Lauda (region)

Lauda (Mała) Sienkiewiczowska, położona w dorzeczu rzeczki Laudy oraz etnograficzna Lauda-Kowieńszczyzna (od końca XIX wieku) – obszar zakreskowany (przybliżony, ponieważ nigdy nie był zdefiniowany zasięg tego pojęcia), położona w środkowym i dolnym dorzeczu Niewiaży, która stanowiła na tym odcinku granicę między Żmudzią a województwem trockim.

Lauda (lit. Liauda) – region etnograficzno-historyczny położony na północ od Kowna, którego nazwa pochodzi od zajmującej centralne miejsce niewielkiej rzeczki Laudy, prawego dopływu Niewiaży. Rozciągał się między Niemnem, Wilią a rzeką Dubissą, za którą zaczynała się etniczna Żmudź (historyczna i administracyjna granica Żmudzi przebiegała wzdłuż Niewiaży). W szerokim znaczeniu (Lauda – Kowieńszczyzna) obejmowała około 6500 km².

Lituanizacja

Lauda Sienkiewiczowska – fragment mapy niemieckiej z 1912 r.
Mapa zamieszkania ludności polskiej na terenie Litwy

Obszar ten do drugiej wojny światowej zamieszkiwali Polacy, w głównej mierze potomkowie słynnej sienkiewiczowskiej szlachty laudańskiej (Potop, Henryk Sienkiewicz), którzy stanowili tu w 1920 r. 55% ogółu ludności. Na samej Laudzie właściwej, w parafiach (gminach) takich jak Kiejdany, Wędziagoła, Łopie, Skorule, Pacunele i Wodokty Polacy stanowili 80-90% wszystkich tutejszych mieszkańców, w położonych bardziej na południe od Laudy parafiach: Datnów (Dotnuva), Żejmy, Janów, Bopty, Łobunów i Kowno 70-80%. Sytuację tę przypomina tutejsze powiedzenie o tym, że: „od Datnowa do Janowa wszędzie słychać polska mowa”. Nawet tendencyjny spis ludności przeprowadzony w 1916 r. przez Niemców okupujących Litwę, dążących do maksymalnego „ograniczenia” liczby ludności polskiej i faworyzujący Litwinów wykazał, że Polacy stanowili 34,5% mieszkańców samego Kowna (drugą grupę stanowili Żydzi, a trzecią Litwini)[1]. Według innych danych Polacy stanowili nawet 45% mieszkańców, Żydzi 30%, a Litwini 18%. W sumie językiem polskim posługiwało się około 80% mieszkańców miasta a ślady języka polskiego jeszcze długo utrzymywały się w litewskiej gwarze kowieńskiej. Dzisiaj mieszka w tym mieście około 2,5 tysiąca Polaków, co stanowi zaledwie 0,6% mieszkańców. Odsetek Polaków we wspomnianych wyżej rejonach wynosi obecnie: w kowieńskim i kiejdańskim po 0,9%, w janowskim 1,7%, koszedarskim 0,8%.

Zanik polskości spowodowały represje i szykany litewskie w okresie międzywojennym (lituanizacja), powojenne wyjazdy w nowe granice Polski, wywózki na Wschód oraz eliminowanie wszelkich form polskiego szkolnictwa i życia kulturalnego w okresie międzywojennym i powojennym.

Lauda stanowi temat centralnej części poematu Czesława Miłosza Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada. Według Elżbiety Kiślak poeta przypomina w niej „własny rodowód, wprowadza obszerne przypisy o historycznej Laudzie i Świętobrości, przytacza dokument z 1595 roku, wyciąg z litewskiej encyklopedii, inwentarz pałacu w Opitołokach, wiersz Teodora Bujnickiego, hasła z Nowego Korbuta i z leksykonu polskich filozofów, a w poetyckich fragmentach przywołuje swoją wileńską młodość. Tytuł oznacza litewską krainę i zarazem pieśń pochwalną, tutaj wysławiającą porządek bytu i codzienność, przez tradycję podniesioną do rytuału”[2].

Na Kowieńszczyźnie urodzili się m.in. Czesław Miłosz, Aleksander Meysztowicz, Walerian Meysztowicz, Tadeusz Jasudowicz, Stanisław Michalkiewicz, Władysław Tomkiewicz, Zdzisław Ludkiewicz, Seweryn Ludkiewicz, Marian Zyndram-Kościałkowski, Tadeusz Romer. W samym Kownie natomiast: Konrad Billewicz, Adolf Giżyński, Ignacy Jasiukowicz, Wojciech Wijuk Kojałowicz, Władysław Komar, Tadeusz Kognowicki, Gustaw Lutkiewicz, Wiktor Sukiennicki, Stanisław Karol Władyczko, Henryk Bukowski czy Kazimierz Wołkowycki.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Przypisy

Bibliografia

  • L. Mitkiewicz, Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, Warszawa 1990.
  • K. Buchowski, Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918-1940, Białystok 1999.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kowieńszczyzna-Lauda.jpg
Autor: Nietulisko, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lauda (Mała) Sienkiewiczowska (do końca XIX wieku) i Lauda-Kowieńszczyzna (XX wiek)
Mapa rozsiedlenia ludności polskiej na terenie Litwy w 1929.jpg
Mapa rozsiedlenia ludności polskiej na terenie Litwy na podstawie wyborów do parlamentu Litwy w 1923 r., spisu ludności w 1921 r. i wyborów do Sejmu w 1922.
Lauda Sienkiewiczowska.JPG
Lauda (Mała) Sienkiewiczowska