Lazaret górniczy w Tarnowskich Górach

Lazaret górniczy
w Tarnowskich Górach
Symbol zabytku nr rej.
– A/1499/92 z dnia 18.09.1992 (woj. katowickie)[1]
– A/714/2020 z dnia 6.10.2020 (woj. śląskie)
Ilustracja
Lazaret górniczy w Tarnowskich Górach (2012)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)

Adres

ul. ks. Józefa Wajdy 6-8

Inwestor

Królewski Górnośląski Urząd Górniczy w Tarnowskich Górach[a][2]

Ukończenie budowy

między 1801 a 1804[b][2]

Ważniejsze przebudowy

między 1808 a 1842; prawdopodobnie 1815[b][2]

Pierwszy właściciel

1805–1861: Królewski Górnośląski Urząd Górniczy w Tarnowskich Górach[a][2]

Kolejni właściciele

1872: Franz Jureczek 1886: Wilhelm Psik
1896: wdowa Psik
1909–1911: Johannes Kindler, budowniczy[2]

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Lazaret górniczy”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Lazaret górniczy”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Lazaret górniczy”
Ziemia50°26′45,6″N 18°51′19,3″E/50,446000 18,855361

Lazaret górniczy w Tarnowskich Górach – XIX-wieczny budynek znajdujący się u zbiegu ulic księdza Józefa Wajdy i Jana III Sobieskiego na terenie śródmieścia miasta Tarnowskie Góry, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Historia

Niezrealizowany projekt rozbudowy lazaretu autorstwa Ernsta Merkera (ok. 1810)

Najstarsza wzmianka na temat opieki zdrowotnej działającej przy Królewskim Górnośląskim Urzędzie Górniczym (niem. Königliches Oberschlesisches Bergamt) oraz Królewskiej Kopalni Fryderyk (Königliche Friedrichsgrube) pod Tarnowskimi Górami pochodzi z 9 lutego 1795 roku, kiedy to chirurgiem górniczym (Bergchirurg) mianowano Johanna Gottlieba Henckla ze Strzelina[3]. Początkowo niewielka lecznica, warta według zapisów katastralnych 100 talarów, funkcjonowała w domu 123 (współczesny adres: ul. Sobieskiego 22). Po pewnym czasie, najprawdopodobniej w ostatnich latach XVIII wieku, Urząd Górniczy zakupił niezabudowaną działkę nr 110 przy Gartenstrasse 6 (współcześnie ul. Wajdy 6–8) i wybudował na niej większy obiekt, o wartości około 800 talarów. Co prawda w archiwach Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu zachowały się plany tego budynku, nie są one jednak opatrzone datą, stąd jedynie na podstawie katastrów oraz planów miasta z tego okresu określa się przybliżony czas powstania na lata 1801–1804[2][3].

Początkowo budowla o rzucie prostokątnym i wymiarach wnętrza 25×11 m składała się z trzech sal chorych (z łączną liczbą 22 łóżek), kuchni, łaźni, pokoju dla zarządcy, kostnicy oraz dwóch pomieszczeń o nieznanym przeznaczeniu. W późniejszym czasie (między 1805 a 1811 rokiem) kostnicę przeniesiono do niewielkiego budynku wzniesionego w południowo-zachodnim narożniku działki, obok którego wybudowano również drewutnię, ustępy oraz chlewiki[3].

Lazaret widziany od zachodu (2021)

Zachowały się cztery projekty dobudowy do obiektu obszernych łaźni: jeden autorstwa Augusta Holtzhausena z marca 1808 roku oraz trzy opracowane przez Ernsta Merkera (bez daty; prawdopodobnie około 1810 roku). Plany te uwzględniały specyficzny kształt działki, zaokrąglony w północno-wschodnim narożniku. Na jednym z nich widnieje dorysowana ołówkiem rozbudowa o formie prostokątnej, którą zrealizowano po powiększeniu działki[3]. Przebudowa lazaretu do stanu obecnego musiała mieć miejsce nie później niż w 1842 roku, kiedy to w katastrze podano obecne rozmiary budynku[2].

Chirurg Henckel zamieszkiwał w budynku nr 139 naprzeciwko lazaretu (obecnie ul. Wajdy 3–5). W 1818 roku zastąpił go dr Friedrich Wiegmann z Kłodzka, który pracował w tarnogórskim lazarecie górniczym przez dwadzieścia sześć lat do 1844 roku. W samej lecznicy zamieszkiwał natomiast zarządca ze swoją rodziną (w roku 1872 był nim Franz Jureczek)[3].

W 1857 roku swoją działalność rozpoczęła Górnośląska Spółka Bracka (Oberschlesischer Knappschaftsverein) z siedzibą w Tarnowskich Górach. Przejęła ona lazaret przy Gartenstrasse 6, a po ukończeniu budowy nowego szpitala przy Lublinitzerstrasse (obecnie ul. Opolska 23) budynek sprzedano Wilhelmowi Psikowi[3]. Ani on, ani następni właściciele nie dokonywali znaczących przebudów, stąd dawny lazaret jest dobrze zachowany w swej historycznej formie[3].

Budynek jest opustoszały, w przeszłości czasowo pełnił funkcje mieszkalne. Istniały plany stworzenia w nim restauracji z browarem, nie zostały jednak one zrealizowane[4].

W 1992 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych ówczesnego województwa katowickiego, a od 2020 roku znajduje się w rejestrze zabytków nieruchomych województwa śląskiego[1].

Architektura

Budynek wybudowany w stylu fryderycjańskim(niem.), wzniesiony na rzucie zbliżonym do prostokąta, murowany, parterowy z wysokim poddaszem użytkowym, nakryty dachem naczółkowym, elewacja 11-osiowa (pierwotnie 8-osiowa), otwory okienne i wejściowe prostokątne[2][3].

Uwagi

  1. a b niem. Königliches Oberschlesisches Bergamt zu Tarnowitz
  2. a b Dokładna data nie jest znana.

Przypisy

  1. a b Rejestr zabytków (NID) ↓.
  2. a b c d e f g h Fundacja Kruszce Śląska: ul. Wajdy 6. [w:] Internetowe Vademecum Architektury Tarnowskich Gór [on-line]. vademecum-tg.pl, 2018. [dostęp 2021-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  3. a b c d e f g h Wojcik 2018 ↓.
  4. Szendzielorz 2010 ↓.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Tarnowskie Góry old town location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of the old town of Tarnowskie Góry, Poland
Tarnowskie Góry County location map 2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Tarnowskie Góry County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.6412 N
  • S: 50.3183 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.154 E
Niezrealizowany projekt rozbudowy, Ernst Merker, ok. 1810 r.jpg
Niezrealizowany projekt rozbudowy lazaretu górniczego w Tarnowskich Górach, Ernst Merker, ok. 1810 r.
Tarnowskie Góry, larazet górniczy 05.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek dawnego lazaretu górniczego przy ul. ks. J. Wajdy 6-8 w Tarnowskich Górach
Budynek dawnego Szpitala Górniczego Spółki Brackiej przy ulicy Wajdy 8.JPG
Autor: JustynaDzie, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tarnowskie Góry, ul. Wajdy 8 - budynek dawnego lazaretu górniczego, z pocz. XIX w. (zabytek nr A/1499/92)