona Frazera, szkockiego szlachcica skazanego na śmierć za spiskowanie przeciw Jerzemu II, królowi Anglii.
• 11 maja
  • podczas wojny o austriacką sukcesję, Francuska armia dowodzona przez Maurycego Saskiego (syna polskiego króla Augusta II), odniosła zwycięstwo w bitwie pod Fontenoy nad oddziałami austriacko-angielsko-holenderskimi.
  • wojna króla Jerzego: milicja z Nowej Anglii i flota angielska rozpoczęły oblężenie francuskiej twierdzy Louisbourg w Nowej Szkocji.
• 26 lipca – w Anglii odbył się pierwszy kobiecy mecz krykietowy.
• 19 sierpnia – początek ostatniego powstania szkockiego jakobitów w Glenfinnan.
• 12 września – Franciszek I Lotaryński, za wsparciem swej żony Marii Teresy Habsburg, zostaje wybrany na cesarza rzymskiego.
• 14 września – Madame Pompadour została oficjalnie zaprezentowana na dworze Ludwika XV króla Francji.
• 21 września – II powstanie jakobickie: angielskie oddziały zostają pobite przez powstańców szkockich w bitwie pod Prestonpans.
• 30 września – wojny śląskie: stoczono bitwę pod Soor.
• 4 października – Franciszek I Lotaryński został koronowany na cesarza rzymskiego.
• 15 grudnia – Fryderyk II wtargnął do Saksonii i pobił Augusta III pod Kesseldorfem.
• 19 grudnia – II powstanie jakobickie: zwycięstwo szkockich powstańców w bitwie pod Clifton Moor.
• 25 grudnia – podpisanie pokoju w Dreźnie – po drugiej wojnie śląskiej, Śląsk przechodzi w ręce Prus.
• 30 grudnia – II powstanie jakobickie: kapitulacja szkockich powstańców podczas drugiego oblężenia Carlisle.

• We Francji wykonano ostatnią egzekucję kobiety skazanej w procesie o czary.
• Przez pięć dni pożar trawił budynki w Stambule.

1746

Wydarzenia na świecie

• 17 stycznia – II powstanie jakobickie: zwycięstwo szkockich jakobitów nad armią angielską w bitwie pod Falkirk.
• 16 kwietnia – II powstanie jakobickie: w bitwie pod Culloden armia brytyjska pokonała wojska jakobickie.
• 16 czerwca – wojna o sukcesję austriacką: zwycięstwo armii austriackiej nad wojskami włosko-francuskimi w bitwie pod Piacenzą.
• 29 czerwca – Józef z Leonessy, Fidelis z Sigmaringen i Katarzyna del Ricci zostali kanonizowani przez papieża Benedykta XIV.
• 12 sierpnia – wojna o sukcesję austriacką: bitwa pod Rottofeddo.
• 6 września – wojna o sukcesję austriacką: wojska austriackie zdobyły Genuę.
• 22 października – założono Princeton University (jako College of New Jersey).
• 28 października – około 18 tys. osób zginęło w Limie wskutek podmorskiego trzęsienia ziemi o sile 8,4 stopnia. Pobliskie miasto portowe Callao zostało zniszczone przez tsunami.

1747

Wydarzenia w Polsce

• 8 sierpnia – otwarto Bibliotekę Załuskich w Warszawie.

Wydarzenia na świecie

• 31 stycznia – w Londynie otwarto pierwszy szpital wenerologiczny.
• 14 maja – wojna o sukcesję austriacką: flota brytyjska pokonała Francuzów w I bitwie pod Finisterre.
• 19 czerwca – zamordowano szacha Persji o imieniu Nadir Szah Afszar. W kraju zapanował chaos. Adil Szah został szachem Persji.
• 2 lipca – wojna francusko-austriacka: wygrana Francuzów w bitwie pod Lauffeldt.
• Lipiec – „Musikalisches Opfer” BWV 1079 („Muzyczna ofiara”) skomponowana przez Bacha.
• 25 października – II bitwa morska pod Finisterre.

• Francuski mistrz szachowy François Philidor, pokonał syryjskiego szachistę Filipa Stammę w meczu składającym się z 9 partii (6 zwyc., 2 por. i 1 remis) i stał się pierwszym (nieoficjalnym) szachowym mistrzem świata.

1748

Wydarzenia w Polsce

• 30 grudnia – nadanie praw miejskich Końskim.
• Andrzej Stanisław Załuski, biskup krakowski podejmuje próbę reformy Akademii Krakowskiej.

Wydarzenia na świecie

• 1 lutego – serbski Nowy Sad otrzymał obecną nazwę i status wolnego miasta królewskiego.
• 6 kwietnia – rozpoczęły się prace wykopaliskowe w Pompejach.
• 18 października – podpisano francusko-angielski pokój w Akwizgranie, co zakończyło wojnę o sukcesję austriacką. Prusy zdobyły Śląsk i pozycję mocarstwa.

1749

Wydarzenia w Polsce

• 21 czerwca − około 60 osób zginęło we Wrocławiu po wybuchu tysięcy beczek prochu w baszcie mieszczącej się przy dzisiejszej ul. Włodkowica.
• Stefan Garczyński napisał pracę Anatomia Rzeczypospolitej.

Wydarzenia na świecie

• 13 kwietnia – u południowo-wschodniego wybrzeża Indii zatonęły podczas cyklonu brytyjskie okręty HMS Pembroke i HMS Namur. Zginęło 850 osób, uratowało się 14.
• 9 lipca − Brytyjczycy założyli Halifax w Kanadzie.
• Angielski pisarz Henry Fielding napisał Historię życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka.
• W Oksfordzie powstała Radcliffe Camera.
• W Szwecji opracowano pierwszy nowoczesny system badań statystycznych Tabellverket.