Laurencja (kontynent)

Kraton północnoamerykański

Laurencja – kraton tworzący większą część Ameryki Północnej i Grenlandii. W historii Ziemi kraton ten bywał samodzielnym kontynentem, a także wchodził w skład większych superkontynentów.

Budowa i powstanie

Podział skał podłoża Ameryki Północnej, w tym kratonu laurentyńskiego

Kraton laurentyński jest jednym z największych i najstarszych na Ziemi. Obejmuje prekambryjskie tarcze: tarczę kanadyjską i grenlandzką, pokrytą osadami platformę wnętrza kontynentu północnoamerykańskiego i przedpole Kordylierów. Formował się w paleoproterozoiku, kiedy pasy orogeniczne połączyły co najmniej sześć archaicznych mikrokontynentów i paleoproterozoiczne łuki wyspowe, wraz z osadami oceanicznymi[1][2]. Największym archaicznym terranem tarczy kanadyjskiej jest terran prowincji Superior, który 1,9–1,8 miliarda lat temu połączył się z terranem prowincji Wyoming i Hearne. Na południe od nich znajduje się strefa skorupy utworzonej między 1,8 a 1,6 miliarda lat temu. W czasie 1,2–1,0 miliarda lat temu powstał długi na ponad 1500 km ryft śródkontynentalny (zwany także ryftem Keweenaw), który jednak zamarł, zanim rozerwał Laurencję. W tym samym czasie miała miejsce orogeneza grenwilska, w ramach której do wschodniej części Laurencji przyłączony został pas terranów, a także fragment północnej Ameryki Południowej, w ramach konsolidacji superkontynentu Rodinii[2].

Położenie i dryf

Jeszcze w latach 1980. zasugerowano, że konsolidacja Laurencji 1,8–1,6 miliarda lat temu była częścią procesów formowania się większego superkontynentu. Obecnie zgromadzono dowody na istnienie paleproterozoicznego superkontynentu Kolumbii, którego trzonem była Laurencja połączona z Bałtyką (kratonem wschodnioeuropejskim) i Syberią[3]. W mezoproterozoiku większość płyt kontynentalnych ponownie utworzyła superkontynent – Rodinię, która uległa rozpadowi w neoproterozoiku[4].

We wczesnym paleozoiku (kambr, ordowik) Laurencja była samodzielnym kontynentem, położonym w pobliżu równika, który od północy oblewały wody oceanu Panthalassa, a od Bałtyki i Gondwany (później oddzielnego mikrokontynentu Awalonii) dzielił ocean Japetus[5][6]. W kambrze miała miejsce transgresja morza, która spowodowała, że choć środkowa część Laurencji pozostawała suchym lądem, obrzeża kratonu stanowiły szeroki szelf kontynentalny[7]. W ordowiku we wschodniej części Laurencji miała miejsce orogeneza takońska, związana z akrecją grupy wysp, która rozpoczęła formowanie się Appalachów[8]. Rozleglejsza orogeneza kaledońska (w Ameryce znana jako orogeneza akadyjska[9]) miała miejsce na skutek postępującej kolizji Laurencji z Bałtyką i Awalonią, i utworzyła na równiku kontynent Laurosji (Eurameryki), przecięty pasmem kaledonidów[5][10]. Zamykanie się oceanu Reik, który oddzielał Laurosję od Gondwany, spowodowało orogenezę hercyńską, wypiętrzając Hercynidy, i scalając superkontynent Pangei[5][11]. W mezozoiku (dokładniej w jurze) Pangea rozdzieliła się na część południową (odtworzona Gondwana) i północną (Laurazja), w której skład weszła także Laurencja[5][12]. Powstanie północnego Oceanu Atlantyckiego oddzieliło Eurazję od Ameryki Północnej, której trzon stanowi Laurencja[5][13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Paul F. Hoffman. United Plates of America, The Birth of a Craton: Early Proterozoic Assembly and Growth of Laurentia. „Annual Review of Earth and Planetary Sciences”. 16, s. 543–603, 1988. DOI: 10.1146/annurev.ea.16.050188.002551. Bibcode: 1988AREPS..16..543H (ang.). 
  2. ↑ a b Stanley 2005 ↓, s. 394–401.
  3. ↑ Joseph G. Meert. What’s in a name? The Columbia (Paleopangaea/Nuna) supercontinent. „Gondwana Research”. 21 (4), s. 987–993, 2012. DOI: 10.1016/j.gr.2011.12.002. 
  4. ↑ J.G. Ogg, G.M. Ogg, F.M. Gradstein: A Concise Geologic Time Scale: 2016. Elsevier, 2016, s. 26, 34. ISBN 978-0-444-59468-6.
  5. ↑ a b c d e Budowa litosfery (pol.). W: Zrozumieć Ziemię [on-line]. Państwowy Instytut Geologiczny. [dostęp 2018-05-16].
  6. ↑ Christopher Scotese: Ancient Oceans Separate the Continents (ang.). Paleomap Project. [dostęp 2018-05-16].
  7. ↑ Stanley 2005 ↓, s. 425–426.
  8. ↑ Stanley 2005 ↓, s. 432–435.
  9. ↑ Stanley 2005 ↓, s. 466–467.
  10. ↑ Christopher Scotese: The Devonian Was the Age of Fish! (ang.). Paleomap Project. [dostęp 2018-05-16].
  11. ↑ Christopher Scotese: During the Early Carboniferous Pangea Begins to Form (ang.). Paleomap Project. [dostęp 2018-05-16].
  12. ↑ Christopher Scotese: Pangea Begins to Rift Apart (ang.). Paleomap Project. [dostęp 2018-05-16].
  13. ↑ Christopher Scotese: New Oceans Begin to Open (ang.). Paleomap Project. [dostęp 2018-05-16].

Bibliografia

  • Steven M. Stanley: Historia Ziemi. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2005. ISBN 83-01-14438-6.

Media użyte na tej stronie

North america basement rocks.png

North American cratons and basement rocks.

As radiometric ages were determined for the shield-like rocks on the continents which were either exposed at the surface, underlay the flat rocks, or were within the interior of the mountain belts, patterns of age intervals were determined. These old rocks have been called the "basement". This has been interpreted to mean that the continents had somehow grown by development of rock assemblages with these characteristic age parameters. The expanding continental nuclei are part of the "craton" which consist of both exposed and buried basement rocks.